بررسی عملکرد تجمیعی وزارت نفت در توسعه همکاری با دانش بنیان ها
2500 سازنده داخلی در فهرست صنعت نفت
مشعل صنعت نفت برای تبدیل شدن به صنعتی پیشرو و همسو با فناوری های روزآمد دنیا در چند سال اخیر تلاش کرده است حداکثر همراهی و بهره برداری را از مجموعه های دانش بنیان و فناور و مراکز پژوهشی و تحقیقاتی داشته باشد. این تلاش تاکنون به سطحی رسیده که وزارت نفت در میان زیرمجموعه های دولت در صدر و رتبه برتر بوده و بارها مورد تقدیر رئیس جمهوری و معاونت پژوهش علمی و فناوری ریاست جمهوری قرار گرفته است. این عملکرد مثبت وزارت نفت باعث شده است مسئولان اجرایی در دولت سیزدهم با توجه به اهمیت پرداختن به مسئله فناوری در صنعت نفت، مسئولیت های بیشتری را به وزارت نفت محول کنند و همزمان همراهی بیشتر برای رفع موانع داشته باشند.
هیئت دولت در اولین اقدام ها و تصمیمات خود در سال جدید (1403) نخستین اساسنامه سازمان توسعه ای و سرمایه گذاری در حوزه علم و فناوری را تصویب کرد. در پی آن، علی بهادری جهرمی، سخنگوی دولت هم اعلام کرد وزارت نفت مکلف شده است که به ایجاد، راه اندازی و تکمیل زنجیره ارزش مجتمع های پتروشیمی و پتروپالایشگاهی با بهره گیری از ظرفیت شرکت های دانش بنیان در داخل کشور اقدام کند و از طریق صندوق پژوهش و فناوری صنعت نفت، سازوکاری برای انواع ضمانت نامه قراردادی برای حمایت از تولیدکنندگان داخلی در حوزه صنعت نفت داشته باشد تا با سرعت بیشتری برای جهش تولید از مجموعه های تولیدی داخلی به ویژه مجموعه های دانش بنیان داشته باشند.
توسعه بر مدار فناوری و دانش بنیان شدن
باید توجه داشت که حمایت های دولت از مجموعه های دانش بنیان و فناور و تلاش های وزارت نفت در این مسیر هر کدام با اهداف بلندمدت و عالی مرتبه ای اتفاق افتاده و پیگیری می شود. اهدافی همچون تحقق اقتصاد مقاومتی، استقلال در تامین نیاز داخلی و بومی سازی تجهیزات پرکاربرد و راهبردی، به حداقل رساندن خریدهای خارجی و خروج ارز از کشور و مبارزه با اشکال مختلف تحریم و مهم تر از همه؛ افزایش امید در میان جوانان متخصص و کاهش میزان مهاجرت در میان قشر تحصیلکرده از جمله این اهداف مشترک بوده که تا حد زیادی محقق شده است و تلاش ها در این مسیر ادامه دارد.وزارت نفت روندی را برای توسعه بلندمدت خود پیش بینی کرده است که بر مدار فناوری و دانش بنیان شدن می چرخد و این مسیر می تواند آینده ای روشن و آگاهانه و امیدبخش برای صنعتی مثل صنعت نفت باشد. در همین مسیر نیز یک برنامه راهبردی توسعه بخش های مختلف زیرمجموعه صنعت نفت پیش بینی شده است که همسو و هماهنگ با هم پیش می روند؛ یعنی شرکت های زیرمجموعه وزارت نفت همچون شرکت های ملی نفت، گاز، پالایش و پخش و پتروشیمی هر کدام به شکلی جداگانه در مسیر دانش بنیان شدن گام برمی دارند و تاکنون به موفقیت های چشمگیری هم دست یافته اند. البته بسیاری از این اقدام ها با محوریت معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری وزارت نفت پیگیری و دنبال می شوند و همین تلاش ها نقطه امیدی برای مجموعه های خصوصی دانش بنیان بوده است تا بدانند این تلاش ها موقت نیست و می توانند برای بلندمدت سرمایه گذاری کنند.
