بررسی تاریخ نفت از نگاه پیشکسوت و نویسنده نفتی:
در نفتون ورق بزنید
مشعل «میدان نفتون، از آغاز تاکنون؛ گذری در تاریخ نفت از کاوش، اکتشاف، بهره برداری، انتقال، پالایش و صادرات نفت در ایران» به قلم پرویز آریان فر و زیر نظر کمیته مطالعات و انتشارات شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب به تازگی در ۶ جلد منتشر شده است. او در مقدمه این کتاب آورده است: «به درستی مشخص نیست که بشر چه زمانی اولین بار، نفت را مورد استفاده قرار داده اما مشخص شده است که انسان های ماقبل تاریخ آتش های مقدسی را که از تراوشات گاز طبیعی از طریق روزنه ها و شکستگی ها به سطح زمین راه پیدا می کردند، روشن کرده و پرستش می کرده اند. اقوام متمدن دوران باستان ....» آریان فر ۱۴سال را صرف نوشتن این کتاب ۶ جلدی جامع و کامل از تاریخ نفت کرده و در مسیر نگارش این کتاب برای دست یافتن به اطلاعات موثق راه های زیادی را پیموده است. مدیریت مرکز اسناد و موزه های صنعت نفت پس از انتشار این کتاب، گفت وگویی با این نویسنده انجام داده که شرح آن در ادامه می آید.
لطفا خود را به طور کامل برای خوانندگان معرفی بفرمایید.
پرویز آریان فر هستم، سال ۱۳۳۴ در مسجدسلیمان، استان خوزستان به دنیا آمدم.کودکی و تحصیلات خود را در این شهر گذراندم و از همان کودکی به واسطه فعالیت مرحوم پدرم که کارگر شرکت نفت شاغل در اداره خدمات ترابری مسجدسلیمان بود، با صنعت نفت آشنا شدم.
به واسطه شغل پدرتان به فعالیت در صنعت نفت علاقه مند شدید؟
همیشه علاقه مند به کارهای فنی به ویژه در رشته برق بودم و حضور مرحوم پدرم در نفت مرا به فعالیت در این صنعت ترغیب کرد، همچنین علاقه ویژه ای به رشته مدیریت مهندسی و ساختمان داشتم که حوزه کاری آن مناطق نفت خیز استان های خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد، بوشهر، فارس، ایلام و لرستان را تحت پوشش عملیاتی داشت.
فعالیت خود را از کدام بخش صنعت نفت شروع کردید؟
پس از پایان تحصیلات و خدمت وظیفه، سال۱۳۵۶ در اهواز در کنکور استخدامی شرکت نفت (شرکت سهامی خاص خدمات نفت ایران) امتحان دادم و در امتحانات کتبی و مصاحبه آن قبول شدم و مهرماه ۱۳۵۷ هم کار خود را در پروژه های اجرایی برق در مدیریت مهندسی و ساختمان در مناطق نفت خیز آغاز کردم.
کتاب ۶ جلدی «میدان نفتون از آغاز تاکنون» به تازگی به قلم شما منتشر شده است، درباره این کتاب توضیح می دهید؟
این مجموعه کتاب با نام «میدان نفتون از آغاز تاکنون» شامل ۶ جلد و هر جلد حدود ۶۰۰ صفحه (درمجموع حدود۳۵۰۰ صفحه) است و کاملا مصور و با تصاویر رنگی و سیاه و سفید و با کیفیت کاغذ مرغوب و جلد ضخیم در قالب وزیری بوده که با حمایت شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب چاپ شده است. این مجموعه ۶ جلدی گذری در قلمرو تاریخ نفت از کاوش و اکتشاف تا بهره برداری و انتقال نفت را شامل می شود که مشتمل بر ۶ فصل است. در فصل اول تا ششم به ترتیب به موضوع کاوش نفت، اکتشاف و تولید نفت، انتقال نفت و فرآورده های نفتی، پالایش نفت و توزیع فرآورده های نفتی، صادرات نفت و گاز و سایر فرآورده های نفتی و عملیات غیرصنعتی (خدمات کارکنان فعلی) به صورت کامل پرداخته شده است.
نگارش این کتاب را از چه زمانی آغاز کردید؟
شروع این مجموعه کتاب از سال۱۳۸۷کلید خورد و تا زمانی که کتاب از چاپ خارج شد، نزدیک به ۱۴ سال برای آن زمان صرف شد.
