فشار اقتصادی بر کشورها در دنیای امروز متفاوت از گذشته است
صنعت نفت در خط مقدم جنگ اقتصادی
مشعل در دنیای امروز بسیاری از معادلات، شکل و ظاهری متفاوت دارند و بسیاری از کشورها حمله و خسارت به رقبا و کشورهای دیگر را در قالب هایی جدید دنبال می کنند. جنگ اقتصادی، یکی از حربه هایی است که برخی کشورها به عنوان یک استراتژی در دستور کار گذاشته اند تا از این طریق سبب تضعیف اقتصاد کشوری دیگر شوند. جنگ اقتصادی می تواند در اشکال و لایه های پیدا و پنهان زیادی شکل بگیرد؛ برای مثال عملیات سایبری، اطلاعاتی و هجمه های روانی جزو این جنگ اقتصادی است. باید تاکید کرد که در جنگ اقتصادی، آسیب مستقیم و غیرمستقیم به نهاد اقتصاد یک کشور، هدف اصلی است؛ اما در این میان ممکن است صدمات دیگری هم رخ دهد. جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از کشورهای با نفوذ در منطقه، از دهه های گذشته تاکنون همواره در معرض تهدیدهای مختلف ابرقدرت های جهانی و برخی کشورهای منطقه بوده و این کشورها به دلیل شکست در مسیرهای نفوذ تلاش کرده اند با تحریم مستقیم و جنگ اقتصادی، اقتصاد ایران را هدف بگیرند.
مقام معظم رهبری در چند سال اخیر بارها درباره «جنگ اقتصادی» و فشارهای مختلفی که کشورهای متخاصم نسبت به جمهوری اسلامی روا داشته اند، تاکید کرده اند. ایشان در سال 98 در دیدار با دو هزار و 500 نفر از تولیدکنندگان، کارآفرینان و فعالان اقتصادی، گفتند: «ملت ایران در عرصه جنگ نظامی، سیاسی و امنیتی، مانند کارهایی که در این چند روز بود و کارهای مردمی نبود، دشمن را عقب زده است و به فضل الهی در «جنگ اقتصادی» هم دشمن را به طور قاطع عقب خواهد زد.» ایشان در مقاطع زمانی مختلف درباره این موضوع صحبت و تاکید کرده اند که "جنگ واقعی، جنگ اقتصادی است." مسؤولان اجرایی نیز با اجرای سیاست های جبرانی و هدفمند تلاش کرده اند تا بسیاری از حمله ها و هجمه های اقتصادی را بی اثر و با آنها مقابله کنند.
سیاست هایی جبرانی دولت در قبال جنگ اقتصادی
با توجه به اینکه سیاست های اصلی در جنگ اقتصادی از سوی مقام معظم رهبری به سازمان ها و دستگاه های مختلف ابلاغ شده است، در حال حاضر همه سازمان ها و دستگاه های اجرایی باید به وظایف خود در این مسیر بخوبی عمل کنند. دولت سیزدهم نیز از ابتدای شروع به کار خود متناسب با اختیاراتی که مقام معظم رهبری به آن داده و بر اساس برنامه توسعه اقتصادی و همراهی مجلس شورای اسلامی، تلاش کرده اقداماتی بازدارنده را در مقابل جنگ اقتصادی به کار بگیرد. سردار حسین جلالی، رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور، به عنوان یکی از نهادهایی که موضوع جنگ اقتصادی را از سال ها قبل پیگیری و رصد می کند، با تاکید بر اینکه تغییر الگوی مصرف یکی از روش های دشمن در جنگ اقتصادی است، گفت: دشمن از این طریق می تواند هزینه خانواده ها را افزایش داده و موجب نارضایتی در جامعه شود. در جنگ اقتصادی، هدف، مردم هستند و ابزار و بستر آن شبکه های اجتماعی است.
رئیس سازمان پدافند غیرعامل با تاکید بر اینکه امروز کشور درگیر یک جنگ تمام عیار اقتصادی است، گفت: «جنگ اقتصادی همانند جنگ نظامی نیست، یعنی در آن دشمن مشخص نیست و گلوله ای شلیک نمی شود؛ اما مسأله ای که همه مردم باید به آن توجه داشته باشند، این است که جنگ اقتصادی ابزار ویژه خود را دارد. به عنوان مثال الگوی مصرف، تغییر آن از سوی رسانه های بیگانه و عملیات روانی از روش های دشمنان در جنگ تمام عیار اقتصادی است.
سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری هم چندی قبل با تاکید بر اینکه دشمن، جنگ اقتصادی را شروع کرده و بخش مهمی از جنگ ترکیبی علیه کشور در حوزه اقتصادی است، گفت: «تلاش ها باید با این نگاه باشد که دشمن، جنگ اقتصادی را شروع کرده و نمی خواهد ما به قله ها برسیم و موفق شویم؛ لذا به انواع مختلف کارشکنی می کند.»
وی افزود: «ما نیازمند یک حرکت جهادی در عرصه فعالیت های اقتصادی کشور هستیم و همانطور که در دوران دفاع مقدس با روحیه جهادی از کشور در برابر دشمنان دفاع کردیم، امروز هم باید در شرایط جنگ اقتصادی دشمنان با این روحیه از فعالان اقتصادی و سرمایه گذاران در بخش های مختلف حمایت شود و دولت باید در این زمینه تلاش کند.»
