ثبت پربارترین مصرف در آخرین روز اسفندماه
تاریخ پربارترین مصرف بنزین در 29 اسفندماه 1402 همزمان با افزایش ترددهای درون و برون شهری رقم خورد و نگرانی ناترازی مصرف و تولید بنزین را بیش از گذشته نشان داد. هرچند پیش بینی ها مبنی بر افزایش مصرف مطرح بود، اما یکباره این میزان مصرف آن هم تنها در یک روز تصورناپذیر بود.
اهمیت آمار اعلام شده برای میانگین مصرف بنزین در حالی است که می تواند ملاک و معیاری برای ترسیم چشم انداز سال پیش رو باشد؛ البته تداوم فزاینده مصرف سوخت، افق روشنی را به همراه نخواهد داشت، به گونه ای که جلیل سالاری، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران هشدار داده که باید فکری به حال مدیریت مصرف سوخت کرد تا تولید در زنجیره ارزش مورد توجه قرار گیرد. نباید منابع و سرمایه ملی را با مصرف ناصحیح از بین ببریم. او همچنین نسبت به افزایش تصاعدی مصرف بنزین هشدار داده و اذعان می کند که میزان مصرف سوخت در کشور با استانداردهای جهانی فاصله دارد.
به باور اغلب کارشناسان حوزه انرژی در نخستین گام، اصلاح الگوي مصرف، سیاست نوسازی ناوگان حمل ونقل، توسعه حمل ونقل عمومی و ریلی شهری، مدیریت مصرف سوخت از طریق سهمیه بندی بنزین، دوگانه سوز کردن خودروها و مدیریت تقاضای سفر می تواند در دستور كار باشد. در بلندمدت، با توجه به سرعت گرفتن روند گذار جهانی انرژی، برای رهایی از وابستگی به سوخت های فسیلی، به ویژه بنزین باید به تدوین یک راهبرد ملی برای پیوستن به این گذار اقدام و زیرساخت های لازم برای آن را ایجاد کرد.
سناریوهای غیرقیمتی برای مدیریت ناترازی
پیامدهای منفی حاصل از افزایش قیمت بنزین، مقام های وزارت نفت دولت سیزدهم را بر آن داشت تا برای مهار مصرف فزاینده این فرآورده ارزشمند سوختی، اقدام های پیشگیرانه ای را مدنظر قرار داده و با اعمال سیاست گذاری های جامع، تصمیم گیری کنند؛ بنابراین وزارت نفت برای عبور از مشکل ناترازی بنزین دو اقدام را در دستور کار قرار داد از جمله اتخاذ سیاست های غیرقیمتی و دیگری سرمایه گذاری در زمینه طرح های پالایشگاهی و پتروپالایشگاهی که در صدر برنامه های شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی جای گرفت.
در حقیقت ناترازی بنزین، محصول عملکرد دولت قبلی است، زیرا سهل انگاری و بی توجهی به طرح های پالایشی و همچنین نبود سیاست گذاری صحیح، شرایطی را رقم زد که امروز ناترازی بنزین بیش از هر زمان دیگری خودنمایی می کند.
در این ارتباط وزارت نفت با اعمال سیاست های غیرقیمتی از جمله سهمیه آزاد کارت سوخت خودروهای شخصی و افزایش کنترل کارت سوخت جایگاهداران تا حدود زیادی توانسته است از عمق فاجعه بکاهد.
شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی طرحی را از اواخر فروردین ماه پارسال اجرایی کرد تا از این طریق ساماندهی بهتری در حوزه مصرف سوخت انجام شود. به همین دلیل استفاده از کارت های سوخت موجود در جایگاه های عرضه بنزین را محدود و استفاده از کارت های شخصی خودروها را الزامی اعلام کرد با این هدف که بتواند نظارت بهتری بر مدیریت مصرف بنزین و همین طور پیشگیری عرضه خارج از شبکه مجاز سوخت داشته باشد. خوشبختانه این طرح نتایج مثبتی به همراه داشت و در یک بازه زمانی کوتاه، درصد بالایی از هموطنان توانستند برای سوخت گیری از کارت سوخت شخصی خود استفاده کنند.
