صنعت پتروشیمی در مسیر تکمیل زنجیره ارزش و صفر شدن خام فروشی قرار گرفته است
تحقق توسعه پایدار با صنایع پایین دست
صنعت پتروشیمی در چندسال اخیر و به خصوص همزمان با روی کار آمدن دولت سیزدهم، برنامه ریزی برای تولید محصولات متنوع و جدید پتروشیمی در بخش های پایین دست را شروع کرد و پیرو آن اعلام شد که این صنعت تلاش می کند داخلی سازی ۲۱ محصول راهبردی صنعت پتروشیمی را آغاز کند. بر این اساس بخش های مختلف شرکت ملی صنایع پتروشیمی از جمله مدیریت کنترل تولید، مدیریت طرح ها، مدیریت سرمایه گذاری و نیز دفتر توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی همه توان خود را برای تحقق زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی به کار گرفته اند و دراین مسیر تلاش شده است تا موانع اجرایی برداشته شود.
صنعت پتروشیمی نشان داده است که در جریان تحریم های غیر مستقیم و مستقیم علیه خود می تواند ضمن توسعه پروژه های داخلی و افزایش میزان محصولات و تنوع آنها، بازارهای منطقه و جهانی را حفظ کند و آن را گسترش دهد. این صنعت که در حال حاضر بیش از 90 نوع محصول مورد نیاز خود را در بیش از 330 گرید متنوع عرضه می کند، به دنبال توسعه پایدار و حرکت به سمت تکمیل زنجیره ارزش و توسعه صنایع پایین دست خود است تا در پایان سال 1406 تعداد محصولت تولیدی در داخل به 124 نوع افزایش دهد
حرکت به سمت صادرات محصولات پایین دست و میان دست
در شرایطی که بخش زیادی از واردات، صرف کالاهای نهایی مصرفی وعمده محصولات صنایع تکمیلی پتروشیمی از کشورهایی همچون امارات متحده، کره جنوبی و چین وارد کشور می شود، ایران به عنوان کشوری دارای منابع غنی نفت و گاز، همچنان واردکننده محصولات اولیه پتروشیمی است و این موضوع دیگر قابل قبول نیست. در واقع محصولات نفت، گاز و پتروشیمی را با سرمایه گذاری سنگین تولید و ارزان صادر و در ادامه کالاهای تبدیل شده با ارزش بالاتر را با صرف اعتبار ارزی خریداری می کنیم. در واقع طی سال های گذشته صنایع بالادست پتروشیمی با خوراک گاز ارزان و یارانه ای فعالیت و محصول خود را صادر کرده اند و در این میان جای صنایع متوسط و کوچک و شکل گیری زنجیره ارزش خالی بوده است. حالا اما در دولت سیزدهم و با تغییر و اصلاح سیاست های پیشین، تلاش می شود تا با همراهی و کمک بخش خصوصی صنایع پایین دست و میان دست و به طورکلی زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی شکل بگیرد. هم اکنون تنها 30 درصد از ظرفیت موجود در واحدهای تولیدی در حوزه صنایع تکمیلی پتروشیمی فعال هستند که با توجه به برنامه های جواد اوجی، وزیر نفت در این زمینه، به نظر می رسد در سال های آتی شاهد توسعه فعالیت های صنایع تکمیلی خواهیم بود. چندی قبل هم محسن رضایی، معاون اقتصادی رئیس جمهور در جریان بازدید از سازمان منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی، بر لزوم توجه به واحدهای تولیدی پایین دست صنعت پتروشیمی تاکید کرد و گفت: تکمیل زنجیره ارزش تولیدات پتروشیمی افزون بر رشد اقتصادی سبب کاهش واردات بعضی از کالاها می شود. در این منطقه، سالانه میلیون ها تن انواع محصول بالادستی و میانی پتروشیمی تولید و ۵۰ درصد آن به کشورهای مختلف صادر می شود و ۵۰ درصد دیگر این تولیدات، برابر با فرایندهای تعریف شده در داخل کشور و واحدهای تولیدی پایین دست مورد مصرف قرار می گیرد. معاون رئیس جمهوری توجه به واحدهای تولیدی پایین دست پتروشیمی را ضروری دانست و گفت: تکمیل زنجیره ارزش تولیدات پتروشیمی افزون بر رشد اقتصادی به کاهش واردات برخی کالاها منجر می شود.
