بــــــازگشت به روزهای اوج
از بهبود تولید تا صادرات نفت خام
«با وجود تحریم های ناعادلانه و غیرقانونی آمریکا، ایران اراده ای قوی برای افزایش صادرات نفت دارد». این بخشی از سخنان وزیر نفت پس از تصدی پست وزارت بود که طی آن وعده بهبود فروش نفت ایران را داد و اعلام کرد که «در ماه های آینده اتفاق های خوبی در حوزه فروش نفت ایران رقم می خورد» کمتر از 100 روز از فعالیت دولت سیزدهم، او خبر داد که وضع فروش نفت ایران بهبود یافته تا در ارزیابی کلی، بتوان گفت این وعده را محقق کرده است. همان وعده ای که در جلسه رای اعتماد خود در مجلس شورای اسلامی بر آن تاکید داشت و نوید آن را داد که رویکردی فعال برای دور زدن و بی اثر کردن تحریم ها در پیش گرفته و با استفاده از روش های موجود و دیگر روش ها، اقدام های مهمی را برای فروش نفت پیاده کرده و در این راه از ظرفیت تمام دستگاه های اجرایی استفاده شده است.
افزایش چشمگیر صادرات نفت خام و وصول درآمدهای نفتی کشور از ابتدای استقرار دولت سیزدهم با اتخاذ راهکارهای موثر و دیپلماسی فعال درمسیر خنثی سازی تحریم ها رقم خورد. به موازات این امر با بهبود تولید نفت خام تولید نفت ایران وزیر نفت خبر داده که تولید نفت در کانال روزانه ٣ میلیون بشکه قرار گرفته و ظرفیت تولید نفت سبک کشور با ابتکار همکارانم در شرکت ملی نفت ایران و پژوهشگاه صنعت نفت روزانه ٢٠٠ هزار بشکه افزایش یافته است.
همسو با رشد تولید و صادرات نفت خام، درآمدهای وزارت نفت درسه ماه پاییز 1401 با جهش خیره کننده افزایش وصول درآمدها نسبت به مدت مشابه سال گذشته روبه رو و رکورد صادرات نفت خام و میعانات گازی کشورازسال ۱۳۹۷ تاکنون شکسته شد.
اگر چه به دلیل تحریم های بین المللی نمی توان آماری از میزان صادرات نفت خام ایران ارائه کرد، اما بتازگی خبرگزاری بلومبرگ در گزارشی با عنوان «ورود بی سر و صدای نفت ایران به بازارهای جهانی» اعلام کرد که این رقم در ماه مه(اردیبهشت) امسال به روزانه یک میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه و بالاترین مقدار در پنج سال اخیر رسید. دراین گزارش بنابر آمارهای مؤسسه کپلر آمده است: با وجود پابرجا بودن تحریم های آمریکا، صادرات محموله های نفت خام ایران از پاییز گذشته دو برابر شده و در ماه مه سال ۲۰۲۳ میلادی به یک میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه در روز رسیده است. در همین حال، برآوردهای آژانس بین المللی انرژی حکایت از آن دارد که تولید نفت خام ایران درماه مه به دو میلیون و ۸۷۰ هزار بشکه و بالاترین مقدار اواخر سال ۲۰۱۸ رسیده است.
با رویکرد متفاوت دولت سیزدهم مطابق شاخص های اقتصادی کشور، رشد اقتصادی پارسال با نفت 4.8 درصد و بدون نفت4.5 درصد بوده که نشان از افزایش تولید و صادرات نفت در سال ۱۴۰۱ دارد.
روزگار خوش میعانات گازی
رشد تولید و صادرات تنها به بخش نفت خام محدود نشد و در دولت سیزدهم در بخش صادرات میعانات گازی هم تحولات مناسبی رقم خورد که مستند آن این بخش از سخنان وزیر نفت در 6 خرداد 1402 است که اعلام کرد: در شرایطی که در گذشته ۸۷ میلیون بشکه میعانات روی دریا ذخیره شده بود، امروز این رقم به صفر رسیده است و میعانات گازی روی آب نداریم. طبق گزارش وزیر نفت، درحوزه دیپلماسی انرژی دچار مشکل بودیم و صادرات نفت خوب نبود و ۸۷ میلیون بشکه میعانات نیز روی دریا داشتیم. با تلاش همگانی و موفقیت هایی که در حوزه دیپلماسی انرژی به دست آوردیم، توانستیم رقم صادرات نفت خام و میعانات گازی را افزایش دهیم و رکوردهای مطلوبی در بخش صادرات ثبت کنیم. در شرایطی که درگذشته 87 میلیون بشکه میعانات روی دریا ذخیره شده بود، امروز این رقم به صفر رسیده است و میعانات گازی روی آب نداریم.
