در نشست 176 اوپک چه گذشت؟
یکجـانبه گـرایی ممنـوع
مشعل: بيژن زنگنه، سياستمدار کهنه کاري است که توانست نشستي را که پيش از تشکيل، عنوان بي رمق ترين و سردترين اجلاس تاريخ اوپک لقب گرفته بود، به نشستي پرماجرا بدل کند. اوپکي ها اگرچه با تصميمي قابل پيش بيني و از قبل اعلام شده نگاهي را به خود معطوف نکرده بودند؛ اما ديپلماسي نفتي ايران با رويکرد حراست و حفظ جايگاه اوپک بار ديگر، نقش آفريني يکي از اعضاي موسس اين سازمان را به رخ کشاند. موضع رسمي ايران در موضوع تصميمات مشترک توليدکنندگان نفت اوپک و غيراوپک بر اين اصل استوار بود که هر طرح و پيشنهادي ابتدا در جمع تمامي اعضاي اوپک عنوان و پس از اجماع به ساير توليدکنندگان غيراوپک منعکس و اصل مشارکت همه اعضا در تصميم سازي ها نبايد با تکروي و يکجانبه گرايي خدشه دار شود. تصميم هرچه هست، بايد بر مبناي اجماع و کار جمعي درون اوپک باشد.
بيژن زنگنه پيش از عزيمت به وين، با کليدواژه هايي مهم از ضرورت «وحدت دروني» اعضاي اوپک و همچنين پرهيز از «يکجانبه گرايي» سخن گفت. واضح بود که اين تعابير چه سمت و سويي را نشانه رفته و مي شد فهميد صحبت از اجلاس G20 ژاپن است که از قضا براي اعلام مواضع و توافقات نفتي با وين اشتباه گرفته شده بود.
تصميم و توافق اعلام شده از سوي عربستان و روسيه مبني بر تمديد توافق کاهش توليد اگر چه موضوع جديدي به نظر نمي آمد و اين مساله به عنوان خروجي اجلاس 176 محتمل بود؛ اما در پس و پيش خود بازي هاي سياسي فراوان داشت. از اين رو بود که نماينده ايران در اوپک که پيام خود را قبل از رسيدن به وين اعلام کرده بود، با ورود به وين از تلاش و تکاپو براي دعوت اعضا به مقابله با يکجانبه گرايي دست برنداشت. مواضعي همچون «ايران از همکاري با صادرکنندگان نفت خارج از اوپک حمايت مي کند، اما بدون وحدت دروني اوپک، طرح همکاري کشورهاي عضو و غيرعضو اوپک بي معناست»، «تا زماني که برخي اعضاي اوپک عليه اعضاي ديگر از جمله ايران تنش آفريني مي کنند، تفاهم اوپک با غيراوپک بي معنا مي شود» و «بدون وحدت دروني اوپک، هر بحث ديگري يک ژست بي خاصيت خواهد بود»، مواردي بود که در محور تمام آنها حراست از جايگاه اوپک قرار داشت.
زنگنه در اين سفر بارها از خطر فروپاشي و مرگ اوپک سخن گفت و اعلام کرد که «وقتي دو عضو اوپک به دنبال ضربه زدن به منافع ساير اعضا باشند، اوپک رو به فروپاشي مي رود»، «اوپک بايد به عنوان اوپک وجود داشته باشد، اما الان بشدت تضعيف شده است» و «اگر اوپک مي خواهد زنده بماند، بايد تصميماتش را در داخل اوپک بگيرد، نه اينکه دستورعمل را از خارج اوپک دريافت کند» بي هيچ توضيحي مي شد فهميد که صحبت از فروپاشي اوپک، خواست و هدف چه کشورهايي است. همان خوابي که آمريکا با همدستي يک عضو اوپک در سر دارد و با نفوذ و دخالت در تصميمات اين سازمان، در پي بي خاصيت کردن اين سازمان و اعضاي آن است.
