بلندپروازی سعودی در تولید هیدروژن سبز
شعیب بهمن رشد و جهش علمی، جهان را بیش از هر زمان دیگر در معرض تحولات بزرگ و شگرف قرار داده است؛ به نحوی که بسیاری از مسائل و چالش های جهانی با پیشرفت علم و فناوری یا در حال حل شدن و یا برای آنها راهکارهای جایگزین اندیشیده شده است. یکی از این حوزه ها که به خصوص برای کشورهای مصرف کننده سوخت های فسیلی همچون نفت و گاز همواره پراهمیت بوده، مسئله و چالش دستیابی به انرژی ارزان قیمت و البته پاک همچون هیدروژن سبز است که هم مقرون به صرفه باشد و هم به محیط زیست آسیب نرساند. در زمینه دستیابی به انرژی های ارزان قیمت و پاک، افزون بر کشورهای مصرف کننده، برخی کشورهای تولیدکننده انرژی نیز وارد کارزار توسعه انرژی های تجدیدپذیر شده اند که یکی از مهم ترین آنها عربستان سعودی است. ریاض در سال های اخیر پروژه های بلندپروازانه ای در این زمینه آغاز کرده است که هیدروژن سبز از مهم ترین آنها محسوب می شود.
سرمایه گذاری عربستان در انرژی همه کاره
هیدروژن سبز به هیدروژن تولید شده با الکترولیز آب از طریق برق تولیدی از منابع انرژی تجدیدپذیر مانند انرژی باد و خورشید برای جداسازی مولکول های هیدروژن از مولکول های اکسیژن اطلاق می شود. هیدروژن سبز کاربردهای بسیار متنوعی دارد و می توان از آن در بخش هایی مانند صنعت و حمل و نقل استفاده کرد. به همین دلیل از هیدروژن سبز به عنوان یکی از اجزای حیاتی برنامه های کاهش انتشار کربن یاد می شود؛ به خصوص که هیدروژن، فراوان ترین عنصر در جهان و سومین عنصر فراوان در زمین است و از ظرفیت قابل توجهی برای تأمین سوخت وسایل نقلیه، برق نیروگاه های برقی، همچنین فراهم آوردن خروجی برای دیگر انرژی های تجدیدپذیر بدون پمپاژ دی اکسید کربن و ایجاد تغییرات آب و هوایی برخوردار است.
با توجه به کارکردهای یاد شده، هیدروژن از سوی آژانس بین المللی انرژی، به عنوان یک «حامل انرژی همه کاره» توصیف شده است که می تواند در بخش های مختلف مانند صنعت و حمل و نقل به کار گرفته شود. بر اساس برآوردها، توسعه هیدروژن سبز می تواند به از بین بردن ۸۳۰ میلیون تن گاز دی اکسید کربن که هر سال به واسطه استفاده از سوخت های فسیلی منتشر می شوند، کمک کند. مطابق با پیش بینی آژانس بین المللی انرژی، تولید هیدروژن در سطح جهانی که با استفاده از سوخت های فسیلی و انرژی های تجدیدپذیر صورت خواهد گرفت، تا سال ۲۰۳۰ به ۳۰ میلیون تن در سال خواهد رسید، این در حالی است که جهان سالانه به بیش از ۴۰۰ میلیارد تن هیدروژن سبز نیاز دارد؛ به همین دلیل در سال های اخیر کشورهای متعددی تلاش کرده اند در این زمینه سرمایه گذاری کنند.
در کنار کشورهای اروپایی همچون آلمان و اسپانیا که در زمینه توسعه هیدروژن سبز پیشرو و فعال هستند، در منطقه خاورمیانه نیز عربستان سعودی در حال ساخت تأسیسات سبز هیدروژنی در شهر آینده نئوم است و در چارچوب برنامه «چشم انداز ۲۰۳۰» خود در تلاش است تا به بزرگ ترین صادرکننده هیدروژن جهان تبدیل شود.
این طرح بلندپروازانه حکایت از هدف گذاری جدی عربستان دارد. در عین حال گام نهادن ریاض در مسیر تولید این سوخت بیانگر آن است که عربستان سعودی از برنامه های قبلی خود برای تبدیل شدن به یک صادرکننده گاز طبیعی مایع فاصله می گیرد.
عربستان برای دریافت فناوری و زیرساخت های لازم جهت تولید هیدروژن سبز، یک قرارداد با غول گازی صنعتی ایالات متحده Air Products & Chemicals به ارزش 5 میلیارد دلار منعقد کرده است. این کارخانه که به طور مشترک متعلق به Air Products و شرکت ACWA عربستان سعودی است، می تواند در زمان بهره برداری روزانه 650 تن هیدروژن سبز تولید کند که برای مصرف 20 هزار اتوبوس با سوخت هیدروژن کافی است.