بهار دیپلمـــاسی انرژی
توسعه دیپلماسی انرژی و همکاری های ایران با کشورهای مختلف به عنوان یکی از برنامه های جواد اوجی، وزیر نفت دولت سیزدهم از نخستین روزهای کاری وی در دستور کار قرار گرفت و منتج به دستاوردهای مختلفی شد. حاصل جمع این سیاست راهبردی، دستاوردهای مختلف در تعامل با کشورهای همسایه از روسیه تا قطر و عمان و ترکمنستان وحتی آمریکای لاتین و دیگر کشورها بوده است؛ به طوری که باید گفت با رویکرد همگرایی منطق های دولت سیزدهم، الگویی مهم و متفاوت از همکاری ها درحوزه دیپلماسی انرژی محقق شده و افق های روشنی پیش رو قرار گرفته است که به اختصار به روابط با هریک از کشورها می پردازیم.
ایران و ترکمنستان
وزارت نفت با توجه به رویکرد دولت سيزدهم در خصوص بهبود روابط با همسايگان، به ويژه كشور تركمنستان و پيگيری شورای عالی امنیت ملی، قرارداد سوآپ گازی سه جانبه بين ايران، تركمنستان و آذربایجان (با رقم سالانه1.5تا 2 میلیارد مترمکعب گاز) را در 7 آذرماه1400 منعقد کرد که این قرارداد از11 دی ماه همان سال اجرایی شد و پس از آن در سفر وزير نفت به جمهوری آذربايجان، تفاهمنامه افزايش دو برابری سوآپ گاز از تركمنستان به آذربايجان به امضا رسید و درهفته های اخیر نیز مذاکرات فشرده جواد اوجی، وزیرنفت و مدیران ارشد شرکت ملی گاز ایران با مقام های انرژی ترکمنستان، به امضای قرارداد واردات گاز ازاین کشور انجامید و وزیرنفت درحاشیه دیدارخود با باتیرآمانوف، رئیس کنسرسیوم دولتی ترکمن گاز خردادماه امسال درجمع خبرنگاران اعلام کرد: به زودی قرارداد واردات گاز ایران از ترکمنستان امضا می شود و ایران ازهمین ماه (خرداد) واردات گاز را آغاز می کند؛ ترکمنستان چهارمین کشور دارنده منابع گازی جهان است و ایران هم ظرفیت واردات روزانه ۴۰ تا ۵۰ میلیون مترمکعب گاز وانتقال در مرزهای خود را دارد، از این رو بنا داریم سهم تجارت گازی (سوآپ، ترانزیت، خرید و فروش) خود در منطقه را افزایش دهیم.
موضوع مهم در روابط میان ایران و ترکمنستان آنکه طبق گزارش وزیر نفت، وزارت نفت بدهی سنگینی به طرف ترکمنی به مبلغ بیش از 1.6 میلیارد دلار به دلیل واردات گاز داشت. تا سال ۱۳۹۵ واردات انجام شده بود، اما به دلیل پرداخت نشدن مطالبات ، طرف ترکمنی گاز را قطع کرد.
ایران و روسیه
با آنکه روابط ایران و روسیه در ادوار مختلف تاریخ همواره دارای فراز و فرودهایی بوده است، اما با نگاه به روابط انرژی ایران و روسیه از بدو روی کار آمدن دولت سیزدهم، امروز شاهد بهار روابط ایران و روسیه هستیم که منجر به امضای تفاهمنامه های مختلفی میان دو کشور شده است و در آخرین نمونه آن اردیبهشت امسال ایران و روسیه ۱۰ قرارداد، تفاهم نامه و موافقت نامه همکاری در حضور وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران و معاون نخست وزیر روسیه امضا کردند.
