نگاهی به تغییر رویکردهای انرژی مجمع کشورهای صادرکننده گاز
افزایش سهم پتروشیمی ایران در جی ای سی اف
مشعل حدود دو دهه از شکل گیری مجمع کشورهای صادرکننده گاز (جی ای سی اف) در سطح بین المللی گذشته و این نهاد گازی همانند سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) جایگاه خود را در میان بازیگران موثر بازار نفت، گاز، پتروشیمی و فراورده های دیگر به دست آورده است. این کشورها پس از سال ها فعالیت در بازارهای بین المللی و عرضه مستقیم گاز، درنتیجه مشاهده تحرکات بازارهای جهانی، به این نتیجه رسیده اند که باید وارد بازارهای دیگر همچون بازار پتروشیمی هم بشوند. براین اساس است که در مذاکرات و دیدارهای رسمی ، تلاش برای ارتباط با ایران به عنوان یکی از کشورهای تاثیرگذار در بازار گاز و پتروشیمی در اولویت قرار دارد.
اعضای مجمع کشورهای صادرکننده گاز ۴۴ درصد از تولید گاز جهان را در اختیار دارند و به این ترتیب می توانند روی مناسبات مرتبط با این محصول در پایین دست و بالادست محصولات در منطقه خاورمیانه، اثرگذاری بالایی داشته باشند.
کشورهای الجزایر، بولیوی، مصر، گینه استوایی، ایران، لیبی، نیجریه، قطر، روسیه، ترینیداد و توباگو و ونزوئلا، ١۱عضو اصلی جی ای سی اف هستند و مالزی، نروژ، عراق، پرو، آذربایجان و امارات به عنوان اعضای ناظر در مجمع کشورهای صادرکننده گاز شرکت می کنند. همچنین چندی قبل، موزامبیک به عنوان عضو ناظر این مجمع و عضو هجدهم پذیرفته شد.
جی ای سی اف به دنبال تنوع درآمدزایی
اگرچه کشورهای عضو جی ای سی اف، دارنده ذخایر گاز هستند؛ اما آنها هم در نیمی از سال و در فصل زمستان و در اوج زمان مصرف به واردکننده گاز تبدیل می شوند. در عین حال کشورهای عضو این سازمان از نظر به کارگیری گاز در مصارف بالادستی و پایین دستی و صنایع تکمیلی، پیشرفته نیستند و تاکنون نتوانسته اند از این حامل انرژی به عنوان خوراک ارزشمند در تولید محصولات پتروشیمی بهره بگیرند.از این رو است که بسیاری از کارشناسان تاکید دارند، کشورهای عضو جی ای سی اف، باید بتوانند در حوزه های اثرگذار منطقه ای و نیازهای بازارهای جهانی، پیشتاز باشند.
در چهاردهمین همایش بین المللی صنعت پتروشیمی (آی پی اف) که اردیبهشت امسال با حضور کشورهای فعال حوزه انرژی در منطقه برگزار شد، شماری از کشورهای جی ای سی اف نیز حضور داشتند و یکی از محورهای مهم در نشست های تخصصی ورود به حوزه تکمیل زنجیره ارزش خوراک گاز، متانول و محصولات بالادستی صنعت پتروشیمی بود.
رافیک آمورا، کارشناس ارشد مجمع کشورهای صادرکننده گاز (جی ای سی اف) در این همایش با اشاره به اینکه متانول، می تواند یکی از ظرفیت های اصلی درآمدزایی در آینده باشد، اظهار کرد: لازم است که به فکر توسعه زنجیره آن باشیم.
وی با اشاره به بحث درآمدزایی گاز در صنعت پتروشیمی گفت: توسعه صنعت پتروشیمی، بویژه در حوزه صنایع پایین دستی می تواند از منظر تنوع درآمدزایی برای صادرکنندگان گاز، قابل توجه باشد.
کارشناس ارشد مجمع کشورهای صادرکننده گاز،صنعت پتروشیمی را صنعتی سرمایه بر دانست و افزود: بازگشت سرمایه در بخش های پایین دستی صنعت پتروشیمی در مقایسه با سایر صنایع چند برابر سریع تر است. هم اکنون ایران، عربــستان و آمـریکا، بزرگ ترین صادرکنندگان عمده متانول در جهان هستند و مصرف این ماده هم اکنون نسبت به گذشته درحال افزایش است.
می توان گفت که متانول می تواند یکی از ظرفیت های اصلی درآمدزایی در آینده باشد، از این رو باید به فکر توسعه زنجیره آن نیز باشیم.
مزیت های جغرافیایی ایران
بر اساس گزارش های بین المللی از بازار گاز مجمع کشورهای صادرکننده گاز(جی ای سی اف) افزایش ارزش صادرات پتروشیمی کشورهای عضو این نهاد، طی سال های آینده در دستور کار قرارگرفته است. این سازمان در گزارش تحلیلی خود اعلام کرد، ارزش صادرات محصولات پتروشیمی از جمله متانول، آمونیاک، اتیلن، پروپیلن، پلی اتیلن و پلی پروپیلن کشورهای عضو جی ای سی اف در سال 2021 میلادی حدود 28 میلیارد و 800 میلیون دلار بوده که این رقم در سال های گذشته بی سابقه بوده است.
