پیش بینی های زیست محیطی صنعت پتروشیمی برای ادامه حضور در بازارهای جهانی
چشم اندازی روشن برای مدیریت کربن
مشعل خاموشی مشعل های روشن در صنعت نفت با همکاری پتروشیمی ها، اهداف بلندمدت زیادی دارد؛ اهدافی که افزون بر کاهش و به صفر رساندن خام سوزی، صنعت نفت و گاز و پتروشیمی را به سمت پاکی بیشتر و کاهش بیشتر خسارات به محیط زیست سوق می دهد. مدیریت کربن، یکی از مهم ترین دستاوردهای خاموشی مشعل های روشن در صنعت نفت است که پتروشیمی ها سهمی قابل توجهی در آن دارند و توانسته اند این پروژه مهم و راهبردی را بخوبی مدیریت و اجرایی کنند.
امروز بخش قابل توجهی از مشعل های روشن در مناطق جنوبی و غرب کشور خاموش و به خوراک مورد نیاز پتروشیمی ها و پتروپالایشگاه های کشور تبدیل و یا به شبکه سراسری گاز تزریق می شود. نکته قابل توجه هم این است که این روند با شیب قابل قبولی ادامه دارد و همسو با سیاست های کلان وزارت نفت، موضوع مدیریت کربن و کاهش آن نیز متناسب با استانداردهای جهانی پیش می رود.
چرخه ای که پتروشیمی ها برای خاموش سازی مشعل ها (نوفلرینگ) شروع کرده اند، در قدم اول بیشترین مزیت را برای خودشان دارد و به همین دلیل است که پروژه های جمع آوری گازهای مشعل با حمایت وزارت نفت در دو، سه سال اخیر با قوت بیشتری ادامه پیدا کرده است. نمونه موفق و قابل توجه در این مسیر هم پالایشگاه بیدبلند خلیج فارس است که گازهای همراه نفت موجود در منطقه گچساران را جمع آوری و به عنوان خوراک استفاده می کند. علاوه بر این موارد، با افتتاح و بهره برداری از 3100 NGL و 3200 NGL نیز همین فرایند انجام و حدود ۲۰ میلیون مترمکعب هم از محل این دو پروژه، تأمین و از سوختن بخش دیگری از گازها جلوگیری می شود.
گذر از دوره گذار انرژی
می توان گفت که با اجرای پروژه های جمع آوری گازهای مشعل، هم پتروشیمی ها به جای خرید گاز در رقابت با بخش نیروگاهی و مصارف خانگی، خوراکشان را به شکل راحت تری تأمین می کنند و هم آرزوی دیرینه صنعت نفت، یعنی جلوگیری از سوخت گازهای همراه و جلوگیری از آلودگی های زیست محیطی اجرایی می شود. در این مورد، باید به یکی از الزامات بین المللی برای شرکت های بزرگ صادرکننده محصولات نفتی، یعنی کاهش انتشار کربن اشاره کرد. ایران به عنوان یکی از دارندگان منابع غنی و نفت و گاز در کنار برنامه ریزی برای دوره گذار انرژی و جایگزینی سوخت های فسیلی در کشورهای مصرف کننده، باید به دنبال گزینه هایی مثل صادرات گاز بویژه ال ان جی، توسعه فناوری جمع آوری گازهای همراه و استفاده و ذخیره سازی کربن (CCUS)، تولید و صادرات هیدروژن و سوخت های زیستی و توسعه فناوری های دیجیتال برود.
در همین خصوص، سازمان های بین المللی، الزامات زیست محیطی و فنی را برای کشورهای صادرکننده و مصرف کننده سوخت های فسیلی اعلام کرده اند که موضوع مدیریت کربن، یکی از اصلی ترین آنهاست. با وجود این الزامات، شرکت های پتروشیمی از سال ها قبل در مسیر خاموشی مشعل های داخلی خود و مشارکت در خاموشی مشعل های میادین نفتی و استفاده از آنها به عنوان خوراک پایدار حرکت کرده اند، ضمن اینکه باید یادآور شد که شرکت های پتروشیمی مثل بسیاری از صنایع از نگاه سازمان محیط زیست، صنایعی آلاینده محسوب می شوند و سالانه باید عوارضی را پرداخت کنند. می توان گفت که اگرچه شرکت های پتروشیمی در سال های اخیر، همواره به عنوان صنایع سبز انتخاب شده اند؛ اما الزامات محیط زیستی سختگیرانه ادامه دارد.
نگرانی های جهانی مدیریت کربن
شرکت های پتروشیمی در سال های اخیر، بویژه در دوره تحریم های اقتصادی به شکلی مستقیم اقدام به فروش محصولات پتروشیمیایی کرده اند. کشتی های تجاری که شرکت ها برای صادرات محصولات خود در نظر می گیرند، باید الزاماتی را رعایت کنند که در بازارهای بین المللی هر روز جدی تر و دقیق تر می شود. یکی از این الزامات، موضوع حمل ونقل دریایی بدون کربن است. این موضوع در آینده صادرات محصولات، قیمت تمام شده آنها و قیمت انتقال و حمل محصولات پتروشیمی تاثیر زیادی دارد. بر اساس آخرین سیاست ها هزینه سوخت فسیلی کشتی ها تا سال ۲۰۳۰ دو برابر و قیمت هر تن کربن بیش از ۱۰۰ دلار در سال ۲۰۳۵ و ۴۰۰ دلار در سال ۲۰۵۰ برآورد شده است.
اتحادیه اروپا، نظام تجارت انتشار گازهای گلخانه ای خود را برای پوشش انتشار کربن بخش حمل ونقل دریایی از سال جاری میلادی گسترش داده و از سال ۲۰۲۵ شدت گازهای گلخانه ای سوخت های نفتی مورد استفاده در تجارت Eurelated را از طریق مقررات سوخت دریانوردی (Maritime FuelEU) تشدید می کند.
