نجات گونه های جانوری و حفظ تنوع گیاهی در بزرگ ترین تالاب مرزی ایران و عراق

همزیستی نفت و هور

دهقان  بازدید گروه های خبری از لاک پشت فراتی در تالاب هورالعظیم موضوع برگ مأموریتی بود که شاید در نگاه نخست تعجب برانگیز و خنده دار به نظر می رسید؛ اما با کمی بررسی در مورد زیست این نوع لاک پشت ها در خاک کشورمان و مختص بودنشان به خوزستان، ذوق رفتن به بزرگ ترین تالاب مرزی ایران و عراق را دوچندان کرد.

مقصدی که این موقع از سال یعنی مردادماه، هوای شرجی و گرمای ۵۰ تا ۶۰ درجه شاخصه اصلی آن بود، اما هدف، وسیله را توجیه کرد و به راه افتادیم تا در مورد حمایت های صنعت نفت در پیشگیری از منقرض شدن این گونه جانوران که نامشان به خوزستان گره خورده است، قلم بزنیم و تصویرسازی کنیم!

هواپیما به زمین نشست و با بدرقه مهمانداران پا به خوزستان گذاشتیم که ناگهان با سیلی گرما به صورتمان، حساب کار دستمان آمد که چه روز نفسگیری در انتظارمان خواهد بود، اما یادآوری هدف، مشوق خوبی بود تا رستم وار، خوان ها را پشت سر بگذاریم.

گروه یازده نفره ما متشکل از خبرنگاران و عکاسان، علی بهشتی مدیر روابط عمومی و محمدسعید صارمپور، رئیس حفاظت محیط زیست شرکت مهندسی و توسعه نفت به محل اسکان رسید و با جابه جایی وسایل در اتاق ها و صرف صبحانه، راهی هورالعظیم شدیم. مسیر حرکت از اهواز به سوسنگرد - بستان - چزابه و در نهایت آغاز تالاب هورالعظیم بود؛ تالابی مرزی، میان ایران و عراق که مساحت آن در ایران حدود ۱۱۰ هزار هکتار است؛ در حالی که مساحت آن در عراق، دو برابر این وسعت است، ضمن اینکه در ایران، ۱۳ انشعاب از رودخانه های کرخه و کرخه نور به این تالاب می ریزد و در ناحیه عراق، چند انشعاب از رود دجله به آن وارد می شود. در طول مسیر، از کنار بیمارستان شهدای نفت عبور کردیم که رئیس حفاظت محیط زیست شرکت مهندسی و توسعه نفت و به عنوان راهنما مطالب ضروری را گوشزد می کرد، درباره آن توضیح داد که این بیمارستان 500 تختخوابی به همت وزارت نفت برای مردمان این خطه بنا تجهیز شده است. بعد از دو ساعت و نیم طی مسیر و دیدن گاومیش های غول پیکر غوطه ور در آب و طویله های بزرگ نگهداری این حیوانات که اغلب بر سر در آن، اسکلت جمجمه با شاخ گاومیش نصب شده بود، به ایستگاه مرزبانی و محیط بانی تالاب رسیدیم.

در مورد چرایی نصب جمجمه بر سر در طویله ها، از صارمپور پرسیدیم که توضیح داد مردم منطقه اعتقاد دارند این کار باعث دور شدن بلا و جن و مصیبت می شود.

با مجوز مرزبانی وارد هور شدیم و با عبور از کنار نیزارهای سر به فلک کشیده، روی پل توقف کردیم تا ردی از لاک پشت ها پیدا کنیم. گرما بیداد می کرد و همین موضوع احتمال دیدن لاک پشت های هور را کم می کرد، زیرا به گفته رئیس حفاظت محیط زیست شرکت مهندسی و توسعه نفت، این گونه از لاک پشت ها به دلیل داشتن لاک نرم، نسبت به گرما حساس تر هستند و ترجیح می دهند خود را در سایه یا در آب رها کنند. گروه تقسیم شدند و هر یک از سمتی از پل به جستجو ادامه داد تا بلکه در یافتن لاک پشت، گوی سبقت را از دیگری بربایند. ناامیدانه به سمتی از پل که آب رو به مرز عراق بود، رفتم که ناگهان در آب، جسم بزرگ و کشیده لاک پشت فراتی نظرم را جلب کرد.

