تقسيم بندى هاى قرآن
تقسيم بندى هايى كه براى قرآن مجيد صورت گرفته دو گونه است:
نوع اول آن كه مورد تصريح قرآن مجيد قرار گرفته و پيامبر اكرم(ص) خود در تفهيم آن به مردم نقش اساسى داشته، تقسيم قرآن به سوره و آيه است.
مشتمل بودن قرآن به سورهها را از آياتى نظير «سُورَةٌ انْزَلْناها» و «قُلْ فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِثْلِهِ» مىتوان دريافت. در مورد مشتمل بودن قرآن بر آيات نيز مىتوان به آياتى نظير «وَ اذا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آياتُهُ زادَتْهُمْ ايماناً»و «كِتابٌ فُصِّلَتْ آياتُهُ قُرْاناً عَرَبِيّاً» استناد كرد. نوع دوم تقسيماتى است كه مسلمانان پس از زمان رسول خدا (ص) با سليقه خود و براى اغراضى مانند سهولت در فراگيرى قرآن اعمال کردهاند؛ براي مثال قرآن را به سى جزء و هر جزء را به چهار حزب و هر حزب را به چهار ربع تقسيم كردهاند.
در اينجا، به شرح دو واژه آيه و سوره كه مورد تصريح قرآن قرار گرفته است، مىپردازيم:
آيه:
«آيه» در اصل، بهمعناى نشانه و علامت است و از آنجا كه معجزات پيامبران (ع) نيز يكى از نشانههاى صدق ادعاى آنان بوده، به آنها نيز «آيه» اطلاق شده است؛ مثلًا، در مورد معجزات حضرت عيسى(ع) مىخوانيم: «انّى قَدْ جِئْتُكُمْ بِايَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ...»
من با معجزهاى از پروردگارتان (كه دلالت بر پيامبرى من دارد) نزد شما آمدم.
چگونگى تعيين حدود و ترتيب آيات:
تعيين حدود و ترتيب آيات قرآن در زمان حيات پيامبر اكرم (ص) و به دستور آن حضرت صورت گرفته است.
تعداد آيات: در شمارهگذارى آيات بعضى از سورههاى قرآن، اختلاف اندكى به چشم مىخورد. به نظر مىرسد كه منشأ اختلاف، تفاوت برداشتهاى صحابه پيامبر (ص) از مواضع وقف و وصل آيات بوده است. پيامبر اكرم (ص) هنگامى كه قرآن را براى مردم مىخواندند، بهمنظور آگاه ساختن آنها از تمام شدن يك آيه، اندكى مكث مىكردند، سپس همان آيه را به آيه بعدى (به علت پيوستگى مطلب آن دو) وصل مىكردند. از اين رو، گاه شنوندهاى آن دو آيه را يك آيه تلقى مىكرد و اين توهم، موجب اختلاف هاي اندكى در شمارش آيات يك سوره شده است.
با توجه به مطالب مزبور، در شمارش تعداد كل آيات قرآن اختلاف شده و هر دسته عددى را صحيح دانستهاند.
مرحوم طبرسى مىنويسد: عدد اهل كوفه (6236) صحيحترين عدد است؛ چون سندش به اميرالمؤمنين (ع) مىرسد و روايتى نيز از پيامبر (ص) وارد شده كه با اين قول سازگار است.
كوتاهترين و بلندترين آيات: كوتاهترين آيه «مُدْهامَّتانِ» استكه يك كلمه است و بلندترين آيه، آيه 282 بقره است كه بيش از سى جمله است. اين آيه به «آيه دَين» معروف است.
اولين و آخرين آيات نازل شده: بيشتر مفسران بر اين عقيدهاند كه آيات اول سوره علق، اولين آياتى است كه بر پيامبر اكرم (ص) نازل شده است. آخرين آيه نازل شده نيز آيه «وَاتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ الَى اللَّهِ» است. از ابن عباس نقل شده است كه اين آيه آخرين آيهاى بود كه بر پيامبر اكرم (ص) نازل شد و آن حضرت به گفته جبرئيل دستور داد تا آن را پس از آيه 280 سوره بقره قرار دهند.