همچنین آنکتاد (کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل) در بررسی حمل ونقل دریایی ۲۰۲۳ خود که پیش از روز جهانی دریانوردی (۲۸ سپتامبر)آن را منتشر کرد، خواستار انتقال عادلانه و منصفانه جامعه بندری و دریایی جهان به سمت صنعت کشتیرانی بدون کربن شده است. علاوه بر این رویداد، در کنفرانس آب و هوای سازمان ملل (COP28) هم که نوامبر سال میلادی گذشته در دبی برگزار شد، موضوع حرکت به سمت استفاده از سوخت های پاک تر در صنعت حمل ونقل دریایی، مورد تاکید قرار گرفت. در نتیجه این رویکردهای جهانی باید تاکید کرد که صنعت پتروشیمی ایران، ضرورت های مرتبط با کاهش انتشار کربن و حرکت به سمت مدیریت این ماده را بخوبی درک و اقدامات لازم را در مسیر مدیریت کربن در ابعاد مختلف آن آغاز کرده است.
برنامه راهبردی صنعت پتروشیمی در مدیریت کربن
شرکت ملی صنایع پتروشیمی از ابتدای دولت سیزدهم، راهبرد جمع آوری گازهای همراه مشعل و مدیریت کربن را مورد توجه قرار داده و با جمع آوری گازهای همراه مشعل در گچساران، مارون، مسجدسلیمان و شرق کارون تا حد زیادی علاوه بر صیانت از محیط زیست، بخشی از خوراک مورد نیاز مجتمع های پتروشیمی را برای تکمیل زنجیره ارزش تامین کرده است. از آنجا که روند خاموشی گازهای مشعل با همکاری هلدینگ های پتروشیمی ادامه دارد، می توان گفت که روند کاهش انتشار کربن و حرکت به سمت مدیریت این ماده در صنعت پتروشیمی مسیر خوبی را پیدا کرده است.
مرتضی شاهمیرزایی، مدیرعامل شرکت صنایع پتروشیمی پیش تر اعلام کرده بود که صنعت پتروشیمی، به عنوان صنعتی سازگار با محیط زیست، اقدام های مختلفی را با هدف صیانت از محیط زیست، بویژه در مدیریت کربن اجرایی کرده و در دستور کار دارد.
او تاکید کرده بود که تمام طرح ها و مجتمع های پتروشیمی با محوریت مدیریت اچ اس ای شرکت ملی صنایع پتروشیمی، باید برای مدیریت کربن در صنعت پتروشیمی همکاری کنند.
چندی قبل داوود عمادی، مدیر بهداشت، ایمنی، محیط زیست و پدافند غیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی از برنامه ریزی و ارائه راهکارهای نوین برای کاهش انتشار کربن در مجتمع های پتروشیمی خبر داد و گفت: روش ها و راهکارهای نوین مدیریت کربن سبب خواهد شد تا روند انتشار آلاینده ها در صنعت پتروشیمی کاهش یابد و دستاوردهای پروژه مدیریت استراتژیک کربن در صنعت پتروشیمی که در مدیریت اچ اس ای شرکت ملی صنایع پتروشیمی با مشاوره پژوهشگاه صنعت نفت اجرا شده، تاکنون نتایج خوبی را در پی داشته است. عمادی تاکید کرد که رژیم های حقوقی تغییر اقلیم در دنیا هر سال بر محدودیت صادرات یا پرداخت مالیات سنگین برای محصولات پرکربن اضافه می کنند و در صورت انجام نشدن اقدام هایی برای کاهش ردپای کربن، اقتصاد صنایع نفت و پتروشیمی با تهدیدی جدی مواجه خواهد شد.
بر اساس این گزارش، از آنجا که اقتصاد کشور متکی بر درآمدهای نفت، گاز و پتروشیمی است، این مهم ایجاب می کند به تغییرات شرایط اقلیم و تغییر قوانین در این حوزه، حساس تر باشیم. مواردی مثل توسعه انرژی های تجدیدپذیر، افزایش کارایی انرژی و توسعه منابع بی کربن نظیر هیدروژن در آینده بازار انرژی تاثیر زیادی دارد.
در همین شرایط پیش بینی می شود که درآمدهای صادراتی محصولات پتروشیمی به واسطه افت رقابت پذیری و حاشیه سود محصولات صادراتی آن به دلیل اخذ مالیات کربن کاهش یابد. به همین دلیل هم بوده که پروژه «تدوین برنامه استراتژیک مدیریت کربن» در شرکت ملی صنایع پتروشیمی در سال 1400 از سوی مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط زیست شرکت ملی صنایع پتروشیمی تعریف شده و هم اکنون نیز اجرا می شود.
در این پروژه، میزان انتشار گازهای گلخانه ای صنعت پتروشیمی در حال حاضر محاسبه می شود و به شکل همزمان صحت و دقت آن و پیش بینی روند انتشار آن در سال های آتی بر اثر برنامه های توسعه این صنعت مورد ارزیابی قرار می گیرد.
همچنین مواردی مثل میزان کاهش انتشار قابل دستیابی و روش های اجرای آن، تعیین هزینه حاشیه ای اقدامات کاهش انتشار کربن، پیش بینی وضعیت اقلیمی مناطق پتروشیمی در سال های آتی و شناسایی و برنامه ریزی برای کاهش آسیب های تغییرات اقلیمی و استفاده از فرصت های بین المللی برای اجرای اقدامات کاهش انتشار و سازگاری نیز در این پروژه مورد بررسی قرار می گیرد.