به نظرمی رسد، با توجه به برنامه های توسعه ای صنایع پتروشیمی در کشورهای عضو جی ای سی اف و مزیت های رقابتی آنها، احتمال می رود ارزش صادرات پتروشیمی اعضای این مجمع در سال های آینده افزایش یابد.
ضمن اینکه باید توجه داشت تعدادی از کشورهای عضو جی ای سی اف مصرف قابل توجهی در انواع کودها دارند که می تواند بازار خوبی را برای کشورهای دیگر داشته باشد.
با نگاهی به کشورهای عضو جی ای سی اف، متوجه می شویم که اگرچه تعدادی از کشورها، حکم رقیب را برای ایران در بازارهای پتروشیمی داشته و بخش زیادی از بازار پتروشیمی را در اختیار دارند؛ اما تعدادی از آنها نیز افزون بر بازار بالقوه بودن برای ایران ، هم پیمان اقتصادی ایران هم هستند.به عنوان نمونه، مذاکرات برای تبادلات اقتصادی و انرژی ایران با روسیه و ونزوئلا ، طی دو سال اخیر چند بار از سوی دولت سیزدهم مورد تاکید قرار گرفته است. یکی از دلایلی که ارتباط با کشورهای عضو جی ای سی اف را برای بازار پتروشیمی ایران جذاب و پرسود می کند، برخی از شرایط اقلیمی و جغرافیایی است. تعدادی از این کشورها در منطقه خاورمیانه و یا در فاصله کمتر از مرزهای ایران قرار گرفته اند و دسترسی به زیرساخت های صادراتی مانند پایانه ها، ساختار اقتصادی، اقلیم و بخش کشاورزی آنها می تواند بر روند صادرات و واردات محصولات پتروشیمی تأثیر داشته باشد. یکی دیگر از مزیت ها برای کشورهای ایران و کشورهای عضو جی ای سی اف خوراک ارزان است. در این میان برخی از کشورها همچون ایران با توسعه تکنولوژی و زمینه های کاربردی برای محصولات پایین دستی پتروشیمی و تلاش برای تکمیل زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی تلاش می کنند فرصت بیشتری را در بازار رقابتی کشورهای عضو جی ای سی اف داشته باشند.
اثرگذاری دیپلماسی انرژی
رویکرد دولت سیزدهم و شرکت ملی صنایع پتروشیمی در این دوره به سمت بازارهای جدید و پایدار برای محصولات پتروشیمی بوده است. از این رو است که در میانه تحریم های مستقیم و هدفمند علیه صنعت پتروشیمی ایران،جواد اوجی ، وزیر نفت در سمینار بین المللی اوپک که کشورهای مختلف از جمله کشورهای عضو جی ای سی اف حضور داشتند تاکید کرد که ایران می تواند به همراه کشورهای صادرکننده گاز (جی ای سی اف) بخش اعظمی از نیاز گازی جهان را تأمین کنند و همزمان با توسعه انرژی های فسیلی و تولید محصولات زنجیره ارزش پتروشیمی ، در آینده به فکر توسعه انرژی های نو باشند.
به نظر می رسد که رویکرد ایران در گسترش دیپلماسی انرژی که در دو سال اخیر در دستور کار قرار داده است در گسترش همکاری با کشورهای عضو جی ای سی اف هم اثرگذاری قابل توجه داشته است. چنین پیمان های بین المللی می تواند دیوار و سد تحریم های مستقیم علیه شرکت های پتروشیمی را به حداقل برساند.
به گفته کارشناسان، حفظ بازار و گسترش آن به محدوده کشورهای جدید یکی از سیاست های مورد قبول ایران در سال های اخیر بوده که اثرگذار هم بوده است.
در شرایطی که شرکت های پتروشیمی ایران کاملا مستقل از دولت فعالیت دارند اما باز هم تحت تحریم ها قرارمی گیرند، دسترسی به بازارهای جدید و ارتباط با کشورهایی همسو و هم پیمان می تواند تضمین بازار را بیشتر کند.
در شرایطی که کشورهای جی ای سی اف نیز به دنبال بازارهای جدید و ارتباط با کشورهای توسعه یافته تر در حوزه نفت و گاز و پتروشیمی هستند و این تمایل وجود دارد که نیازهای این کشورها از طریق کشورهای عضو این سازمان تامین شود، فرصتی طلایی و غیرقابل تکرار برای بازار پتروشیمی ایران به وجود آمده است.
بر اساس گزارشی که مجمع کشورهای صادرکننده گاز منتشر کرده است،متانول، آمونیاک،اتیلن،پروپیلن،پلی اتیلن و پلی پروپیلن جزومحصولاتی هستند که در سال 2021 بیشترین میزان فروش را داشته اند و اینها محصولاتی هستند که در دو سال اخیر طبق برنامه ریزی های صورت گرفته در شرکت ملی صنایع پتروشیمی، برای افزایش تولید و صادرات و تکمیل زنجیره ارزش آنها برنامه ریزی و اقدام کرده است.
با این برآوردها می توان انتظار داشت که سهم ایران از این بازار قابل توجه محصولات پتروشیمی کشورهای عضو جی ای سی اف هر روز بیشتر و بیشتر شود.