چرا نوشتن آن ۱۴ سال به درازا کشیده است؟
با توجه به اینکه اکثر منابع استفاده شده در این کتاب اسناد با متون انگلیسی بود، بنابراین ترجمه آن کمی زمانبر بود. افزون بر این، همزمان با شروع نگارش کتاب، پروژه های تحقیقاتی و تحقیقات میدانی سه پروژه را نیز آغاز کردم.
چه دلیلی سبب شد که تصمیم به نگارش این کتاب بگیرید؟
دلیل اصلی بدون تردید علاقه ام به تاریخ نفت بوده است، اما نبود اطلاعات کافی در زمینه تاریخ نفت هم مرا به نگارش این کتاب مصمم کرد. به عنوان نمونه در خصوص تاریخ نخستین خط آهن «از درخزینه به مسجدسلیمان» هیچ اطلاعاتی پیدا نکردم و چاره را بر آن دیدم که تحقیقات مطالعاتی و میدانی کاملی را در این خصوص شروع کنم و پس از مدتی به این نتیجه رسیدم تا حاصل تحقیقات انجام شده خود را جمع آوری و به صورت مجموعه ای در بیاورم.
گفتید که همزمان با نگارش کتاب، چند پروژه تحقیقاتی را هم آغاز کردید، درباره آنها توضیح می دهید؟
نخستین پروژه، تهیه نقشه نخستین خط آهن نفت از درخزینه به مسجدسلیمان که کار تحقیقات اسنادی و همچنین میدانی این پروژه یک سال به طول انجامید و با پشتیبانی و همکاری ادارات روابط عمومی و مهندسی نقشه برداری مناطق نفت خیز انجام شد و نتیجه آن نقشه ای به ابعاد ۸۰ در ۱۶۰ سانتیمتر بود که به صورت رنگی و با گرافیکی بسیار زیبا تهیه شد و هم اکنون در ادارات مرکزی و روابط عمومی شرکت ملی مناطق نفت خیز در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است.
دومین پروژه، تهیه نقشه نخستین خطوط لوله انتقال نفت از مسجدسلیمان به آبادان است که کار تحقیقات اسنادی و میدانی این پروژه کمتر از یک سال به طول انجامید و این پروژه هم با پشتیبانی و همکاری ادارات روابط عمومی و مهندسی نقشه برداری مناطق نفت خیز انجام شد که نتیجه آن نقشه ای به ابعاد ۸۰ در ۱۶۰ سانتیمتر بود که به صورت رنگی و با گرافیکی بسیار زیبا تهیه شد و هم اکنون در ادارات مرکزی و روابط عمومی شرکت ملی مناطق نفت خیز و برخی مکان های دیگر در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است.
سومین پروژه، تهیه نقشه های طرح هندسی و نمودار جریانی همه خطوط اصلی نفت و گاز و سایر فرآورده های نفتی از مناطق نفت خیز به پالایشگاه آبادان و جزیره خارک بوده که این دو نقشه هم در سایز بزرگ، رنگی و گرافیک تهیه شده است.
از چه منابعی در نوشتن این کتاب کمک گرفته اید؟
منابع استفاده شده برای تحقیقات مطالعاتی عبارت بودند از: منابع و کتب مختلف خارجی، آرشیو شرکت بی پی (BP)، اسناد شرکت نفت انگلیس و ایران، اسناد و تلگراف های محرمانه کنسولگری انگلیس در ایران (اهواز، خرمشهر، شیراز، بوشهر، تهران و...) در سامانه کتابخانه مرکز دیجیتال قطر، نشریات عمومی شرکت ملی نفت ایران و دیگر نشریات فنی شرکت های عامل نفت ایران و به موازات تحقیقات میدانی در مناطق مختلف نفت خیز، گفت وگو با پیشکسوتان نفتی و همچنین حافظه تاریخی یک خانواده نفتی با نزدیک به ۷۰ سال تجربه نفتی که در آرشیو شخصی بنده بوده است.
در این کتاب، سیر تکامل صنعت نفت را به رشته تحریر درآورده اید، صنعت نفت را از گذشته تا امروز چگونه ارزیابی می کنید؟
صنعت نفت ایران از مؤثرترین و بزرگ ترین صنایع در ایران و جهان بوده است و اهمیت این صنعت در اقتصاد جهان، موجب شده بعضی از کشورها به این صنعت روی آورند و با سرمایه گذاری جدی در این بخش، به جایگاهی دست یابند که به عنوان بازیگر جهانی نقش مهمی در این صنعت داشته باشند. بررسی مسیر تاریخی تکامل این بازیگران می تواند برای کشورهایی که در این مسیر قرار گرفته اما نتوانسته اند به جایگاه مناسبی دست یابند و سایر کشورها و شرکت هایی که می خواهند وارد این صنعت شوند، راهگشا باشد. صنعت نفت در جهان پس از طی دوره های زمانی مختلف، با پیشران های متفاوت و بازیگران متعددی که بر مبنای لزوم پیشرفت این صنعت ظهور و رشد یافته اند، تکامل یافته است.