آرام و فارغ از گرمای ۵۰ درجه محیط، خود را در دل آب رها کرده بود و با حرکت سه انگشتی دستانش به مسیر ادامه می داد. با فریاد من، بقیه همراهان به سمتم آمدند تا شاهد این صحنه باشند. همه شروع به عکاسی و فیلم برداری کردند و در طول مسیر، لاک پشت را همراهی کردند. در این میان صدای صارمپور هم می آمد که «مواظب باشید از صدا و انسان می ترسد و ممکن است زیر آب یا لای نیزارها برود. این لاک پشت فراتی تنها گونه لاک پشت مختص خوزستان است و برای همین باعث شده تا شرکت مهندسی و توسعه نفت در کنار همه کارهای حفظ محیط زیست هورالعظیم، به نگهداری و حفظ آن اهتمام بورزد.»

لاک پشت فراتی در میان همراهی و استقبال خبرنگاران و عکاسان به زیر پل رفت و از نظرها ناپدید شد. همین جا بود که تازه متوجه عمق گرما شدیم و به مینی بوس بازگشتیم، اما صارمپور همچنان در حال توضیح بود و می گفت: ماهیت شرکت متن در این منطقه علاوه بر توسعه میادین نفتی به ویژه میادین مشترک با کشور عراق، در نظر گرفتن ملاحظات محیط زیستی به خصوص در بخش های اکتشاف، حفاری و تولید نفت هم هست. رئیس حفاظت محیط زیست شرکت متن ادامه داد: شرکت مهندسی و توسعه نفت با هدف حفظ و حمایت از محیط زیست از حدود یک سال گذشته به منظور حفاظت از گونه های جانوری در حال انقراض تالاب هورالعظیم به خصوص لاک پشت های فراتی، طرحی پژوهشی و مطالعاتی را آغاز کرده که هدف آن آموزش جوامع محلی به منظور آشنایی با این گونه درحال انقراض است.

وی در ادامه از برگزاری طرح درس حفاظت از لاک پشت فراتی برای بیش از 2 هزار دانش آموز شهرستان های سوسنگرد، رفیع و هویزه خبر داد و گفت: با توجه به شرایط این گونه، تفاهم نامه همکاری بین معاونت آموزش و مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست و شرکت مهندسی و توسعه نفت برای حفاظت از گونه در معرض خطر انقراض لاک پشت فراتی در تالاب هورالعظیم به امضا رسید که جزئیات این تفاهم نامه شامل کارگاه های آموزشی برای جوامع ذی نفعان از قبیل مردم منطقه، صیادان، محیط بانان و کارکنان شرکت های نفتی شاغل در منطقه است.

صارمپور در ادامه صحبت ها پیشنهاد داد که به چاه شماره 1 سهراب هم سر بزنیم که با استقبال همه همراهان مواجه شد و مینی بوس با دور زدن به سمت دیگر جاده به سمت چاه حرکت کرد.

آفتاب به نیمه آسمان رسیده بود که به چاه سهراب رسیدیم؛ چاهی که به گفته مهندس ناظر آن، روزانه نزدیک به سه هزار بشکه نفت تولید می کند و تجهیزات و لوله های به کار رفته در آن، مختص محیط های سخت گذر و سازگار با محیط زیست تالاب است.

با گرفتن عکس یادگاری دسته جمعی در کنار چاه سهراب، پرونده این بازدید یکروزه و به نوعی علمی بسته شد و راهی کمپ آزادگان جنوبی شدیم، تا در کنار صرف ناهار، با ابوذر شریفی،  مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه نفت(متن) درباره میزان توجه و جدیت این شرکت به هورالعظیم و حفظ گونه های جانوری و گیاهی و به طور کلی محیط زیست آن گفت وگو کنیم.. در طول مسیر، به این فکر می کردم که بدون شک مساله محیط زیستی این خطه از خاک کشورمان، مساله ای ملی است و تنها به منطقه خوزستان، محدود نمی شود. پس حل آن، عزمی ملی می طلبد و باید همه دستگاه های دولتی و غیردولتی، به این عزم ملی وارد شوند و از شکار و صید غیرقانونی قاچاقچیان، عدم پرداخت حقابه و در نتیجه کاهش سطح آب غافل نمانند. اذان ظهر بود که تالاب را با همه شگفتی ها و زیبایی های بکر ودست نخورده اش ترک کردیم و به سمت کمپ آزادگان جنوبی رفتیم تا در کنار صرف ناهار، با ابوذر شریفی، مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه نفت(متن) درباره میزان توجه و جدیت این شرکت به هورالعظیم و حفظ گونه های جانوری و گیاهی و به طور کلی محیط زیست آن گفت وگو کنیم.