نشریات تاریخی که در گنجینه مرکز اسناد صنعت نفت نگهداری می شوند
از معرفی اولین های نفت تا تاریخ اجتماعی معاصر
یونس صادقی در مرکز اسناد صنعت نفت و بخش کتابخانه و آرشیو نشریات، افزون بر انبوهی از کتب و نشریات تاریخی و صنعتی حوزه نفت، چند نشریه ارزشمند تاریخی وجود دارد که قدمت برخی از آنها بسیار زیاد است. نشریاتی همچون «مجله رسمی وزارت عدلیه»، «نامه راه»، «مجله اطاق تجارت»، «نامه شهربانی» و «یادگار» زینت بخش این مجموعه هستند که بر غنای کتابخانه افزوده اند. این نشریات به طور تخصصی در بردارنده اطلاعات پیرامون صنعت نفت نیستند؛ اما از جنبه فهم تاریخ معاصر در حوزه های عدلیه، شهربانی، راه آهن و ادبیات بسیار حائز اهمیتند. تنها نشریه «مجله اطاق صنایع و معادن ایران» بود که اطلاعات پیرامون صنعت پتروشیمی کشور را در پی داشت. در این مجال کوتاه ضمن معرفی و محتوای نشریات ذکر شده به توضیح مقاله مندرج در نشریه « مجله اطاق صنایع و معادن ایران» پرداخته خواهد شد.
عدلیه
یکی از ارزشمندترین نشریات در گنجینه کتابخانه و آرشیو نشریات مرکز اسناد صنعت نفت «مجله رسمی وزارت عدلیه» متعلق به سال 1307 شمسی است که هم به لحاظ قدمت و هم به لحاظ محتوا ارزش تاریخی دارد. مجلد سال اول این نشریه، از شماره 101 در بهمن سال 1307 تا شماره 152 را در بر می گیرد. مجلد بعدی این نشریه، متعلق به سال دوم و از شماره 417 در تاریخ چهارم اردیبهشت سال 1309 تا شماره 438 را داراست. موضوعات مطرح شده در این نشریه، حاوی محاکمه افراد، اعلان ها، نظام نامه ها، ثبت اسناد و املاک کل مملکتی و ثبت عمومی املاک شخصی است. این نشریه، منبعی مهم برای تاریخ اجتماعی مردم پیرامون دعاوی و شکایات خصوصی و عمومی است. همچنین این نشریه به دلیل تعدد در ذکر اسامی افراد و رجال، منبعی غنی برای تاریخ خاندانی در کشور است. از این رو وجود این دو مجلد در کتابخانه مرکز اسناد صنعت نفت به بار تاریخی این مجموعه افزوده و راهگشای پژوهشگران حوزه تاریخ معاصر است.
نامه شهربانی
نامه شهربانی (سال هفتم، شماره 1 و 2، دی و بهمن 1320): نشریه تخصصی حوزه پلیس و شهربانی است که اطلاعات مفصل پیرامون کارمندان پلیس، زندانیان، قتل و جنایت و حوادث پلیسی دارد.
نامه راه
یکی دیگر از نشریات ارزشمندی که در این مجموعه نگهداری می شود، متعلق به انتشارات وزارت راه است که از شماره دوم در تیر و مرداد تا شماره دهم در اسفند سال 1319 شمسی را در بردارد. موضوعات بسیار مهمی که در این نشریه آمده، حاوی اطلاعات با ارزش از ساخت و توسعه راه آهن درکشور است. از پل ورسک در شمال تا تشریح مجموعه نفیسی از آثار تاریخی واقع در مسیر خط آهن جنوب که برای فهم حوزه حمل و نقل حائز اهمیت است.
اطاق تجارت
شماره های 82 و 83 از این نشریه متعلق به سال 1313 در کتابخانه نگهداری می شود که حاوی اطلاعاتی پیرامون تجارت ایران در سطح بین المللی، خلاصه واردات و صادرات ایران در سال های 1311 و 1312 شمسی، قانون توحید اوزان و مقیاس ها، اسامی تجار طهران و شرکت های تجاری در طهران و افرادی است که دراطاق تجارت در شهرهای مختلف کشور بودند.