سوره
معناى لغوى و اصطلاحى سوره: «سوره» از ماده «سور» و بهمعناى پايگاه بلند و رفيع است. در اصطلاح نيز به قسمتى از قرآن گفته مىشود كه بر حسب وحى و نزول، از ديگر قسمتها جدا شده باشد. هر سورهاى با «بسم اللّه الرحمن الرحيم» شروع مىشود، بجز سوره «توبه» كه با اعلان جنگ به دشمنان پيمان شكن اسلام و اظهار برائت و بيزارى از آنان، شروع شده است.
سوره نمل داراى دو بسمالله است: يكى مربوط به خود سوره و ديگرى مربوط به نامه حضرت سليمان(ع) به بلقيس كه با بسماللّه شروع شده است.مناسبت معناى اصطلاحى با معناى لغوى سوره يا از آن جهت است كه چون سورههاى قرآن سخن خداست، داراى منزلت وپايگاه بلند است يا اينكه قرائت هر سورهاى موجب بلندى مرتبه و برترى منزلت قارى آن مىشود تا به آخرين مرتبه كمال و منزلت عالى برسد.تعداد سورههاى قرآن: قرآن داراى 114 سوره است كه با سوره «حمد» آغاز مىشود و با سوره «ناس» پايان مىيابد. ناگفته نماند كه چنين ترتيبى، ترتيب نزول آنها نيست، بلكه ترتيبى است كه در تدوين سورهها مراعات شده است.نكته شايان توجه آنكه در برخى روايات، سوره انفال و توبه را كه بين آن دو «بسمالله الرحمن الرحيم» نيامده، يك سوره دانستهاند. همچنين در روايات ائمّه اطهار (عليهم السلام) سورههاى «ضحى» و «انشراح» يك سوره و سورههاى «فيل» و «ايلاف» نيز يك سوره محسوب شدهاند و به همين دليل، فقهاى شيعه نيز با توجه به اينكه در نماز خواندن يك سوره كامل واجب است، خواندن يكى از آنها را كافى ندانستهاند.
اسامى سورهها: درباره نامگذارى سورهها، دو نظريه وجود دارد: بيشتر علما بر اين عقيدهاند كه اسامى سورهها به بيان رسول اكرم (ص) و از طريق وحى تعيين شده است، اما عده بسيار كمى آن را عمل صحابه مىدانند.
كوچكترين و بزرگترين سورهها: كوچكترين سوره قرآن «كوثر» با سه آيه و بزرگترين آنها «بقره» با 286 آيه است.
سورههاى سجدهدار: در چهار سوره از قرآن آياتى وجود دارد كه به آيات سجده معروفند. اين چهار مورد عبارتند از: سورههاى سجده آيه 15، فصّلت آيه 37، نجم آيه 62 و علق آيه 19.
اين چهار سوره را «عزائم» مىنامند و اگر انسان هر يك از چهار آيه مذكور را بهطور كامل بخواند يا به آن گوش فرا دهد، واجب است پس از تمام شدن آيه، بىدرنگ سجده كند. چهارده آيه ديگر در قرآن وجود دارد كه داراى سجده مستحب است. آيات سجده، چه واجب و چه مستحب، در حاشيه قرآنها مشخص شده است.
تقسيمبندى پيامبر اكرم (ص) از سورههاى قرآن: در مورد سورهها، تقسيمبندى ديگرى نيز انجام شده كه چنانچه از روايات نيز استفاده مىشود، پيامبر اكرم (ص)به آن اشاره كردهاند. در اين تقسيمبندى، سورههاى قرآن به چهار گروه تقسيم شدهاند:
1- السَّبْعُ الطُّوَلُ: هفت سوره طولانى قرآن شامل سورههاى بقره، آل عمران، نساء، مائده، انعام، اعراف و مجموع دو سوره انفال و توبه است.
2- مثانى: از سوره يونس تا سوره نحل را «مثانى» گويند.
3- مئون (مئين): از سوره بنى اسرائيل تا سوره مؤمنون را «مئون» مىنامند.