شناسایی و رفع مو انع صنایع تکمیلی و پایین دست
اگرچه صنعت پتروشیمی قدمتی طولانی دارد اما دفتر صنایع پایین دست پتروشیمی از اوایل دهه 80 شکل گرفته و از همین موضوع می توان به زمینه ها و میزان اهمیت و پیگیری های این موضوع پی برد. در ادامه هم در کنار این دفتر، مجموعه ای نیز در وزارت صمت برای مدیریت صنایع پایین دست شکل گرفته است. عباس غلامی، مدیر توسعه صنایع پایین دستی شرکت ملی صنایع پتروشیمی می گوید که لازم است برخی اقدام ها برای بهبود شرایط این بخش در پتروشیمی صورت گیرد که از جمله آن تهیه فهرستی از مواد اولیه مورد نیاز صنایع تکمیلی است که در کشور کمبود داریم و به صورت کامل یا بخشی از آن از محل واردات تامین می شود. او گفته است که به کمک وزارت صمت داده هایی تهیه و راستی آزمایی و تکمیل شده است. غلامی یکی از اقدام های خوب در دوره جدید را پیگیری برای ایجاد شهرک تخصصی صنایع پایین دستی پتروشیمی و پارک های پتروشیمی عنوان کرده و گفته است: به دنبال آن هستیم که پارک شیمیایی یا پارک پلیمری راه اندازی کنیم که کل تولید محصول نهایی زنجیره یعنی از میان دست تا پایین دست در این شهرک مستقر شود. همچنین در تلاشیم تا ظرفیت های هر استان جهت توسعه صنایع پایین دستی، بر اساس آمایش سرزمین به کمک مشاوران متخصص شناسایی شود.
مدیر توسعه صنایع پایین دستی شرکت ملی صنایع پتروشیمی به عنوان متولی بخش صنایع پایین دست تاکید دارد که بحث قیمت گذاری همواره بر شفافیت استوار بوده و در زمینه تعیین بازارهای هدف هم اطلاعات از گمرک دریافت می شود. او گفته است: از انجمن ها می خواهیم که در زمینه تعیین بازارهای هدف، پیشنهادهای خود را اعلام کنند، اما قیمت گذاری نباید به گونه ای صورت پذیرد که امکان قاچاق وجود داشته باشد چرا که در این صورت دود این ماجرا هم در چشم بالادست و هم در چشم پایین دست خواهد رفت.
غلامی همچنین به طراحی اولیه سامانه «سماپ» اشاره کرد و گفت: پیش بینی می شود با رفع مشکلات فنی، سامانه مذکور تا دوماه آینده به صورت پایلوت قابل استفاده برای صنایع پایین دست و تکمیلی باشد.
چتر حمایتی وزارت نفت همچنان برقرار است
با توجه به امتیاز و حمایت های داخلی که برای صنایع پایین دستی پتروشیمی در این دوره اخیر فراهم شده است، سرمایه گذاران زیادی تمایل به حضور در این نوع سرمایه گذاری دارند و مهم تر اینکه بازار داخلی به اندازه کافی برای این بخش پاسخگو است. چندی قبل رضا نکوئی، مدیر سرمایه گذاری شرکت ملی صنایع پتروشیمی از درخواست های متعدد متقاضیان استفاده از تسهیلات قانون حمایت از توسعه صنایع پایین دستی نفت و میعانات گازی با استفاده از سرمایه گذاری مردمی خبر داد. جواد اوجی، وزیر نفت هم در این مدت بارها بر ورود صنعت بالادستی پتروشیمی به صنایع پایین دستی و تکمیل زنجیره ارزش تأکید کرده است. او اعلام کرده است که حمایت حداکثری وزارت نفت از سرمایه گذاران در این بخش ادامه خواهد داشت و چتر حمایتی وزارت نفر همچنان برقرار است. بسیاری از کارشناسان درباره توسعه صنایع پایین دستی، الزاماتی را مطرح می کنند که یکی از آنها تاکید بر اولویت بازار خارجی به جای داخلی است؛ چرا که آمارها نشان می دهد بازار داخلی از محصولات صنایع پاین دستی اشباع هستند. مسأله مهم دیگر این است که در حال حاضر محصولات پتروشیمی بدون آنکه به محصول نهایی تبدیل شوند، با قیمت پایین صادر می شوند؛ به این دلیل که زنجیره ارزش آن محصول برای تبدیل به محصول با ارزش بیشتر در کشور وجود ندارد. موارد دیگری هم وجود دارد؛ از جمله اینکه معافیت های مالیاتی برای محصول نهایی اختصاص یابد تا صنایع نسبت به تولید این محصول تمایل بیشتری داشته باشند و بیشتر به سمت تکمیل زنجیره ارزش که همان جلوگیری از خام فروشی است، برویم. موضوع مهم دیگر حمایت از طرح های جدید و پروژه های بزرگ و جدید است. با اجرای این طرح ها، قرار است به جای فروش متانول، محصول نهایی فروخته شود که ارزش افزوده به مراتب بالاتری خواهد داشت. اگر صنایع پایین دستی از تأمین خوراک به میزان کافی و با قیمت مناسب اطمینان داشته باشند، بی شک روی این صنایع سرمایه گذاری کرده و بازار صادراتی آن را هم پیدا می کنند. به این ترتیب هرچه سهم صنایع پایین دستی کشور در سبد کالاهای صادراتی افزایش یابد، ارزش محصولات با شیب تندتری افزایش پیدا می کند.