اهمیت و جایگاه فعالیت های صنعت نفت در بیرون از مرزها
پالایشگاه فراسرزمینی، فراتر از انتظار
مشعل وجود منابع و ذخایر غنی بالقوه نفت و گاز، بهره گیری از توانمندی های کارکنان متخصص، همچنین روزآمدی دانش و علوم در صنعت نفت موجب شده است، این صنعت زیربنایی و درآمدزا با سابقه ای نزدیک به 115سال، تحولاتی شگرف را برای کشور رقم بزند؛ به گونه ای که در بخش بخش این صنعت پیچیده، حرف های زیادی از جنس ساخت پالایشگاه و غالب تجهیزات پالایشگاهی برای گفتن داشته باشد. امروز به مدد تخصص، تجربه و تعهد کارکنان صنعت نفت در حوزه پالایشگاهی، تحولاتی مهم رخ داده؛ تحولاتی که آن را به فراسوی مرزها و فراسرزمین ها سوق داده است. مقام معظم رهبری نیز هفته گذشته، درجمع کثیری از مردم اصفهان با اشاره به پیشرفت های حادث شده در حوزه های مختلف ازجمله صنعت نفت، ساخت و راه اندازی نخستین پالایشگاه فراسرزمینی از سوی متخصصان ایرانی را حرکتی رو به جلو خواندند. گزارش پیش رو در گفت وگو با برخی کارشناسان حوزه اقتصاد بویژه درمسائل نفتی و نمایندگان مجلس، نگاهی دارد به موضوع فعالیت های فراسرزمینی صنعت نفت و آثاراین حرکت که با هم می خوانیم.
فعالیت های فراسرزمینی درصنعت نفت، موضوعی است که وزارت نفت حسب تاکید مقام معظم رهبری آن را به عنوان اولویتی مهم دردستورکارقرارداده و براین اساس، گام های موفقی نیزبرداشته توافق های انجام شده با برخی کشورها از جمله ونزوئلا و تاجیکستان مواردی هستند که می توان به آنها اشاره کرد.
برآورده شدن آرزوی 43 ساله
سال هاست تحریم های ظالمانه کشورمان ادامه دارد و هر بار بیشتر از گذشته عرصه تحریم های نفتی تنگ تر می شود؛ هر چه این حلقه کوچکتر و تنگ تر می شود، مسؤولان و مدیران کشور با تکیه بر توانمندی و قابلیت های نیروهای متخصص کشورمان، راهکاری جدید برای خنثی سازی تحریم ها و برون رفت از آن ارائه می کنند و احداث پالایشگاه های فراسرزمینی در فراسوی مرزهای کشور از آن جمله است.
فلسفه ایجاد پالایشگاه های فراسرزمینی، نوعی سرمایه گذاری و فروش نفت به صورت محصولات فراوری شده است. هم اکنون برخی کشورهای نفتی وارد این عرصه شده و نتایج قابل توجهی دریافت کرده اند. با این روش می توان از فروش نفت خام کشور جلوگیری کرد که از جمله اقدام های مهم وزارت نفت دردولت سیزدهم، صدور خدمات فنی و مهندسی به دیگر کشورهاست. خدمات مذکور برای توسعه میدان ها و گسترش فناوری، مورد توجه قرارگرفته است. دراین بین، شرکت های دانش بنیان نیز برای صدور خدمات فنی و مهندسی، همکاری های قابل توجهی با وزارت نفت دارند که از توانمندی آنها می توان برای سرمایه گذاری در مسیر احداث پالایشگاه های فراسرزمینی استفاده کرد.
هم اکنون وزارت نفت با برخی کشورهای آمریکای لاتین و آسیای میانه، تعاملات سرمایه گذاری را به روش های مختلف انجام می دهد و با کشورهایی همچون ترکمنستان و آذربایجان بحث سوآپ گاز، با ونزوئلا همکاری در حوزه پالایشگاهی و با ازبکستان نیز در زمینه توسعه میدان ها تعامل دارد. همه این ارتباطات در قالب سرمایه گذاری فراسرزمینی انجام می شود. ارتباط با این کشورها می تواند افزون بر جلوگیری ازخام فروشی در بی اثر کردن تحریم ها نیز موثر واقع شود. از آنجا که فروش نفت و وصول درآمدها یکی از بخش های مهم اقتصادی کشور به شمار می رود، سهم وزارت نفت در سرمایه گذاری فراسرزمینی نسبت به دیگر وزارتخانه ها بیشتر است. جواد اوجی، وزیر نفت، اوایل امسال اعلام کرد که برای نخستین بار، آرزوی 43 ساله کارشناسان صنعت نفت برای در اختیار گرفتن پالایشگاه های فراسرزمینی از طریق دیپلماسی فعال انرژی محقق و بازارهای جدید و جذابی برای نفت، میعانات گازی و فراورده های نفتی ایران حاصل شده است. دراین زمینه به توفیق های بزرگی دست یافته ایم که نشان دهنده اهتمام وزارت نفت بر استفاده از همه ظرفیت های موجود در جهان است.