نفوذ در انرژی پاک
در حالی که عربستان در دهه های گذشته به واسطه فروش نفت و گاز، همچنین مشارکت در پروژه های ساخت وساز و امورات بانکی به اقتصاد خود سامان داده بود، اکنون به دنبال نفوذ در بخش انرژی پاک از طریق هیدروژن سبز است. گام نهادن در چنین مسیر برای ریاض چند مزیت بزرگ دارد:
نخست آنکه همچنان جایگاه عربستان سعودی را در بازارهای جهانی انرژی به عنوان یک بازیگر بزرگ و مهم حفظ می کند، به خصوص که این کشور به دلیل برخورداری از آفتاب فراوان، باد و زمین وسیع بلااستفاده، از مزیت رقابتی جدید در کسب و کار هیدروژن سبز برخوردار است.
دوم آنکه فروش هیدروژن سبز، درآمد کلانی را نصیب عربستان خواهد کرد که می تواند به رشد اقتصادی این کشور کمک کند.
سوم آنکه عربستان با چنین پروژه ای، خود را به یکی از کشورهای پپیشرو در زمینه حفظ محیط زیست تبدیل می کند که از نظر وجهه جهانی برای حاکمان ریاض جنبه های مثبتی دارد.
چهارم آنکه عربستان با تولید هیدروژن سبز از موقعیت قابل توجهی برای تبدیل شدن به قطب انرژی پاک در در صنعت آهن و فولاد برخوردار می شود که می تواند در پاسخگویی به نیازهای ایجاد صنایع جدید در چارچوب چشم انداز ۲۰۳۰ برای این کشور عمل کند.
چشم انداز
اگرچه دستیابی به هیدروژن سبز و توسعه فرآیندهای تولید آن، در کنار از رده خارج کردن سوخت های فسیلی و توسعه انرژی های تجدیدپذیر از اهداف اصلی در گذار به عصر جدید انرژی است که در اجلاس تغییرات اقلیمی گلاسکو هم بر آن تأکید شد، اما درباره آینده این انرژی تردیدهایی وجود دارد. در حالی که دولت ها و شرکت های بزرگ انرژی، سرمایه های هنگفتی را برای توسعه تولید هیدروژن سبز در نظر گرفته اند، برخی درباره کارکرد آن و تأثیری که بر محیط زیست می گذارد، گزاره های منفی مطرح می کنند؛ به نحوی که برخی دانشمندان معتقدند نبود اطلاعات در باره نشت و آسیب احتمالی این سوخت ممکن است مشکلات زیست محیطی فراوانی ایجاد کند، زیرا هیدروژن غلظت مولکول هایی را کاهش می دهد که گازهای گلخانه ای موجود در جو از بین می برند و به طور بالقوه به گرم شدن زمین کمک می کند.
با وجود چنین چشم اندازی که نیاز به مطالعات بیشتر درباره هیدروژن سبز را نشان می دهد، عواملی در جهان وجود دارند که حرکت برخی از کشورها به سوی انرژی های نو را سرعت بخشیده اند. به عنوان مثال، بحران انرژی ناشی از جنگ اوکراین، دولت های اروپایی را ناگزیر کرده است به دنبال منابع انرژی جایگزین باشند و البته در این میان، هیدروژن سبز با جذابیت های بیشتری رو به رو بوده است، زیرا هم بسیار مقرون به صرفه تر از سایر منابع انرژی به شمار می رود وهم ساده ترین و فراوان ترین عنصر روی زمین است؛ از سویی برای دستیابی به آن، چالش محدودیت و کمیابی وجود ندارد.
بر این اساس با آنکه پروژه عربستان سعودی برای تبدیل شهر نئوم به مرکز مهم جهانی تولید انرژی های تجدیدپذیر و هیدروژن سبز بسیار بلندپروازانه است، اما به نظر می رسد با توجه به توانایی ریاض در تأمین سرمایه و عقد قرارداد با شرکت هایی که دارای فناوری لازم در این زمینه هستند، قادر به پیشبرد برنامه های خود خواهد بود. اگر چنین اتفاقی رخ دهد، عربستان سعودی می تواند جایگاهی را که در تأمین انرژی جهان به واسطه صدور نفت برای سال ها از آن خود کرده بود، این بار از طریق صادرات هیدروژن سبز به دست آورد.