رئیس پدافندغيرعامل و مديريت بحران شركت ملي گاز ايران تاکید کرد
ضرورت ایجاد سيستم مديريت بحران كارآمد
صنایع نفت، گاز و پتروشیمی به عنوان منبع اصلی درآمد کشور و به دلیل حساسیت و داشتن امکان اشتعال و انفجار تاسیسات این صنعت در برابر حملات دشمن و همچنین آسیب پذیری در فضای سایبری، نیازمند برنامه ای جامع و مدون درحوزه پدافندغیرعامل است، از این رو از سوی چهار شرکت اصلی صنعت نفت، مدیریتی به نام پدافند غیر عامل ایجاد شده است تا هم تهدیدها را شناسایی کند و هم برنامه ریزی هایی برای آینده داشته باشد.
شرکت ملی گاز ایران از این موضوع مستثنا نیست و به دلیل ماهیت انفجاری آن، از اهمیت خاصی برخوردار است. بر اساس اهمیت این موضوع، هفته نامه« مشعل» گفت وگویی با علي اصغر حق بين، رئيس پدافند غيرعامل و مديريت بحران شركت ملي گاز ايران انجام داده است که در ادامه می خوانید:
آقای حق بین، لطفا درباره ضرورت رعايت پدافند غيرعامل در شركت ملي گاز توضيح دهيد؟
با توجه به گسترش روز افزون صنعت گاز، وابستگي صنايع بزرگ و كوچك و گرایش عموم مردم به مصرف گاز طبيعي و به طوركلي اختصاص سهم 70 درصدي سبد انرژي كشور به گاز،، حساسيت و نگاه ها به اين حوزه از انرژي پاك افزايش یافته است. اين موضوع تا جايي پيش رفته كه در برنامه پنجم توسعه، گاز به عنوان محور اصلي تدوين اين برنامه قرار گرفته و حتما باید در مرحله تدوين و طراحي برنامه هاي توسعه كشور، ملاحظات پدافند غيرعامل با رعايت اصل فايده- هزينه و به صورت منسجم و آينده نگر در اين حوزه در نظر گرفته شود. براي داشتن گازي پايدار با وجود طيف گسترده اي از تهديدهای تركيبي بالقوه و بالفعل و خطرات/ حوادث بلاياي طبيعي، داشتن يك سيستم مديريت بحران كارآمد و نيز اتخاذ تدابير و ملاحظات پدافند غيرعامل در حفاظت از اين زيرساخت حياتي كشور، ضروري است.
پدافند غيرعامل چه انطباقی با كاركردهاي شركت ملي گاز دارد؟
به طور كلي پدافند غيرعامل 5 اصل را دنبال مي كند: كاهش آسيب پذيري، تسهيل مديريت بحران، تداوم فعاليت هاي ضروري، افزايش پايداري ملي و بازدارندگي.
كاهش آسيب پذيري به معناي برخورد تهديد با نقاط ضعف صنعت گاز است. بر اين اساس مي توان با انجام يك سري اقدام ها و ملاحظات پدافند غيرعاملي خاص، بسياری از نقاط ضعف را پوشاند تا جايي كه به نقطه آسيب پذيري تبدیل نشوند.
موضوع تسهيل مديريت بحران از پدافند غيرعامل، بسيار ملموس و حساس است. به عنوان مثال از سال 86 كه بسياري از نقاط كشور در فصل زمستان با موضوع افت فشار و قطعي گاز مواجه شدند، با تدوين راهبرد و برنامه ريزي منسجم و انجام يك سري مانورها و اقدام های موثر در سيستم توزيع و طبقه بندي مصرف كنندگان در شرايط خاص و بحراني و همچنين انجام تدابير پيشگيرانه مديران ارشد در خصوص اقدام های كشور همسايه در مقابله با عدم پاسخگويي مناسب در صادرات گاز به ایران توانستیم پس از آن از قطعی گاز جلوگیری کنیم، به طوری که در سرمای شدید سال 92 نیز قطعی گاز نداشتیم.
افزايش پايداري ملي يعني اینکه بتوانیم زيرساخت هاي صنعت گاز را در برابر بحران هاي پيش رو پايدار کنیم، به طوري كه امنيت ملي كشور، وابسته به مصرف گاز حفظ شود. از اين موضوع در صنعت گاز به عنوان تاب آوري ياد مي شود.
تداوم فعاليت هاي ضروري نیز به این معناست كه با اقدام های پيشگيرانه، بتوان مجموعه را به سمتي هدايت کرد كه انجام وظايف آن در وضعيت بحران/ تهديدحفظ شود. به عنوان مثال بتوان با پيش بيني برق پايدار و پشتيبان براي بخش هاي حياتي صنعت گاز، داشتن ارتباط امن و پايدار در زمان بحران و همچنین طرح هاي ذخيره سازي گاز طبيعي به عنوان يك اقدام راهبردی و... مجموعه را به سمت تداوم توليد پايدار هدایت کرد.