اکنون بسیاری از پالایشگاه های ونزوئلا به دلیل تحریم و ترک کارشناسان خارجی دچار مشکل هستند و برای تعمیرات و راه اندازی به متخصصانی زبده در این زمینه نیاز دارد.
از سوی دیگر، نفت خامی که در پالایشگاه های این کشور پالایش می شود، نفت فوق سنگین است که در ترکیب با نفت صادراتی ایران می تواند به محصولاتی کیفی تر بینجامد. ضمن اینکه صادرات فراورده های نفتی، میعانات گازی و محصولات پتروشیمی نیز می تواند در همین فرایند دنبال شود.
اما از طرف دیگر، صدور خدمات فنی- مهندسی درحوزه پالایشگاهی نیز می تواند ظرفیت دیگری برای ایران و مهندسان ایرانی در صنعت نفت باشد، به طوری که حضور متخصصان زبده وکارآمد صنعت نفت ایران می تواند راهکاری برای صنعت پالایش کشوری همچون ونزوئلا به شمار آید، به گونه ای که با انجام تغییرات و تعمیرات، تولید محصول در پالایشگاه های این کشور را به ظرفیت اسمی بازگرداند. پیرو وجود این توانمندی ها در صنعت نفت ایران، با سفر وزیر نفت به کشورهای آمریکای لاتین که در سال جاری هدف توسعه همکاری های بین المللی و گسترش مرزهای دیپلماسی انجام شد، قرارداد اولیه تکمیل ظرفیت پالایشگاه دولتی ۱۴۰ هزار بشکه ای «ال پالیتو» در ایالت کارابوبو به ارزش ۱۱۰ میلیون یورو به منظور تأمین تجهیزات پالایشگاهی و کمک به تعمیرات اساسی آن به امضا رسید. این پالایشگاه، کوچک ترین پالایشگاه نفتی ونزوئلاست که بیش از ۵۰ درصد ظرفیت آن خالی است.
وزارت نفت در استفاده از ظرفیت خالی پالایشگاه فراسرزمینی تنها به «ال پالیتو» اکتفا نکرده و برای تعمیر پالایشگاه «پاراگوانا»که بزرگ ترین پالایشگاه نفتی ونزوئلا و سومین پالایشگاه جهان با ظرفیت ۹۵۵ هزار بشکه در روز محسوب می شود، آماده شده است. این مجتمع پالایشی، مشتمل بر سه پالایشگاه «اوای، کادون و گرانده»، پس از تحریم ونزوئلا و انجام نشدن تعمیرات اساسی آن، فرسوده و از کار افتاده شده است. پالایشگاه ۱۰۰هزار بشکه ای «بولیوار سوپریم سوئنو» در نیکاراگوئه، سومین پالایشگاهی است که وزارت نفت برای استفاده از ظرفیت آن برنامه دارد. حجم سرمایه گذاری این پالایشگاه ۴ میلیارد دلار برآورد می شود؛ البته زمین و تأسیسات اساسی برای ایجاد این پالایشگاه ۱۰۰ هزار بشکه ای از سال ها پیش وجود دارد که به دلیل تحریم های آمریکا نیمه کاره رها شده است.
«بخارا» و «فرغانه» در ازبکستان، چهارمین و پنجمین پالایشگاه فراسرزمینی مورد هدف صنعت نفت کشورمان است. این پالایشگاه ها با ۵۰ درصد ظرفیت کار می کند و حالا با کمک خدمات فنی و مهندسی، همچنین دانش ایرانی قرار است این ظرفیت به طورکامل بازسازی شود. بی تردید چنین موفقیتی، موقعیت مغتنمی را برای پالایشگاه داری فراسرزمینی در اختیار ایران قرار خواهد داد.
ششمین پالایشگاه به «الفروقلس» سوریه اختصاص دارد. مطالعات ساخت این پالایشگاه ۱۴۰ هزار بشکه ای در سوریه پایان یافته و پس از آماده شدن زیر ساخت ها، با سرمایه گذاری مشترک ساخته خواهد شد.