واقعیت نشان می دهد که باید نسبت به افزایش ظرفیت و توان تولید و نیز سرمایه گذاری در کشور اقدام کرد. به همین منظور دولت سیزدهم در برنامه ارتقای کمی و کیفی پالایشگاه های کنونی و همچنین ایجاد ظرفیت پالایشی جدید، ساخت پتروپالایشگاه ها را در برنامه دارد که ازجمله طرح پتروپالایشگاه 300 هزار بشکه ای شهید سلیمانی را تدوین کرده است. جلیل سالاری، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران از آغاز عملیات اجرایی این پتروپالایشگاه در سال ۱۴۰۳ خبر داد و گفت: مجمع سهامداری با حضور صندوق ها، بانک ها و هلدینگ خلیج فارس تشکیل و نزدیک به ۲۰۰ هکتار زمین در بندرعباس نیز استحصال شده است. افزون بر آن مجوزهای زیست محیطی و پدافند غیرعامل اخذ و مطالعات بنیادی طرح نیز آغاز شده است.
مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران تأکید کرد: واحدهای تحت لیسانس این پروژه تعیین تکلیف شده است و امیدواریم از ابتدای سال ۱۴۰۳، مراحل عملیات اجرایی را آغاز کنیم.
ناگفته نماند سرمایه گذاری لازم در زمینه زیرساخت های پالایشگاهی و بهره برداری از آن حداقل به سه تا چهار سال زمان نیاز دارد و این مقوله در کوتاه مدت راهکار زود بازدهی به حساب نمی آید، از طرفی رو آوردن به مقوله واردات که در شرایط فعلی چندان دور از انتظار نبوده، هم اکنون تنها راهکار برای عبور از بحران ناترازی تولید و مصرف بنزین به کارگیری سیاست های بهینه سازی مصرف انرژی است. هرچند در اجرای بهره مندی از این نوع ابزارها، تنها وزارت نفت ذی نفع نبوده و بسیاری از ارگان ها و سازمان ها در این امر دخیل هستند؛ بنابراین اجرای آن نیازمند عزم ملی است.
از رده خارج کردن خودروهای فرسوده
جوان سازی ناوگان خودرویی و تولید خودروهای کم مصرف، از مهم ترین موضوع هایی است که باید به آن توجه اکید شود، زیرا طبق برآوردهای حاصله، اسقاط خودروهای فرسوده روزانه 4 تا 5 میلیون لیتر مصرف سوخت را کاهش می دهد.
بر اساس آخرین اظهارات مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی، هم اکنون 55 درصد خودروهای کلانشهرها فرسوده اند و چنین به نظر می رسد که از رده خارج کردن خودروهای فرسوده یکی از اهرم های موثر کنترل مصرف سوخت است که در صورت اجرای آن می توان نسبت به کاهش حجم بالایی از میزان مصرف بنزین امیدوار بود. تکالیفی در قوانین هوای پاک در حوزه ساخت خودرو مطرح شده است که در صورت اجرا علاوه بر کاهش آلایندگی به کاهش مصرف هم کمک می کند.
جلیل سالاری از صدور سالانه حدود ۱.۲ میلیون کارت سوخت نو شماره برای خودروهای نو (معادل مصرف ۳.۵ میلیون لیتر بنزین در روز و ظرفیت تولید بنزین پالایشگاه تبریز به تنهایی) خبر داد و ابراز نگرانی کرد که روند کنونی مصرف بنزین را نمی توان با احداث پالایشگاه، پتروپالایشگاه و یا افزایش تولید بنزین مدیریت کرد و در صورت ادامه این روند، ما به ناترازی بنزین خواهیم رسید و واردکننده خواهیم شد.
چنین به نظر می رسد که از رده خارج کردن تدریجی خودروهای پرمصرف و ارتقای کیفیت خودروهای بنزین سوز در داخل کشور باید مدنظر قرار گیرد. متاسفانه ما به وفور شاهد خودروهای تک سرنشین در سطح شهرها هستیم که مصرف بنزین را به شدت بالا می برد، وقت آن فرارسیده که توجه جدی به اقدام های بهینه سازی، توسعه حمل ونقل عمومی (به ویژه ریلی) و فعال سازی بازار بهینه سازی انرژی در دستور کار باشد.