صنعت نفت چه نقشی در شکل گیری و شکوفایی صنعت، فرهنگ، اقتصاد و سیاست در ایران داشته است؟
صنعت نفت در اقتصاد کشور،نقش کلیدی دارد و می تواند سبب رونق کسب و کار و همچنین خروج از رکود اقتصادی شود، به شرط آنکه به توانمندی ها و فناوری های روز دنیا مجهز شود. صنعت نفت قدیمی ترین صنعت کشور است و به معنای وسیع کلمه، پایه گذار توسعه صنعتی کشور است، چراکه این صنعت از ابتدای فعالیت خود، نقش اساسی و کلیدی در اقتصاد ایران داشته و البته این نقش کماکان تداوم دارد. این صنعت از چنان گستردگی برخوردار است که اگر تحرک اقتصادی و فناوری داخلی خود را فعال کند، به طور حتم می تواند دیگر بخش های مهم اقتصادی را هم به حرکت درآورد.
ما از ظرفیت دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی استفاده می کنیم. در واقع در زنجیره توسعه فناوری از ایده گرفته تا توانمندی فناوری با تمامی بازیگران در ارتباط خواهیم بود. امروزه آموزش وپرورش به عنوان یک نهاد اجتماعی، وظیفه تعلیم و تربیت افراد جامعه را به عهده دارد و همان طور که می دانیم، رشد و توسعه یک کشور به پرورش انسان های آگاه و برخوردار از مسئولیت بستگی دارد. علم و آموزش علوم در سطح گسترده و با کیفیت عالی در تشکیل سرمایه انسانی و توسعه ملی از اهمیت بالایی برخوردار است. سرمایه گذاری در آموزش وپرورش نیز در گسترش عدالت آموزشی، نقشی بسزا دارد و در نهایت در ادامه می تواند در فرهنگ، و سیاست نقش اساسی داشته باشد.
آیا نوشتن این کتاب را نوعی ادای دین به صنعت نفت می دانید؟
بله، امیدوارم با انجام این کار جامع در بیش از یک دهه توانسته باشم پاسخگوی جوانان علاقه مند به تاریخ صنعت نفت که بخشی از تاریخ این مرز و بوم است، باشم. همانطور که گفتم نبود اطلاعات تاریخی در صنعت نفت با وجود انتشار کتاب های متعدد در این زمینه به شدت احساس می شد؛ بنابراین می توان گفت نوعی ادای دین است.
اگر یک بار دیگر متولد شوید، آیا بار دیگر کار کردن در صنعت نفت را انتخاب می کنید؟
بله، از آنجا که من متخصص فنی هستم و سال ها مسئولیت مهم در پروژه های فنی مختلف در این صنعت را داشته ام و از طرفی به کارهای تحقیقاتی تاریخی به ویژه در نفت علاقه مند هستم، مسلما دوباره صنعت نفت را انتخاب می کردم.
اگر فرزند یا فرزندانتان به تحصیل و فعالیت در رشته و صنعت نفت باشند، آنها را حمایت می کنید؟
بله. هم اکنون فرزندانم هر کدام فارغ التحصیل های دانشگاهی و به کار در صنعت نفت هم علاقه مند هستند.
کتاب های زیادی در زمینه صنعت نفت منتشر شده است که از خواب آشفته نفت می توان به عنوان شاخص ترین آنها نام برد. لطفا در چند جمله کوتاه علاقه مندان به نفت را به خواندن این کتاب دعوت و ترغیب کنید.
صنعت عظیم نفت گذار تاریخی یکصدو اندی سال را با فراز و نشیب ها و سختی های زیادی را پشت سر گذاشته است تا به صنعتی مجهز به بالاترین و مجهزترین تجهیزات و نیروهای کارآمد و متخصص و کارآزموده تبدیل شده است و همچنین مبارزات نهضت ملی شدن صنعت نفت به رهبری دکتر محمد مصدق پشت سر گذاشته است. وظیفه هر نیروی جوان ایرانی است که با آشنا شدن با تاریخ غنی صنعت عظیم نفت که خود جزئی از تاریخ این کشور باستانی است، با مطالعه کتب مهم و مرتبط با تاریخ نفت و مبارزات جهت احقاق حقوق کارکنان آشنا شوند.