موزه ای در دل کویر
صنعت نفت با قدمتی نزدیک به 115 سال، فراز و فرودهای بسیار داشته و درگذر زمان وقایع متعدی همچون کاپیتولاسیون، ملی شدن صنعت نفت، اعتصابات سراسری دوران انقلاب اسلامی را در دل خود ثبت کرده است. در ادوار مختلف فعالیت این صنعت، وقایع مختلفی رخ داده که برخی اسناد و دست نوشته های آن درموزه هایی که مدیریت موزه ها و مرکز اسناد وزارت نفت در نقاط مختلف کشور به ایجاد آنها اقدام کرده، نگهداری می شوند.
دراین موزه ها برخی متون قراردادهای نفتی و دست نوشته های باقیمانده از دوره های مختلف فعالیت صنعت نفت و اشیایی با مضامین و ریشه های نفتی نیز حفظ و مراقبت می شود. مجموعه باغ آقا درمحله زريسف كرمان، یکی از این موزه هاست. موزه ای در دل کویر لوت با شن هایی روان.
«در اكتبر سال 1894 من مأمور تأسيس كنسول خانه كرمان و بلوچستان شدم. اين ماموريت افتخاری و بدون حقوق و اعتبار مخارج اوليه آن نيز خيلی كم و معدود بود؛ اما چون از آن طریق به مسافرت و سير و سياحت مي پرداختم، مأموريت جديد را قبول و خواهرم را نيز راضی كردم و او را به همراه بردم. »
اين جملات، بخشی از خاطرات ژنرال سايكس (سركنسول انگليس در كرمان و از چهره های تأثيرگذار انگليس ها در تاريخ معاصر ايران) در كتاب «ده هزارمايل در ايران» است.
سِرپِرسی سايكس، مأمور تأسيس كنسولگری انگليس دركرمانی شده بود كه در آن دوران، دروازه ورود به هند محسوب می شد و برای ارتش انگليس از اهميت ويژه ای برخوردار بود تا جايی كه عده ای كنسولگری انگليس در كرمان را پايگاه ديده بانی انگليس ها عليه روس ها می دانند كه راه را برای ارسال اخبار به وزارت خارجه انگلستان در هند نزديک كرده بود.
ژنرال كهنه كار انگليسی كه زبان فارسی را در دوران خدمتش در ارتش هندوستان آموخته بود، برای تأسيس اين كنسول خانه، منزل سيد ابوالحسن خان بيگلربيگی، والی كرمان را كه در فاصله سال های 1195 تا 1206 (دوره زنديه) ساخته شده بود، در نظر می گيرد تا امور كنسولی مربوط به همسايه های شرقی ايران را در آن انجام دهد؛ هر چند رواياتی هم از فعاليت های اقتصادی، تجاری و مناسبات مالی با هند و كشورهای همجوار خبر می دهند.
بعد ازآنكه انگلستان، كنسولگری خود را در كشورهای همسايه شرقی ايران تأسيس كرد، ژنرال سايكس هم بنای كنسولگری در كرمان را ترک كرد و اين بنا در اختيار شركت نفت ايران و انگليس قرار گرفت و به محل اقامت كاركنان و مديران شركت نفت تبديل شد تا روزی كه نفت ملی شد و این بنا به شركت ملی نفت واگذار شد. اکنون این مجموعه، موزه ای است در دل کویر لوت.
خلق باغ در كوير
مجموعه باغ آقا در محله زريسف كرمان، با درخت های سر به فلک كشيده اش هر نگاهی را متعجب مي كند. از باغی كه در كويری خشک، سرو 500 ساله، قامتش را به رخ مي كشد. درختانی سبز و در هم فشرده كه نشانی از كم آبی و خشكی اقليم گرم كرمان ندارند. اين باغ، يكی از با ارزش ترين بناهای تاريخی شهر كرمان به شمار می رود. مجموعه باغ آقا سر در زيبا و باشكوهی دارد و عمارت و كوشک در ميان آن قرار گرفته و بر اساس اسلوب های اصيل باغ ايرانی ساخته شده است. از شاخصه های بنا، تالار ستوندار و ستون های سنگی است كه در قسمت بيرونی و داخلی ديده می شود.
این عمارت پس از رفتن انگلیسی ها به شرکت نفت انگلیس و ایران واگذار شد و تا زمان ملی شدن صنعت نفت در اختیار آنها باقی ماند. بعد از ملی شدن، اين ساختمان در اختیار شرکت ملی نفت و سپس شرکت ملی پخش فراورده های نفتی منطقه کرمان قرار گرفت و از آن برای كاربری مسكونی بهره برداری شد.