تقویت و توسعه مناسبات و همکاری های دوجانبه با روسیه با سفر جواد اوجی، وزیر نفت به مسکو در دی ماه ۱۴۰۰ آغاز و او به عنوان رئیس ایرانی کمیسیون مشترک ایران و روسیه عازم مسکو شد؛ سفری که به امضای اسناد مهمی برای توسعه میدان های نفت و گاز، پتروپالایشگاه و انتقال فناوری انجامید. وزیر نفت پس از دیدارهای فشرده در مسکو اعلام کرد: «به جرأت می گویم که یکی از پربارترین سفرها بود و بسیار بیشتر از آنچه انتظار داشتیم، حاصل شد. » آغازی قدرتمند که تا امروز تداوم داشته و دو کشور برتر دارنده ذخایر غنی گازی دنیا از آن مقطع تا امروز، بارها قاب های همکاری با هم را به تصویر کشیده اند. در این میان اگر چه هر نوع همکاری روس ها با برخورداری 32 درصدی و ایران با برخورداری 18 درصدی سهم گاز دنیا تا پیش از این با شائبه های رقابتی همراه بود، اما می توان گفت درست در این مقطع زمانی، ورق برگشته و اگر روزگاری صحبت از تصاحب بازارهای گاز در گستره جغرافیایی غرب و شرق از سوی روسیه مطرح بود؛ حالا این کشور هم مانند ایران با تحریم روبه روست و بسیاری از ایفای نقش های این کشور در عرصه انرژی جهان در حال تغییر بوده و بُعد رفاقتی دو کشور، بر وزنه رقابتی بودن آن غالب تر است. از سویی، اتحاد دو کشور تحریمی ایران و روسیه در حالی رقم می خورد که موانع زیادی در مسیر همکاری ها با تحریم برطرف شده است؛ از جمله آن که تا پیش از این با توجه به اینکه شرکت های بزرگ روس، سهامداران اروپایی و آمریکایی داشته یا با شرکت های بزرگ آنها همکاری می کردند، در صورت هر نوع همکاری با ایران، مشمول تحریم ها می شدند.
در نمونه ای دیگر بحث تبادلات مالی و بانکی مطرح بود که با توجه به تحریم ایران، موانع زیادی مقابل آن قرار داشت و مثال های زیاد دیگری که ایران به شکل جدی به مقصد همکاری با روسیه و شرکت های آن تبدیل نشده بود، اما امروز دو کشور مشمول تحریم می توانند همکاری هایی را رقم بزنند که با بی اثر کردن تحریم، برای دو کشور نتیجه بخش باشد. نوع روابط ایران و روسیه که در بیست وهفتمین نمایشگاه بین المللی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی، متفاوت تر از قبل بود.
ایران و عمان
دیپلماسی انرژی فعال با همسایگان، عمان را هم به حلقه متحدان ایران آورد تا در سایه استراتژی متفاوت دولت سیزدهم، هدف همکاری های بلندمدت انرژی قرار گیرد. اینگونه بود که در جریان سفر اوجی به عمان براساس مذاکرات انجام شده با مقام های عمان درباره همکاری در زمینه موضوعات مختلف اقتصادی، به خصوص همکاری در بخش انرژی توافق هایی انجام شد. به عنوان محور اول توافق شد برای توسعه فازهای بعدی میدان نفتی هنگام که تنها میدان مشترک دو کشور است، کمیته فنی مشترک تشکیل شود تا در قالب کارگروهی مشترک و تیم مشترک، این میدان به صورت یکپارچه توسعه داده شود. با توجه به منابع نفتی و گازی عمان و همین طور توانمندی پیمانکاران و سازندگان ایرانی زمینه و ظرفیت بسیار خوبی برای صادرات خدمات فنی_ مهندسی ایران در بخش نفت و گاز به این کشور وجود دارد و توافق شد در بخش بالادست و پایین دست صنعت نفت، گاز، پالایشگاه ها، پتروپالایشگاه ها و تأسیسات گازی از توانمندی شرکت های ایرانی استفاده شود. پس از آن با تداوم مذاکرات، همکاری میان دو کشور تعمیق یافت. با سفر هیثم بن طارق آل سعید، سلطان عمان به جمهوری اسلامی ایران تفاهمنامه های مشترکی امضا شد.