در همین خصوص، بانک مرکزی و وزارت امور اقتصادی و دارایی به عنوان میدان دار اصلی این هجمه اقتصادی، بسته ای چندوجهی را برای مقابله با این هجمه پیش بینی و رویکردی مبتنی بر واقعیت های اقتصادی را در مواجهه با این جنگ اقتصادی اتخاذ کرده است. بخشی از بسته ۱۰ ماده ای حمایت از بازار را پیش بینی کاهش قیمت خوراک گاز پتروشیمی ها به نرخ صادراتی، کاهش نرخ خوراک صنایع سیمانی معادل ۱۰ درصد قیمت خوراک پتروشیمی ها، کاهش ۵ واحد درصدی مالیات شرکت های تولیدی، ثابت ماندن فرمول حقوق دولتی معادن برای سال آینده، اختصاص معادل مالیات نقل و انتقال سهام در بازار سرمایه برای تقویت صندوق توسعه و تثبیت بازار و اختصاص ۳۰ هزار میلیارد تومان برای این صندوق و همچنین اختصاص ۶ درصد وجوه سهام دولتی قابل عرضه در بازار عرضه اولیه به منظور بازارگردانی همان سهام، شامل می شود.
همچنین در این بسته حمایتی، انتشار اوراق دولتی در بازار با رعایت ۵۰ درصدی جریان ورودی منابع به بازار سرمایه، اعلام تسعیر دارایی های دولتی معادل ۹۰ درصد نرخ سامانه نیما در ۶ ماه گذشته از سوی بانک مرکزی ، مداخله بانک مرکزی در بازار ثانویه اوراق نرخ سود بین بانکی برای تثبیت آن در سقف نرخ ۲۰ درصد و دعوت از رئیس سازمان بورس برای جلسات ستاد اقتصادی و کمیته «و» بند ۵ پیش بینی و اعلام شده است.
درعین حال برخی اقدامات ویژه شامل ارائه بسته ویژه بانک مرکزی برای ساماندهی بازار طلا و ارز، آغاز عرضه ارز در سامانه برخط بازار متشکل ارزی، ارائه گواهی سپرده سکه، ضرب سکه با همکاری بخش خصوصی و حذف مالیات بر سود سپرده اشخاص حقوقی از بودجه ۱۴۰۱ نیز انجام شده است. در کنار این موارد، دولت تلاش کرده تا دیپلماسی اقتصادی و اصلاح سیاست های داخلی بر مدار تولید را به شکل همزمان دنبال کند.
اعمال بالاترین تحریم ها در دوران جنگ اقتصادی
اگرچه مجموعه های اقتصادی زیادی متحمل فشارها و سختی در این جنگ اقتصادی شده اند؛ اما صنعت نفت بیشترین محدودیت ها و تحریم های مستقیم و غیرمستقیم را تحمل کرده و خوشبختانه به اذعان مسؤولان اجرایی کشور از این آزمون تاکنون سربلند بیرون آمده است. جواد اوجی، وزیر نفت بارها تاکید کرده است که «صنعت نفت ایران در خط مقدم جنگ اقتصادی قرار دارد و بالاترین تحریم ها بر این صنعت اعمال شده است.»
اوجی پیش از این تاکید کرده بود که «نیروهای صنعت نفت در این جنگ اقتصادی که استکبار جهانی علیه ما به راه انداخته، در خط مقدم قرار دارند. بالاترین تحریم ها و فشارها از ابتدای انقلاب تاکنون در همین دوران کنونی در حال رخ دادن است و من این موضوع را در نشست هایی که خدمت مسؤولان نظام بوده ام، بارها گفته ام.» وزیر نفت، شرایط امروز تحریم ها را سخت ترین شرایط تحریم صنعت نفت تاکنون اعلام کرده و گفت: «در جنگ اقتصادی همه ارکان کشور باید پای کار بیایند؛ مدیران باید شجاعت تصمیم گیری داشته باشند، نباید از تصمیم بترسیم، چون کشور در شرایط جنگی است.»
وی با بیان اینکه برخی مسؤولان، مدیران و نمایندگان گویی هنوز احساس درگیر بودن در جنگ اقتصادی را ندارند و با فرض عادی بودن شرایط کشور با موضوع ها برخورد می کنند، تصریح کرد: «پیش تر هم گفته ام که ما حتی یک بشکه نفت را به صورت متعارف و عادی نمی فروشیم و با سختی فراوان و درگیر با فضای غیررسمی نفت را می فروشیم. برای همین است که مقداری که به فروش نفت اضافه کرده ایم تا این حد مهم است و البته کار دشواری هم بوده است.»
در مسأله جنگ اقتصادی، تنها مسأله و وظیفه وزارت نفت ، موضوع فروش نفت خام نیست. بسیاری از بخش های صنعت نفت درگیر با این جنگ اقتصادی هستند و اثرات آن را در حوزه های پژوهش و فناوری،ساخت و داخلی سازی تجهیزات یا فروش محصولات پتروشیمی هم بخوبی می بینیم.
این مقابله تحریمی و جنگ اقتصادی در صنعت پتروشیمی به گونه ای بوده که این صنعت در سال های تحریم مستقیم، نه تنها توانست سهم قابل توجهی در کمک به اقتصاد کشور و تامین ارز مورد نیاز دولت داشته باشد؛ بلکه با اتکا به توان داخلی متخصصان و فناوران در حوزه بومی سازی کاتالیست های مورد نیاز در پتروشیمی هم به دستاوردهایی بی نظیر دست یافته و در جنگ اقتصادی موفق عمل کرده است.