و اصل پنجم، بازدارندگي است. بازدارندگي به معناي سلب ميل حمله و تهديد دشمن به زيرساخت است. به تعبير ديگر، بايد دانست که با انجام چه اقدام هایی مي توان تهديد را به جايي رساند كه نتواند به صورت جدي آسیب وارد کند. به عنوان مثال تقويت، احداث و راه اندازي خط لوله دامغان – كياسر باعث شد كه ديگر قطع گاز از ناحيه كشور تركمنستان منتفي شود.
اهداف و فعاليت هاي پدافند غيرعامل در صنعت گاز را توضيح دهيد؟
به طور كلي اهداف، راهبردهاي پدافند غيرعامل شركت ملي گاز شامل پايدارسازي زيرساخت هاي گاز در برابر تهديدها، ايجاد توان بازيابي سريع سيستم هاي آسيب ديده، حفظ نيروي انساني ماهر و متخصص، انجام مانورهاي پدافند غيرعامل و مديريت بحران، سطح بندي مراكز ثقل تاسيسات شركت ملي گاز، تهيه كتابچه، الزامات فني - مهندسي پدافند غيرعامل براي ايستگاه هاي تقليل فشار گاز، مقابله با تهديد حملات سايبري درصنعت گاز و برگزاري دوره هاي كوتاه مدت پدافند غيرعامل در سطوح عمومي، تخصصي و مديريتي می شود.
پايدارسازي زيرساخت هاي گاز در برابر تهديدها، يكي از اصلي ترين اهداف برنامه ها و اقدام های پدافند غيرعامل، افزايش پايداري زيرساخت هاي توليد، انتقال و توزيع گاز با انجام يك سري مطالعات مفهومي، پايه و تفصيلي پدافند غيرعامل و اجرايي کردن الزام ها به منظور كاهش آسيب پذيري ها در مقابل تهديدهاست. اقدام های مؤثري براي نيل به اين هدف انجام شده كه از آن جمله می توان به پروژه هاي پدافند غيرعامل در بخش هاي پالايش، انتقال، گازرساني و طرح هاي مهندسي و توسعه و نيز ايجاد ظرفيت در زيرساخت هاي خطوط لوله با حلقوي کردن شبكه انتقال و تقويت ظرفيت انتقال، جابه جايي و تغيير مسير در برخي خطوط براي مديريت مصرف گاز در زمان بحران اشاره کرد.
ايجاد توان بازيابي سريع سيستم هاي آسيب ديده در مورد بازيابي سيستم هاي آسيب ديده، تأكيد و تمركز بر داشتن يك لجستيگ بحران سريع و چالاك است كه در صورت انهدام بخشي از تأسيسات، بتواند با به كارگيري تمامي ظرفيت تجهيزاتي و نيروي انساني بسرعت به چرخه توليد، انتقال و توزيع بازگردد. اين مهم در برخي حوادث سال هاي گذشته به صورت موفقيت آميز اجرايي شده است.
برای حفظ نيروي انساني به عنوان بخشي از دارايي هاي حياتي كه گاه برگشت پذير نیستند نیز در ملاحظات پدافند غيرعامل به آنان پرداخته مي شود.
ترديدي نيست كه برنامه ريزي و برگزاري مانورهاي پدافند غيرعامل و مديريت بحران هدفمند در سطوح B،A و C ملي، منطقه اي و استاني با تهيه سناريوهاي واقع بينانه و براساس تهديدها و آسيب پذيري هاي شناسايي شده، باعث افزايش توانمندي برای آمادگي و مقابله هوشمندانه در برابر طيف وسيعي از خطرات/ تهديدها شود. نتايج اين مهم در حوادث / بحران هاي گوناگون اعم از انفجار و آتش سوزي، سرما و افت فشار گاز، عمليات خرابكارانه، سيل، زلزله و... خود را به شكل ملموسي نشان داده است؛ البته در سال هاي اخير سعي شده مانورها، به صورت سناريوهاي چندگانه و همزمان برای مقابله با تهديدهای تركيبي، برنامه ريزي و اجرایی شوند. به عنوان نمونه مانورهاي شش گانه با سناريوي تهديدهای تركيبي و در شش نقطه از پالايشگاه هاي مجتمع گاز پارس جنوبي به طور همزمان در تابستان امسال با موفقیت انجام شد.