واضح بود موضع گيري، رايزني و تلاش هاي نماينده ايران در اين اجلاس، بسياري را غافلگير کرد. وقتي پافشاري زنگنه بر حفظ جايگاه اوپک و تلاش براي کمرنگ کردن تکروي ها و يکجانبه گرايي ها، يک باره، اوپک بي رونق را به شکلي پرسروصدا به صدر اخبار آورد.
هر ميزان دو کشور عضو و غيرعضو اوپک (عربستان و روسيه) تلاش کردند پيش از موعد نشست اوپک با اعلام تصميم به تمديد توافق کاهش توليد در اجلاس G20 ژاپن، نقش خود را در سطحي فراتر و خارج از اوپک به نمايش بگذارند؛ اما واکنش زنگنه به اين رويه به يکي از موضوعات اصلي نشست تبديل شد، تا جايي که سخنگوي کاخ رياست جمهوري روسيه را هم به واکنش واداشت که گفت «بيانيه ولاديمير پوتين، رئيس جمهوري اين کشور در مورد آمادگي روسيه و عربستان براي تمديد توافق کاهش توليد، تنها منعکس کننده موقعيت دو کشور و نه به معناي از پيش تعيين کردن خروجي مذاکرات وين بوده است.»
زنگنه در پاسخ به سوالي درباره موضع ايران در قبال تمديد توافق کاهش توليد گفت که ما مشکلي با تمديد تصميم قبلي يا حتي افزايش ميزان آن نداريم. آنچه از نظر ما اشکال داشت، روش طرح و پختوپز اين تصميم بود که فکر مي کنم حرف ما بخوبي شنيده شد؛ نکاتي که زنگنه در ديدارهاي پر ترافيک خود در وين با مانوئل کودو، رئيس دوره اي اوپک و وزيرنفت ونزوئلا؛ ثامر غضبان، وزير نفت عراق؛ مصطفي صنع الله، رئيس شرکت ملي نفت ليبي؛ ژان مارک تيستر چيکايا، وزير نفت جمهوري کنگو؛ آمانوئلايبه کاچيکوو، وزير نفت نيجريه؛ محمد ارکاب، وزير انرژي الجزاير و الکساندر نواک، وزير انرژي روسيه و ديدار سه جانبه دبير کل و رئيس اوپک اعلام کرد و زماني هم که درباره محور مذاکرات انجام شده خود با وزراي نفت و انرژي عضو اوپک از او سؤال شد، گفت: مهم ترين نکته اين بود که اوپک با خطراتي روبه روست و يکي از اين خطرات، يکجانبه گرايي است که گاه در اوپک مشاهده مي شود.
وزير نفت کشورمان پيش از برگزاري اجلاس مورد سوال قرار گرفت که در اين نشست، چه هدفي را دنبال مي کنيد و او بر حفظ موجوديت اوپک تاکيد کرد و گفت: در اين نشست، شايد هيچ چيز؛ زيرا قيمت براي بنيست که (بخواهيم) بالاتر برود. اين مساله اصلي ما نيست. مساله اصلي ما افزايش صادرات نفت است. ضمن اينکه براي من مهم است که موجوديت اوپک را حفظ کنم. موجوديت اوپک براي ما مهم ترين موضوع است و فکر مي کنم دستاوردي براي بهبود فرايند تصميمگيري درون اوپک داشتيم.
تصميمات اوپکي ها
در نهايت تداوم توافق کاهش توليد نفت، تمديد دبيرکلي محمد بارکيندو و تصويب متن پيش نويس منشور همکاري اوپک و غيراوپک خروجي نشست اخير اعضاي اوپک بود و به اين ترتيب آنان با انتشار بيانيه اي مهر تاييد را بر تمديد کاهش توليد زدند. در بيانيه پاياني نشست 176 اشاره شد: اوپک با در نظر گرفتن عوامل بنيادين بازار کنوني و ديدگاه مورد اجماع درباره دورنماي ماه هاي باقيمانده سال 2019 ميلادي، تصميم گرفت کاهش توليد داوطلبانه مورد توافق در نشست 175 اوپک را براي 9 ماه ديگر (از اول ژوييه سال 2019 ميلادي تا 31 مارس سال 2020 ميلادي) تمديد کند. زنگنه پس از اين نشست اعلام کرد که ايران همچون گذشته، از کاهش توليد نفت معاف شده است.