در باغ موزه نفت سوزهای كرمان كه اسفندماه 1399 پس از پشت سر گذاشتن دو مرحله استحکام بخشی و جلوگیری از تخریب بیشتر، با مرمت و بازسازی به بهره برداری رسمی رسید، مجموعه ای از چراغ ها، وسايل گرمايشی، اجاق های خوراک پزی نفت سوز و. . . نگهداری مي شود.
بخش های تشکیل دهنده موزه
این موزه از سه بخش اصلی نفت سوزها، تاریخچه باغ، ساختمان و استقرار کنسول گری و شرکت پخش فراورده های نفتی منطقه کرمان تشکیل شده است. بخش اصلی نفت سوزها متشکل از ۵ اتاق تو در تو در ساختمان عمارت تاریخی قرار گرفته که هر یک از آنها راوی داستانی مرتبط با نفت سوزها هستند.
اتاق نخست با عنوان گرمایشی، روایتگر نفت سوزهایی است که گرما و حرارت تولیدی آنها در استفاده مدنظر بود. اتاق دوم، روشنایی متصل به هم به دو موضوع روشنایی های خانگی، ثابت و روشنایی های متحرک و در مواردی غیرخانگی پرداخته شده است. در اتاق سوم، قطعات و اجزای تشکیل دهنده نفت سوزها و فرایند اولیه آنها و نیز تشریح عملکرد و راه اندازی تعدادی از این دستگاه ها نمایش داده شده است.
اتاق معرفی سازندگان ایرانی، چهارمین بخش از این مجموعه به شمار می رود. در این اتاق، فضایی برای معرفی مشاهیر و سازندگان داخلی نفت سوزها در سطوح افراد کارگاه ها و کارخانه های سازنده فراهم شده است. قصه سازندگان داخلی نفت سوزها نیز در نوع خود جالب است؛ چرا که در مقطعی که ایران با تحریم مواجه شد و توان عرضه نفت خود را در بازارخارجی نداشت. آنها با تولیدات خود و ظرفیت سازی برای بازار داخلی، مانع فشار بیشتر به مردم در مصرف نفت سوزها شدند.
فضایی تا حدی خاطره انگیز از خانه های ایرانی در اتاق پنجم به تصویر کشیده شده است. این اتاق، تداعی کننده حس و حال خانه های ایرانی در دهه ۲۰ خورشیدی است که با نمونه هایی از دستگاه های نفت سوز مزین شده است.
اتاق منفصل
اتاق منفصل که در مسیر بازدید مقدم بر ساختمان ۵ اتاق در محوطه باغ قرار گرفته، از دیگر بخش های موزه نفت سوزها به شمار می رود. در اتاق منفصل با به نمایش گذاشتن مدارک، عکس ها، نقشه ها و دیگر مستندات تاریخچه فعالیت های نظامی، اقتصادی و فرهنگی انگلیس در جنوب ایران به تصویر کشیده شده است.
در باغ موزه نفت كرمان، به عنوان یکی از زیباترین موزه های کشور 470 قلم شی تاریخی نگهداری می شود.
این موزه برای عموم قابل بازدید است.
عکس تاریخی
سینما تابستانی باشگاه کارگران شرکت نفت آبادان، دهه 1340
پریموس مدل 71
شرکت پریموس در سال 1892 در سوئد آغاز کرد، این اتفاق زمانی رخ داد که فردی به نام فرانس ویلهلم لیندکویست «اجاق گاز نفتی بدون دوده»، خود را به ثبت رساند. این اجاق، نخستین اجاق گاز پارافین تحت فشار جهان بود. پریموس مدل ۷۱ در سال ۱۹۹۲در کارخانه ای که موسس آن، کارل نایبرگ بود، تولید شد. این اجاق از ویژگی هایی چون کوچک بودن و عملکرد ساده برخوردار بود و به همین دلیل مورد علاقه عموم قرارگرفت.
نمونه ای از پریموس مدل ۷۱ در موزه بنزین خانه آبادان نگهداری می شود. در موزه بنزين خانه آبادان تمامی اسناد، مدارك و اشيای مرتبط با پمپ بنزين مانند تلمبه ها، پيمانه ها، ظروف حلبي و ابزار و تجهيزات مرتبط و همچنين روزنامه ها، مكتوبات، تصاوير و اسناد قديمي و اسكانس هاي منقش به تصاوير پالايشگاهي و تأسيسات نفتي وجود دارد، پمپ بنزين آبادان در سال 1306 از سوي شركت بريتيش پتروليوم در آبادان بنا شد.