سطح بندي مراكز ثقل تاسيسات شركت ملي گاز به عنوان يكي از اساسي ترين كارها در كسب موفقيت و نيل به اهداف ترسيم شده در هر سازمان به شمار می رود. اين مهم با تشكيل كارگروهي متشكل از کارشناسان خبره و صاحب نظر در حوزه پالايش، انتقال، توزيع، IT و پدافندغيرعامل با هدف ايجاد وحدت رويه، يكپارچگي و يكنواختي در زمينه سطح بندي صنعت گاز، به منظور اولويت بندي انجام اقدام های پدافند غيرعامل و نيز مشخص کردن سطح واقعي زيرساخت و تخصيص صحيح منابع بر اساس اولويت هاي تعيين شده انجام شد، ضمن اینکه پايه و اساسي برای ارزيابي كمي و اختصاص بودجه به ايمن سازي تأسيسات حياتي، حساس و مهم شركت ملي گاز به منظور اجراي الزامات پدافند غيرعامل در برابر تهديدهاست.
تهيه كتابچه الزام های فني مهندسي پدافند غيرعامل براي ايستگاه هاي تقليل فشار گاز، يكي از دستاوردهايي است كه با استفاده از آن، ايستگاه هاي C.G.S بيش از 30 شركت گاز استاني در مقابل تهديدها با كاهش آسيب پذيري روبه رو مي شوند. كتابچه اي با عنوان الزام های فني مهندسي پدافند غيرعامل در شركت هاي پالايشي در دست تدوين است كه مراحل پاياني خود را طي مي کند.
از اين پس با استفاده از آن مي توان پالايشگاه هاي گاز را در مقابل تهديدها تا حدقابل ملاحظه ای ايمن و پايدار کرد. همچنين در حوزه شركت انتقال گاز، الزام های پدافندغيرعامل به صورت پايلوت نيز در دست اقدام بوده كه پس از تایيد و نهايي سازي، براي 10 منطقه انتقال گاز قابل تسري است.
به دليل ماهيت فضاي سايبري و پويا بودن اين فضا، تعداد آسيب پذيري هایی كه در اين بخش وجود دارد، به طور دقيق قابل شناسايي نيست.
حملات سايبري به دارايي ها و زيرساخت هاي صنعت گاز مي تواند از طريق شبكه خارجي يعني زماني كه دو شبكه داخلي وخارجي به هم متصل هستند، مانند اينترنت واينترانت از طريق كرم يا ويروس رخ دهد يا از طريق كاربر مهمان (اتصال لپ تاپ) يا فايل هاي اجرايي با انتشار بدافزارها و يا به وسیله فايل هاي الكترونيكي و انتشار ويروس ايميل وCDوUSB صورت پذيرد.
با توجه به موارد گفته شده، مي بينيم كه تهديدهای سايبري بسيار محتمل و فراوان هستند، به طوری که حتي می توانند به اندازه تهديدهای سخت نظامي، مخرب وتاثيرگذار باشند. براين اساس پس از حمله سايبري سال 91 به برخي سامانه هاي نفتي، طبق دستورعمل هاي سازمان پدافندغيرعامل كشور و افتاي رياست جمهوري، اقدام های مقابله اي و موثري برای جلوگيري از تكرار حملات سايبري از طریق IT و حراست در سطح شركت ملي گاز صورت گرفت وهم اکنون در حال رصد و پايش هستند. همچنين براي اولين بار مانورآمادگي مقابله با حملات سايبري در مركز كنترل ديسپچينگ ملي و چند پالايشگاه و مناطق انتقال گاز اجرا شد.
به نظر من موثرترين راه ممكن براي مقابله با تهديدهای سايبري، علاوه بر استفاده از نرم افزارهاي بومي، رصد و پايش مواردي مانند آموزش، فرهنگ سازي و بالابردن سطح آگاهي و هوشياري در بين كاركنان است.
همان گونه كه مي دانيم، آموزش، ركن اصلي و جدايي ناپذير فعاليت هاي اجرايي است. براين اساس با تشكيل كارگروهي از كارشناسان مربوط سرفصل هاي آموزشي در سطوح عمومي، تخصصي و مديريتي استخراج شد و پس از شناسایی گروه هاي هدف، طي دوره هاي كوتاه مدت در سطح شركت ملي گاز به اجرا درآمد.
با توجه به اينكه در هفته پدافند غيرعامل قرار داريم، چه برنامه هايي براي اين هفته در نظر گرفته ايد؟
براساس ابلاغيه سازمان پدافند غيرعامل كشور، اين هفته با شعار «پدافند غيرعامل، حصول اطمينان از مصونيت آمادگي كشور» آغاز مي شود كه برنامه هايي در اين هفته پيش بيني شده است. از جمله درج شعار هفته پدافند غيرعامل روي قبوض گاز، انجام مانورهاي هدفمند پدافند غيرعامل، برگزاري همايش و گردهمايي ملي و منطقه اي، برگزاري جلسات تخصصي پدافند غيرعامل، دعوت از استادان و فعالان حوزه پدافند غيرعامل برای سخنراني و... در سطح شركت ملي گاز اجرايي می شود.