4- مفصل: از سوره مؤمنون تا آخر قرآن، سورههاى «مفصل» ناميده شده است
جديت در راه خدا
ماه رمضان فرصت خوبى براى خودسازى است. ماهمان ماده خام هستيم كهاگرروى خودمان كاركرديم و توانستيم اين ماده خام را به شكل هاى برترتبديل كنيم، آن كار لازم در زندگى را انجام دادهايم. هدفِ حيات همين است. واى به حال كسانى كه روى خودشان از لحاظ علم و عمل كارى نكنند و همانطور كه وارد دنيا شدند، به اضافه پوسيدگي ها و ضايعات و خرابي ها و فسادها كه در طول زندگى براى انسان پيش مى آيد، از اين دنيا بروند. مؤمن بايد بهطور دائم روى خودش كار كند؛ بهطور دائم. نه اينكه خيال كنيد «بهطور دائم» زيادى است يا نمىشود؛ نه. هم مىشود، هم زيادى نيست. اگر كسى مراقب خود باشد؛ مواظب باشد كارهاى ممنوع و كارهايى را كه خلاف است، انجام ندهد و راه خدا را با جديت بپيمايد، موفق مىشود.
زلال احکام
پرسش: اگر فردى به خاطر عذرى قوى، 50 درصد احتمال دهد که روزه بر او واجب نيست و به همين دليل روزه نگيرد، ولى بعداً معلوم شود که روزه بر او واجب بوده، از جهت قضا و کفّاره چه حکمى دارد؟
پاسخ: اگر افطار عمدى روزه ماه مبارک رمضان به مجرد احتمال عدم وجوب روزه بر وى باشد، در فرض سؤال علاوه بر قضا، کفاره هم بر او واجب است. اما اگر افطار به علت ترس از ضرر باشد و ترس هم منشأ عقلايى داشته باشد، کفاره واجب نيست، ولى قضا بر او واجب است.
نرم افزار ضيافت الله براي گوشي هاي همراه
اين نرم افزار با نام «ضيافت الله» امکانات زيادي دارد که از جمله آنها مي توان به موارد زير اشاره کرد: شرح کامل اعمال شب قدر، متن كامل دعاها به همراه ترجمه (ادعيه روزانه با صوت، توسل، سحر، سمات، زيارت عاشورا، زيارت آل ياسين، روزهاي هفته، عهد، افتتاح، فرج، کميل، ابوحمزه ثمالي، جوشن کبير، ندبه)، احاديث و روايات مربوط به ماه مبارک رمضان.
تقويم رمضان
روز دهم
آمدن نامه هاى اهل كوفه براى امام حسين(ع): در سال 60 هـ جمعى از كوفيان نامه هاى مردم كوفه را براى امام حسين(ع) آوردند.
كه از جمله نام سليمان بن صُرَد و مسيب بن نجبة و رفاعة بن شداد بجلى و حبيب بن مظاهر و جمعى از شيعيان آن حضرت در آنها بود كه توسط عبدالله بن مسمع همدانى و عبدالله بن وال خدمت امام(ع) آورده شد.
وفات حضرت خديجه(ع): در اين روز حضرت خديجه كبرى(س) از دنيا رحلت فرمودند.آن حضرت نخستين همسر پيامبر(ص) بود و تا خديجه(س) زنده بود، نبى گرامى اسلام(ص) همسرى اختيار نفرمود. سبقت به اسلام و خدمات او به پيامبر(ص) زياده از آن است كه ذكر شود. در فضيلت آن حضرت همين بس كه والده مكرمه حضرت صديقه طاهره(س) است و همه ذرارى پيامبر(ص) به ايشان منتهى مى شوند. روز دوازدهم
مراسم عقد اخوت: در اين روز در سال اول هجرت رسول گرامى اسلام(ص) بين اصحاب خود عقد اخوت بست و اميرالمؤمنين(ع) را برادر خود گردانيد.
آثار و فوايد روزه
فلسفه عالي و فايده مهم روزه گرفتن همان است که در قرآن آمده: «روزه باعث ايجاد تقوا در انسان مي شود»
اما در کنار آن فوائد ديگري نيز براي روزه داري وجود دارد که آنها هم به نوبه خود اهميت دارند، بعضي از آنها عبارتنداز:
1) آثار معنوي و تربيتي
روزه، با کيفيتي که دارد، در حقيقت روح معنوي و ايماني انسان را تقويت و اراده او را در اجتناب از معاصي و گناه قوي و نيرومند مي کند و رمضان ماه خودسازي و تزکيه است.