رفع موانع توسعه در زیست بوم فناوری
صنعت نفت با هدف دانش بنیان شدن خود به دنبال استقرار و گسترش رویکرد توسعه صنعت نفت بر مبنای اقتصاد دانش بنیان است و در این مسیر، اقدام های موثری را در دستور کار دارد و می توان گفت در حال حاضر یک زیست بوم فناوری و نوآوری را شکل داده است. زیست بومی زنده و فعال که شرکت های دانش بنیان و فناور با رفع موانع مختلف، می توانند پروژه های بزرگ و کوچک صنعت نفت را در ارتباط با شرکت های صنعت نفت شروع کنند و تحولاتی مهم را رقم بزنند.
می توان گفت که وزارت نفت به منظور دستیابی به اهداف ترسیم شده خود در ارتباط با دانش بنیان ها و تقویت زیست بوم فناوری و نوآوری، در اسناد بالادستی و توسعه ای خود رویکردها را تغییر داده است.
وزارت نفت در یکی از قدم های مهم خود همسو با آیین نامه تولید، دانش بنیان و اشتغال زایی در صنعت نفت (مصوبه هیئت وزیران)، آیین نامه دستورالعمل توسعه و تقویت زیست بوم نوآوری و فناوری به منظور توسعه شبکه همکاری فناورانه را تدوین کرد و در دستور کار قرار داد و همزمان سند تلفیقی راهبرد فناوری وزارت نفت را هم تنظیم و اجرایی کرده است. در کنار این موارد همچنین دستورالعمل اجرایی تخصیص امتیاز معیارها در ارزیابی صلاحیت و سطح بندی سازندگان دانش بنیان را تهیه کرده است تا یکی از موانع شرکت ها در انعقاد قراردادهای مشترک برطرف شود. همسو با این تلاش های وزارت نفت طی دو سال و اندی اخیر، تعداد شرکت های دانش بنیان از 150 شرکت به بیش از 663 مورد رسیده است و همچنان روند تسهیل ورود این شرکت ها و انعقاد قراردادهای جدید با آنها ادامه دارد.
در کنار این موارد می توان به اقدام های دیگری همچون در دستور کار قرار دادن دستورالعمل اعطای امتیازها و مشوق ها همسو با دانش بنیان شدن شرکت های بزرگ، تضمین توسعه محصول فناورانه ساخت بار اول با هدف بومی سازی و دستیابی به دانش فنی محصولات فناورانه ساخت بار اول و تسهیل در توانمندسازی و بهره گیری از ظرفیت های سازندگان و نوآوران داخلی اشاره کرد. موارد دیگری همچون تهیه پیش نویس آیین نامه اصلاحی ایجاد بازار بهینه سازی انرژی و محیط زیست و پذیرش گواهی صرفه جویی گاز و شکل گیری بازار بهینه سازی انرژی از سوی شرکت ملی گاز ایران را هم می توان در این عملکرد یاد کرد.