منشور اوپک و غيراوپک چيست؟
از موارد جنجالي و مهم در اجلاس 176، منشور اوپک و غيراوپک بود که بيشترين زمان اين دوره از نشست اوپکي ها را به خود اختصاص داد و آن را طولاني کرد. ايران از مخالفان اصلي اين منشور بود و در نهايت 13 کشور ديگر عضو با ايجاد تغييراتي در اساسنامه همکاري اوپک و غيراوپک، توانستند نظر ايران را جلب کنند و بندي را به اين منشور اضافه و تاکيد کردند: هر آنچه در متن منشور همکاري اوپک و غيراوپک آمده، کاملا داوطلبانه است و با کليات اساسنامه اوپک تضادي ندارد.
اين منشور، يک همکاري داوطلبانه ميان اعضاست و اجراي آن الزام آور نيست. زنگنه درباره اصلاحات موردنظر ايران در منشور همکاري اوپک و غيراوپک گفت: خوشبختانه همه اصلاحات انجام شد، مساله اصلي اين است که تصميم هاي اين مجموعه الزام آور نيست و هيچ تعهدي براي کشورها ندارد، ضمن اينکه به کشورها اجازه داده شد در صورت لزوم، مجوزهاي لازم را از دولت ها و مراجع بالاترشان بگيرند.
علاوه بر اين، مهم ترين موضوع اين است که اين منشور هيچ تاثيري بر مکانيزم هاي عملياتي و تصميم هاي اوپک ندارد.
به گفته زنگنه، در نشست اوپک، مقداري هم درباره نحوه تامين مسائل مالي مرتبط با اين فرايند بحث شد که بايد براي منابع مالي آن به صورت جداگانه تصميم گيري شود، يعني اين کار بار جديدي بر اوپک تحميل نمي کند.
وزير نفت در پاسخ به اين پرسش که تصويب اين منشور چه تاثيري بر عملکرد آينده اعضاي اوپک خواهد گذاشت نيز اظهار کرد: هدف اين است که آغوشي براي توليدکننده هاي غيراوپک باز شود تا بتوانند بيايند. در واقع سازوکاري است براي کشورهايي که نمي خواهند عضو اوپک شوند، اما مي خواهند با اوپک همکاري داشته باشند.
به گفته زنگنه فعلا محل جلسات نيز در دبيرخانه اوپک خواهد بود و قرار شده است رئيس و نايب رئيس اين نهاد به طور متناوب از ميان اعضاي اوپک و کشورهاي غيرعضو انتخاب شوند.
تمديد دبيرکلي بارکيندو
اعضاي اوپک همچنين دوره دبيرکلي محمد بارکيندو را براي يک دوره سه ساله ديگر، همسو با ماده A28 اساسنامه اوپک تمديد کردند که از اول ماه اوت سال 2019 ميلادي اجرايي مي شوند.
کاهش داوطلبانه غيراوپکي ها
نشست وزراي نفت و انرژي کشورهاي عضو اوپک و 10 متحد غيرعضو به رهبري روسيه برگزار و در نهايت بيانيه پاياني ششمين نشست وزارتي کشورهاي اوپک و غيراوپک با اعلام تمديد کاهش داوطلبانه توليد براي يک دوره 9 ماهه (از اول ژوئيه سال 2019 ميلادي تا پايان ماه مارس سال 2020 ميلادي) منتشر شد. به اين ترتيب اعضاي غيرعضو اوپک موافقت کردند که کاهش 400 هزار بشکه اي توليد نفت خود را ادامه داده و اعضاي اوپک نيز به سهم 800 هزار بشکه اي خود از توليد نفت پايبند بمانند.
دستاورد مورد نظر زنگنه در اين جملاتش عيان شد که صداي ايران شنيده شد و در بخشي ديگر هم اعلام کرد که ايران در اين نشست، تضمين هايي را که مي خواست، به دست آورد و به چيزي که دنبال آن بوديم، رسيديم.