در اين باره امام علي(ع) چنين توصيه مي فرمايد: «عليکم بصيام شهر رمضان فان صيامه جنة حصينة».
رسول خدا (ص) ارزش معنوي عبادات و فرائض را مشخص فرمود و از نظر مراتب و درجات براي هر يک از آنها ارزشهاي به خصوصي ذکر کرده و از باب آنکه اهميت روزه و خود سازي به وسيله آن از يک امتياز خاصي برخوردار است، او را باب و دروازه عبادات قرار مي دهد:
«لکل شي باب و باب العباده الصوم»
براي هر چيزي باب و دريست و درِ عبادات، روزه است.
و کمتر عبادتي است که داري شرايط خاصي باشد که در حين خواب ثواب عبادت و طاعت براي شخص ثبت شود که فرمود: «نوم الصائم عبادة» «خواب روزه دار عبادت است».
روزه عبادتي نسبتا شاق و مشکل است که بايد بنده خدا به اين عبادت مهم تن در دهد تا از اين باب و دروازه وارد عبادات ديگر شود.
بنابراين روزه دروازه عبادات است به معناي اينکه خودسازي و مقاومت در انجام عبادات را از روز بايد شروع کرد.
در حديث قدسي آمده است: «کُلُّ حَسَنَةٍ بِعَسْرِ اَمثالِها الي سَبْعِمَأةِ ضِعْفٍ الّا الصِّيامَ فَانَّهُ لي و انا اَجْزي بِهِ»
«هر حسنه و عمل نيکي به ده برابر تا 700 برابر پاداش دارد مگر روزه، زيرا به راستي روزه متعلق به من است و من مستقيما ثواب و جزاي روزه را مي دهم.»
2) آثار اجتماعي
روزه موجب تهذيب جامعه، و تداوم روح تعادل و همبستگي و برادري بين مسلمين و همدردي و همنوازي و استحکام پايه هاي فضايل اخلاقي و منهدم ساختن رذايل اخلاقي از قبيل فسق و فجور، فحشا و جنايت است.از نتايج بارز روزه، برانگيختن حس همدردي نسبت به مستمندان و همنوعان تنگدست است، آنانکه زندگي آسوده اي دارند و رنج فقر و طعم گرسنگي و تشنگي را نچشيده اند. ممکن است از حال مستمندان غافل بمانند و روزه وسيله اي است که آنان را از غفلت مي رهاند و رنج مستمندان را به ياد آنان مي آورد تا به دستگيري فقيران همت گمارند و به درد دل آنان برسند.
از سويي به احسان و اطعام و انفاق به مستمندان در ماه مبارک رمضان بسيار سفارش شده است و از سوي ديگر گرسنگي و تشنگي روزه موجب درک رنج مستمند مي شود و به اين ترتيب، ثروتمند به فقير نزديک مي شود و احساس رقت مي يابد و احسان و انفاق فزوني مي گيرد و جامعه کمک به همنوع را مي آموزد.
تا مسلمانان به احسان نسبت به هم بپردازند و با تمرين براين صفت ارزنده انساني، جامعه را از کينه برهانند و برادر وار، درکنار هم ارزنده نعمت هاي الهي بگيرند؛ و شايسته است که روزه داران به همه اين نکات انساني روزه توجه کنند و بکوشند واقعا فريضه روزه را آنچنان که بايد بجا آورند و ماه مبارک رمضان را آنچنان که سزاوار اين ماه است به سر آورند تا همگان از برنامه هاي سازنده اسلامي بهره مند شوند.
از حضرت امام حسن عسکري (ع) پرسيدند: چرا روزه واجب شده است؟
فرمودند: تا ثروتمند درد گرسنگي را دريابد و به فقير توجه کند.