یادگار
مجله یادگار، به مدیر مسؤولی استاد عباس اقبال در زمره مهم ترین نشریات ادبی، تاریخی و علمی کشور است. مجلد سال پنجم این نشریه که شامل شماره اول تا دهم است، زینت بخش کتابخانه مرکز اسناد صنعت نفت است. این نشریه گرچه به موضوعات صنعتی نپرداخته؛ اما به لحاظ فهم تاریخ معاصر در زمره مهم ترین منابع این دوره به شمار می رود.
اطاق صنایع و معادن ایران
در بین نشریات ارزشمند تاریخی که بر شمردیم، دو شماره از مجله « اطاق صنایع و معادن ایران» (شماره اول تیر سال 1342 و دیگری شماره هفتم مرداد سال 1343) در کتابخانه مرکز اسناد صنعت نفت وجود دارد که حاوی مطالبی با موضوع حوزه صنعت نفت است. در شماره سال 1342 مقاله ای با عنوان «صنایع پتروشیمی و اهمیت آن برای کشور» به قلم مهندس رضا رزم آرا وجود دارد. این مقاله با تعریف پتروشیمی آغاز شده که در تعریف ساده آن، یعنی «موادی که بر اثر ترکیب یا تغییر فرمول مواد نفتی و گازهای نفتی به وجود می آید». صنعت پتروشیمی از سال 1920 به وجود آمده و به مناسبت ارزانی مواد نفتی، این صنعت بسرعت پیشرفت کرده است. به طوری که نویسنده مقاله معتقد است: «در سال 1950 حدود 70 درصد از مواد شیمیایی هیدروکربن زنجیری و 33 درصد از مواد حلقوی اصلی در آمریکا از طریق صنعت پتروشیمی تهیه شده اند و ارزش این فراورده های پتروشیمی، قریب به 60 درصد تمام مواد شیمیایی تولید شده بوده است.»
سپس مهندس رضا رزم آرا پیش بینی کرده که در سال 1975 معادل سال 1354 شمسی، این مصرف حدود 5 الی 7 برابر بیش از سال 1950بوده و دست کم 2 درصد از مواد نفتی تولید شده در ترکیب و 5 درصد مواد نفتی تولید شده صرف سوختن در صنایع پتروشیمی شود. در ادامه مؤلف به سراغ توسعه صنعت پتروشیمی در آمریکا و اروپا رفته و با ارائه ارقام، تولیدات کشورهای مختلف اروپایی را با هم دیگر مقایسه کرده است. این نویسنده با اشاره به مطالعه آمار گمرکی سال های سال 1336 تا 1340 شمسی، اشاره کرده مصرف محصولات پتروشیمی در ایران به طور قابل توجهی افزایش یافته است. به عنوان مثال در مناطق نفت خیز جنوب، روزانه بیش از 600 میلیون پای مکعب نفتگاز تولید می شد. با توجه به منابع عظیم نفتی و گازی که در مناطق دیگر کشور مثل ناحیه سراجه و قم کشف شده بود، توصیه کرده که زمامداران عصر(پهلوی) واقعیت و اهمیت صنعت پتروشیمی را دریابند و مقامات دولتی در پی ایجاد یک صنعت عظیم پتروشیمی باشند.
توضیح عکس
سینما تابستانی باشگاه کارگران شرکت نفت آبادان دهه 1340
تلمبه سوخت رسان ساتام
تلمبه سوخت رسان ساتام (SATAM) به سال ۱۹۲۱ میلادی در کشور فرانسه مربوط است. این مدل در برخی مناطق ایران تا دهه 50 شمسی استفاده می شده است. بسیاری از پمپ بنزین های اولیه دارای سیلندر شیشه ای کالیبره شده مشابه این دستگاه بوده اند. سوخت مورد نظر به داخل هر یک از استوانه ها تزریق شده، سپس پمپاژ متوقف و بنزین با کرانش به داخل باک وسیله نقلیه مشتری منتقل می شده است. این تلمبه حدود 100سال قدمت داشته و ویژگی منحصر به فرد تلمبه سوخت رسان ساتام، کارکرد هندلی و دستی آن و گنجایش مخزن آن به صورت دو شیشه ای و 5 لیتری دیده می شود. این دستگاه، نمایشگر عقربه ای نیز دارد. نوع سوخت نفت سفید، بنزین و گازوئیل را شامل می شود.