احیای صنعت سی ان جی
احیای صنعت سی ان جی و تنوع بخشی به سبد سوخت کشور می تواند صرفه جویی قابل توجهی در مصرف فرآورده بنزین و گازوییل و همچنین حل مشکل ناترازی داشته باشد. اکنون بسیاری از کشورها با توسعه سوخت های پاک و ارزان از جمله سی ان جی و ال پی جی سعی دارند تا سهم سبد سوخت حمل ونقل خود را در زمینه مصرف بنزین و گازوییل کاهش دهند.
توسعه صنعت سی ان جی پیرو سیاست های توسعه ای دولت های گذشته در دستور کار دولت سیزدهم نیز قرار گرفته است. شورای عالی انرژی در سند «تامین انرژی بخش حمل ونقل کشور تا افق 1420» به تمرکز سیاست های دولت بر توسعه سی ان جی تاکید کرده است. بر این اساس، پیش بینی شده است در صورت اعمال حمایت های ویژه از صنعت سی ان جی، میزان مصرف این سوخت پاک در خودروها 9.9میلیاردمترمکعب در سال 98، به 4.19 میلیارد مترمکعب در افق 1420 برسد؛ با وجود این بر اساس اظهارات فعالان صنعت سی ان جی در کشور، میانگین مصرف روزانه این فراورده، رقمی بالغ بر 22 میلیون مترمکعب و این در حالی است که ظرفیت موجود برای عرضه این سوخت پاک،40 میلیون مترمکعب در روز تخمین زده شده که با توجه به شرایط حال حاضر ناترازی در سوخت بنزین و گازوییل توسعه این صنعت، ضرورتی اجتناب ناپذیر است.
در این زمینه سعید رحمان سالاری، مدیر طرح سی ان جی شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی ایران گفت: هم اکنون حدود ۲ هزار و ۵۵۰ تجهیز سی ان جی در سطح کشور وجود دارد که این تعداد، ظرفیت توزیع روزانه ۳۵ تا ۴۰ میلیون مترمکعب در کشور را فراهم کرده است.
وی با بیان اینکه به طور میانگین روزانه حدود ۲۲ میلیون مترمکعب سی ان جی در جایگاه های کشور توزیع می شود که این مقدار جایگزین توزیع روزانه ۲۲ میلیون لیتر بنزین در کشور شده است، بر لزوم همکاری همه نهادهای مرتبط با صنعت سی ان جی و تأمین بودجه لازم برای توسعه این صنعت تاکید کرد و افزود: باید تلاش کنیم کاستی های این صنعت برطرف شود؛ هم اکنون حدود ۱۷ میلیون لیتر ظرفیت خالی در کشور وجود دارد که باید هرچه سریع تر با افزایش تعداد خودروهای گازسوز از این ظرفیت خالی به منظور افرایش سهم سی ان جی در سبد سوخت خودروها و کاهش ناترازی بنزین استفاده کنیم.
رحمان سالاری گفت: توزیع هر مترمکعب سی ان جی حدود یک دلار به اقتصاد کشور کمک می کند که این موضوع افزون بر مزایای زیست محیطی با احتساب ۱۵ میلیون مترمکعب ظرفیت خالی روزانه، صرفه جویی بزرگی را در کشور به همراه خواهد داشت.بی شک تمامی راهکارهای عنوان شده، مادامی می تواند اثربخشی لازم را به همراه داشته باشد که ضمانت اجرایی برای آن وجود داشته باشد. مسلما شیب تند مصرف بنزین یک اتفاق غیرقابل پیش بینی نیست و مسئولان در قالب ارائه دورنمای انرژی کشور هشدار بحران کمبود بنزین را عنوان می کنند. به نظر می رسد وقت آن فرا رسیده است که توجه جدی به اقدام های بهینه سازی و توسعه حمل ونقل عمومی (به ویژه ریلی) در دستور کار باشد. امید می رود موضوع منفی شدن تراز تولید و مصرف بنزین بتواند جرقه اولیه این موضوع را در سطح سیاست گذاری کشور به وجود آورد.