و هشام از امام صادق (ع) علت روزه را پرسيد، فرمود: «خداوند روزه را واجب کرد تا غني و فقير با هم مساوي باشند و بدان جهت که غني رنج و گرسنگي را لمس نکرده تا به فقير رحم کند و هر وقت چيزي خواسته قدرت به دست آوردن آن را داشته است. خدا خواسته است که ميان بندگانش يکنواختي به وجود آورد و خواسته است ثروتمند طعم گرسنگي را بچشد و اگر جز اين بود، ثروتمند بر مستمند و گرسنه ترحم نمي کرد.»
3) آثار اقتصادي
روزه، سدي مقابل اسراف و تبذير بوده و باعث عدم تبعيض و شکاف طبقاتي از نظر اقتصادي است، زيرا به وسيله بذل و بخشش و انفاق مالي، هيچ گاه فردي در اجتماع مسلمين گرفتار فقر و تنگدستي نخواهد شد.
اميرمومنان علي (ع) مي فرمايد: فقر و تنگدستي، مرگ بسيار بزرگ و فجيع است. زيرا سختي مرگ يک بار است، اما سختي فقر و تنگدستي بي شمار است. روزه فريضه اي است که مسلمان را از غرقه شدن در مادي گرايي و حرص و آز براي لذت هاي مادي و مسابقه براي مصرف و تن پروري مي رهاند و به او مي آموزد که به فکر ديگران باشد و بر خواهش هاي جسماني خويش مسلط گردد و به مصرف به قدر نياز قناعت ورزد و از اسراف و تبذير بپرهيزد.روزه به مسلمان قناعت و مناعت را مي آموزد و ارزش اين صفات و تاثير آن در ايجاد صفت برجسته ديگر همچون زهد و بخشش بسيار است. قانع از ديگران بي نياز است و تن به ذلت و خواري نمي دهد، جامعه اي که روح قناعت را در خود بپرورد، بر خود متکي خواهد بود و با دوري از مصرف بي رويه مي تواند بر پاي خويش بايستد و از بيگانه بي نياز باشد.
4) آثار بهداشتي
روزه از نظر بهداشت جسم و سلامت بدن مخصوصا در سلامت معده و پاکسازي آن از انواع غذاها که موجب بيماري هاست، اثرات فوق العاده دارد.
معده و دستگاه گوارش از اعضاي پرکار اندام آدمي است و با سه وعده غذا که معمول مردم است تقريبا در همه ساعات دستگاه گوارش به هضم و تحليل و جذب و دفع مشغول است.
روزه باعث مي شود که از يک سو اين اعضا استراحت کنند و از فرسودگي مصون بمانند و نيروي تازه اي بگيرند و از سوي ديگر ذخاير چربي که زيان هاي مهلکي دارند، تحليل رفته و کاسته شوند.
رسول خدا (ص) فرمود: روزه بگيريد تا سالم بمانيداز نظر رواني و اخلاقي، مردمي که هميشه سير مي خورند، تدريجا يک حالت طغيان و غرور به ايشان دست مي دهد و در نتيجه به کارهاي ناپسندي دست مي زنند و علاوه بر اين از بسياري کمالات معنوي باز مي مانند. پر واضح است که انسان وقتي هميشه سير بخورد، کم کم شهوات بر او غالب مي شود و چه بسا او را به نافرماني از خدا وادار مي کند، مخصوصا اگر جوان و عزب باشد و نيز پس از گذشت مقداري از زمان تغذيه خواب بر او مستولي مي شود و هر اندازه معده از غذا پرتر باشد، تسلط خواب بر انسان بيشتر است و قهرا انسان را از کسب کمالات و فضايل زيادي از قبيل تحصيل علوم و عبادات و... باز مي دارد.
رسول خدا (ص) مي فرمايد: «بپرهيزيد از پرخوري و امتلاي معده، زيرا پرخوري موجب فساد بدن و سوء هاضمه و باعث انواع بيماريها و عامل کسالت بدن از اجراي عبادات الهي خواهد شد»
حضرت در جاي ديگر مي فرمايند: «آن کس که عادت به پرخوري داشته و زياد مي نوشد، قلب او سياه مي شود (يعني آمادگي بيشتري براي جنايت و کارهاي زشت پيدا مي کند و نمي کند مخلصانه و با حال بندگي عبادت خدا کند».