حمایت های عملی در توسعه دانش بنیان ها
افزون بر اقدام های اصلاحی و زیرساختی در مسیر شرکت های فناور و دانش بنیان، وزارت نفت حمایت های مالی و اعتباری هم از مجموعه های دانش بنیان داشته که در نوع خود بی سابقه است. تاکنون بیش از ۲۷۰ میلیارد تومان انواع خدمات مالی و اعتباری از طریق تدوین و اجرای دستورالعمل ترهین مطالبات قراردادی به شرکت های دانش بنیان اعطا شده است. همچنین برای رفع مسائل و مشکل های توسعه میدان های نفتی و گازی و روش های بهبود و ازدیاد برداشت، الگویی نو در توسعه روابط صنعت و دانشگاه ارائه شده است. همچنین برای رفع دغدغه وصول دیرهنگام مطالبه های شرکت های دانش بنیان تاکنون قراردادهایی به ارزش ۵ هزار میلیارد تومان بین صندوق پژوهش و فناوری صنعت نفت و شرکت ملی نفت ایران به ذی نفعی این شرکت ها به امضا رسیده است. علاوه بر این موارد به منظور کاهش خطر تجاری سازی محصولات دانش بنیان و جبران خسارت های احتمالی ناشی از به کارگیری این محصولات، دستورالعمل صدور ضمانت و بیمه مسئولیت کالای صنعت نفت تدوین و اجرا شده است.در همسویی با همکاری های مشترک وزارت نفت با معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری در مسیر حمایت از مجموعه های فناور و دانش بنیان نیز موافقتنامه هایی به ارزش 2.5 میلیارد دلار با معاونت علمی، فناوری ریاست جمهوری به امضا رسیده است که در مسیر بومی سازی و ساخت تجهیزات گلوگاهی مورد نیاز صنعت نفت همچون دکل های حفاری آب های کم عمق، بومی سازی و توسعه فناوری مایع سازی گاز طبیعی کوچک مقیاس و متوسط (Mini-LNG)، بومی سازی ساخت Coil Tubing، بومی سازی فناوری لوله های مغزی سیار، بومی سازی ساخت تجهیزات حفاری جهت دار، توسعه دانش فنی طراحی و ساخت واحد جداساز هوا و... بوده است.
نتیجه شیرین همراهی در بلندمدت
با توجه به گستردگی حوزه ها و طولانی و بی انتها بودن مسیر فناوری و دانش نمی توان برای مسیری که تاکنون در حوزه توسعه فناوری گام نهاده ایم، درصد و میزانی را در نظر گرفت، اما می توانیم میزانی از موفقیت را برای این صنعت بزرگ در نظر گرفت که امیدوارکننده است. امیدوارکننده از این جهت که پشت سد تحریم و تهدیدهای مختلف و زیر فشارهای همه جانبه برای توقف این صنعت منتظر نماندیم و توانسته ایم روی پای خودمان بمانیم و قدمی محکم به جلو برداریم. امروز با افتخار می توانیم اعلام کنیم که برای حداقل 200 قلم کالای اختصاصی صنعت نفت دستور ممنوعیت خرید خارجی صادر شده؛ به این معنا که نمونه های داخلی این تجهیزات در داخل کشور با کیفیتی قابل قبول تولید می شود و دیگر وابستگی وجود ندارد. در کنار این موارد تاکنون 544 نیاز فناورانه شرکت های تابع وزارت نفت معرفی شده است تا شرکت های مختلف فناور و دانش بنیان و مراکز پژوهشی و دانشگاهی روی تولید و بومی سازی آنها کار کنند.
تعداد شرکت های سازنده داخلی و دانش بنیان در فهرست بلند منابع واحد دستگاه مرکزی وزارت نفت از هزار و 500 شرکت در آغاز دولت سیزدهم به 2500 شرکت رسیده و برای نخستین بار در فهرست بلند صنعت نفت تعداد سازندگان ایرانی نسبت به تأمین کنندگان پیشی گرفته و این تغییر ناشی از اثرگذاری شرکت های دانش بنیان بوده است.
صنعت نفت در افق بلندمدت خود مسیری را پیش بینی کرده است که در آن به عنوان یکی از قدرت های منطقه ای در تامین انرژی حداقل نیاز را به شرکت های تولید و تامین کننده تجهیزات و دانش فنی داشته باشد. مسیری که برای تحقق آن زیرساخت های خوبی همچون نیروی انسانی متخصص، دلسوز و متعهد را در اختیار دارد و ثمره حضورشان را در همین مجموعه های دانش بنیان و فناور به خوبی می بینیم.