افزایش نقش گاز در سبد انرژی جهان و جایگاه اوپک
(قسمت 18)
هیچ یک از کشورهای عضو اوپک در زمره کشورهای پیشرفته نبودند؛ به اصطلاح، کشورهای عضو، «در حال توسعه» بودند. از سویی، این اتحاد کشورهای در حال توسعه برای دفاع از حقوق ملی در مقابل کشورهای قدرتمند، طبعا موضوع مهمی بود. از سوی دیگر، نفت، مهم ترین و پردرآمدترین بخش اقتصادی آنان به شمار می رفت و نیز به این دلیل که اوپک تنها مظهر اتحاد کشورهای ضعیف علیه کشورهای قدرتمند بود، طبعا پررنگ به نظر می رسید. اکنون، وضع در جهان تغییر کرده است، به عنوان مثال، پیدا شدن نفت دریای شمال یا نفت شیل (Shale Oil) در آمریکا، قدرت مانور کشورهای با قدرت اقتصادی بیشتر را افزایش داده است. به دلیل افزایش قیمت ها، کشورهای پیشرفته اقتصادی، ذخیره سازی زیادی کرده اند. حجم فعالیت غیراوپکی بیشتر شده و از سوی دیگر، انرژی های نو بتدریج و آرام آرام بیشتر نقش آفرین می شوند. نقش گاز نیز در سبد انرژی جهان بیش از گذشته شده و همچنین، نقش انرژی های نو و بویژه انرژی خورشیدی و باد افزایش یافته است. با پیشرفت تکنولوژی برای کاهش مصرف انرژی از اهمیت «نفت» به طور نسبی کاسته شده است. این است که اوپک به قول شما رنگ می بازد؛ البته، زمینه های دیگر اقتصادی نیز در کشورهای عضو اهمیت یافته، مثلا گاز در قطر و ایران یا پتروشیمی در ایران که می تواند با تلاش ویژه سهم بیشتری در اقتصاد ما پیدا کنند. من دوبار در اجلاس اوپک شرکت کردم. دفعه دوم که اجلاس در ژنو برگزار شد هم مهم است. در آن اجلاس، قصد داشتیم به طور عمده دو هدف ملی خود را به نحو احسن تحقق بخشیم. هدف نخست آن بود که نفت خام را در اوضاع بحرانی جنگ به قیمت بالا به فروش برسانیم. هدف دومی که برای شرکت در اجلاس ژنو دنبال می کردیم، آن بود که دبیرکل اوپک در دور بعدی ایرانی باشد. می دانید که دبیرکل هر دو سال به صورت گردشی از میان کشورهای عضو اوپک برگزیده می شد. در دو دوره اول اوپک، «فؤاد روحانی» از ایران دبیرکل بود. دو دوره یکساله بود، یعنی در مجموع دو سال سمت دبیرکلی اوپک را به عهده داشت. در مدت بیش از 20 سال، این مسؤولیت در میان کشورهای عضو اوپک چرخیده بود و به کشور گابن از قاره آفریقا رسیده بود. بعد از گابن هم به طور طبیعی و با همین روش چرخشی، سمت دبیرکلی اوپک دوباره به ایران می رسید. پس ما به آن دلیل که این نظم به هم نخورد، مجبور بودیم با رعایت دیپلماسی قدم برداریم. برای این کار، ابتدا و پیش از برگزاری کنفرانس اوپک، با همان هواپیمای کوچک به چهار کشور آفریقایی عضو اوپک سفر کرده و از دبیرکلی گابن حمایت کردیم و در آنجا هماهنگی هایی انجام دادیم. در این سفر، تأکید ما بر دبیرکلی یک آفریقایی بود؛ البته در کنار آن، اقدام های دیگری مثل اعزام کارشناسان ایرانی به آن کشورها (که در مورد لیبی به نتیجه رسید) به جای کارشناسان غربی انجام شد. این هماهنگی و اقدام در آن زمان، نوعی سرمایه گذاری برای صنعت نفت بود و طبیعتا اگر دبیرکل دوره بعدی اوپک ایرانی بود، خیلی به حیثیت صنعت نفت ایران کمک می کرد و منافع جانبی دیگری نیز داشت.
تاریخ شفاهی وزرای نفت ایران؛ سیدحسن سادات