پدافند غير عامل و صيانت از تاسيسات صنعت نفت
عليرضا انصاري فرد*
آغاز سخن، فرمايش مقام معظم رهبري (مدظله العالي) است: «پدافند غير عامل، مثل مصونيت سازی بدن انسان است. از درون ما را مصون مي کند.»
با توجه به تعريف پدافند غير عامل که تمامي فعاليت ها و اقدام هاي بدون استفاده از تسليحات نظامي در مسير کاهش آسيب پذيري، افزايش بازدارندگي، حفظ فعاليت بخش هاي ضروري، ارتقاي پايداري ملي و مديريت بهينه بحران در حوزه منابع انساني، تاسيسات و تجهيزات و تبعات آنها در برابر تهديدات خصمانه اطلاق مي شود، طبيعي خواهد بود که به اين نتيجه دست يابيم که با شناسايي و رصد پويايي انواع تهديدها، به منظور تحقق عملي توسعه پايدار و متوازن، بهره مندي از دانش پدافندغيرعامل و برپايي زيرساخت هاي فرهنگي لازم، شرط بلامنازع خواهد بود. سياستگذاري هاي ابلاغي در حوزه پدافندغيرعامل از سوي مشاور وزير نفت و مدير کل اچ اس اي و پدافند غيرعامل وزارت نفت بر لزوم برنامه محوري تاکيد دارد و در اين خصوص با توجه به محدوديت منابع، اولويت بندي و خلاقيت مهندسي را اکيدا توصيه مي کنند. ابلاغ ضوابط کلي پدافند غير عامل در وزارت نفت در تاريخ 8 شهريور 1382 (بالغ بر 14 سال پيش) از سوي مقام عالي وزارت نفت، مهندس زنگنه، حاکي از عزم راسخ ايشان بر اجراي اصول و موازين پدافند غير عامل به منظور ارتقاي ظرفيت توليد، پايداري توليد، صيانت از منابع انساني و تاسيسات و تجهيزات در سطح صنعت نفت، به عنوان يکي از مخاطره آميزترين صنايع کشور بوده است که امیدواریم بتوانیم اهداف عالیه وزیر نفت در حوزه مصون سازی و پدافند غیر عامل را به اجرا دربیاوریم.به مناسب هفته پدافند غير عامل (6 تا 12 آبان ماه) با شعار «پدافند غیرعامل، حصول اطمینان از مصونیت و آمادگی كشور» لازم مي دانم به برخي اقدام هاي صورت گرفته، بخصوص در مراکز ثقل اعم از حياتي، حساس و مهم در سطح شرکت ملي نفت ايران، گذري هرچند مختصر داشته باشم:
1. بازنگري مجدد و سطح بندي تاسيسات در مراکز ثقل
2. انجام مطالعات جامع پدافند غير عامل و مديريت بحران
3. تعريف پروژه هاي مطالعاتي براي طرح هاي توسعه اي، عمراني، خدماتي و پشتيباني
4. برگزاري آموزش در سطوح عمومي و تخصصي
5. اجراي برخي اصول پدافند غير عامل (با توجه به اعتبار بودجه) مانند استحکام بخشي، مقاوم سازي، مکان يابي، امکان سنجي و...
6. تشکيل کميته هاي پدافند غير عامل و مديريت بحران از سطح مديريت شرايط اضطراري سطح يک تا سطوح بالاتر
7. تقويت لايه هاي پشتيباني اعم از عمومي و تخصصي در مسير کاهش آسيب پذيري و حفظ فعاليت بخش هاي ضروري
8. تسهيل و برنامه ريزي براي اجراي ابلاغيه هاي سازمان پدافند غير عامل کشور که از سوي اداره کل اچ اس اي و پدافند غير عامل در اختيار مديريت اچ اس اي و پدافند غير عامل شرکت ملي نفت ايران در حوزه تهديدهاي نوين در سطح شرکت ملي نفت ايران قرار مي گيرد.
9. استفاده از فناوري روز با رعايت اصول ايمني و امنيتي در مسير بهبود مستمر.
در پايان لازم است از تلاش بي دريغ تمامي مديران، روساي ستادي و همکاران عملياتي تمامي شرکت های فرعي و تابعه شرکت ملي نفت ايران که عوامل اصلي اجراي سياست هاي مأخوده بوده اند، نهايت سپاس و امتنان را داشته باشم.
*رئیس پدافند غیرعامل و مدیریت بحران شرکت ملی نفت ایران