فروش محصولات به کشور ثالث
نمایندگان مجلس شورای اسلامی و کارشناسان حوزه انرژی دیدگاه مثبتی به گام های برداشته شده از سوی وزارت نفت در خصوص پالایشگاه های فراسرزمینی دارند و آن را گامی موثر برای ارائه خدمات فنی مهندسی و ورود شرکت های دانش بنیان می دانند. هادی بیگی نژاد، عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی و نماینده مردم همدان –ملایر یکی از افرادی است که حضور کشورمان در پالایشگاه های فراسرزمینی را یکی از محورهای مهم وزارت نفت می داند. او با بیان اینکه وزارت نفت در خصوص صدور خدمات فنی و مهندسی به کشور ونزوئلا گام های مثبتی برداشته است، به خبرنگار مشعل گفت: پالایشگاه «ال پالیتو» ونزوئلا مدتی است به دلیل عدم دسترسی به خدمات فنی و مهندسی فعالیت ندارد و به همت و تلاش مهندسان ایرانی و صدور خدمات فنی مهندسی به این کشور تعمیر و راه اندازی شده و به این طریق نفت خام کشورمان همراه با نفت کشور ونزوئلا پالایش می شود که کشورمان سهم خودش را از فروش فراورده تولیدی کسب می کند. وی با بیان اینکه با صدور خدمات فنی مهندسی به دیگر کشورها باعث تثبیت علم مان می شود، افزود: با این روند دیگر کشورها، ایران را به عنوان یک کشور پالایشگاه ساز می شناسند. این عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی با اشاره به چند نکته در این مسیر افزود: کشورمان در همکاری با پالایشگاه ونزوئلا علم صادر کرده است، ضمن آنکه فروش میعانات ایران به میزان تعیین شده از سوی آن پالایشگاه تضمین شده است. نکته دیگر به پیوند اقتصادی و سیاسی بین دو کشور باز می گردد. وی با اشاره به تاثیر پالایشگاه های فراسرزمینی در کاهش تحریم های ظالمانه گفت: فراورده تولید شده در پالایشگاه ونزوئلا را می توان به آن کشور یا یک کشور ثالث فروخت که از این طریق با کشور سومی نیز ارتباط بر قرار می شود و به ازای فروش محصول، ارز یا کالاهای مورد نیاز کشورمان را دریافت می کنیم. هرچه قدر بتوانیم از این شرایط استفاده کنیم، به نفع ایران و ضد تحریم است. بیگی نژاد در ادامه به توانمندی شرکت های دانش بنیان درصدور خدمات فنی مهندسی پرداخت و گفت: شرکت های دانش بنیان در این مسیر بسیار کمک کننده هستند و می توان از توانمندی آنها برای پیشبرد پالایشگاه های فراسرزمینی بهره مند شد.
ایجاد اشتغالزایی در کشور
حسن مرادی، استاد اقتصاد انرژی نیز با نظر اعضای کمیسیون اقتصادی مجلس مبنی بر اهمیت و جایگاه پالایشگاه های فراسرزمینی در بی اثر کردن تحریم ها هم عقیده است. وی با بیان اینکه ایجاد پالایشگاه های فراسرزمینی وابستگی دیگر کشورها به ایران را افزایش می دهد، گفت: پالایشگاه ها با خوراک های مختلف طراحی می شوند، یکی از اقدامات موثر ایران در مقابله با تحریم ها این است که تعمیرات اساسی دیگر کشورها را به عهده بگیرد و تجهیزات خودش را روی تجهیزات پالایشگاهی آن کشورها نصب کند. وی با اشاره به مزیت پالایشگاه های فراسرزمینی افزود: با چنین همکاری هایی، پالایشگاه های فراسرزمینی به نفت کشورمان وابستگی پیدا می کنند و از این طریق می توان خارج از چارچوب تحریم ها، فروش نفت را انجام داد. این استاد اقتصاد انرژی ادامه داد: پالایشگاه های فراسرزمینی به مراتب بهتر از وضعیت کنونی است و توصیه می کنم که کشورمان، پالایشگاه های دیگری را احداث یا تجهیز کند و از این طریق بخش اعظمی از نفت خود را به فروش برساند. مرادی به وابستگی پالایشگاه های فراسرزمینی به خدمات فنی و مهندسی پرداخت و گفت: با ساخت پالایشگاه و تعمیرات آنها در خارج از کشور صدور خدمات فنی و مهندسی رقم می خورد. این روند در برخی موارد از تجارت کالاها به صرفه تر است و در حقوق تجارت بین الملل، نوعی بازاریابی و فروش خدمات در خارج از کشور به شمار می رود. وی ادامه داد: صدور خدمات فنی مهندسی به تجهیز پالایشگاه های فراسرزمینی باعث ایجاد اشتغال در کشور می شود. از این رو می توانیم پالایشگاه های زیادی را در کشورهای دیگر احداث و تجهیز کنیم و در این مسیر از مصنوعات ساخته شده از سوی صنعتگران و شرکت های دانش بنیان بهره مند شویم. این استاد اقتصاد انرژی تاکید کرد: با همت والای دولت سیزدهم می توان مناطق مستعد سرمایه گذاری را شناسایی کرد و شاهد صدور نفت و خدمات فنی مهندسی به دیگر کشورها بود.
سخن آخر
در پایان باید گفت، سهامداری در پالایشگاه کشور های دیگر در ازای صدور خدمات فنی مهندسی مزایای زیادی برای کشورمان به همراه دارد. این روش علاوه بر خنثی سازی تحریم ها، با تبدیل نفت به فراورده، ارزآوری زیادی نصیب کشورمان خواهد کرد.
یکی از اقدامات ارزشمند دولت سیزدهم بازسازی پالایشگاه های نیمه فعال و باظرفیت بسیار پایین تر از ظرفیت اسمی درکشور ونزوئلاست. ازاین طریق، افزون براستفاده ازصادرات خدمات فنی مهندسی دربازسازی پالایشگاه کشور هدف، خوراک ورودی پالایشگاه نیز منطبق بر نفت خام ایران تعبیه می شود.