کشورهای اروپایی و تولید کنندگان نفت و گاز به دنبال تنوع سبد انرژی هستند
رقابت داغ برای انرژی های جایگزین
مشعل جایگزینی منابع جدید انرژی با منابع در حال پایان نفت و گاز، یکی از مهم ترین برنامه ها و سیاست گذاری های کشورهای توسعه یافته است که به بسیاری از کشورهای عربی منطقه خاور میانه و کشورهای نفتی هم منتقل شده است. موضوع محدودیت ذخایر انرژی های تجدیدناپذیر بسیاری از کشورهای تولید کننده نفت را به دنبال دسترسی به سبدی از انرژی های جایگزین برده است؛ به گونه ای که در این مسیر تلاش و برنامه ریزی و سرمایه گذاری های کلان صورت می گیرد. در حال حاضر ۶ کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس شامل عربستان سعودی، بحرین، کویت، عمان، قطر و امارات متحده عربی، این حرکت را شروع کرده اند و درکنار آن تلاش می کنند اقتصاد خود را از وابستگی به نفت برهانند.
حرکت کشورهای تولید کننده نفت به سمت انرژی های تجدید پذیر همچون انرژی خورشیدی و ایجاد مزرعه های خورشیدی عظیم، تلاش برای حذف کربن و انرژی هیدروژنی و ... از جمله اقدام هایی است که کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس شروع کرده اند و مهم ترین اصل و زمینه برای این اقدام ها استفاده از فناوری های روزآمد دنیا و شرکت های دانش بنیان است. درچند سال اخیر قراردادهای بزرگی با شرکت های بین المللی در زمینه روش های جدید تولید برق، تولید انرژی باد و خورشیدی و یا بهره مندی از سوخت های جایگزین منعقد و رقابتی بزرگ در این زمینه منعقد شده است.
اتحادیه اروپا به دنبال افزایش سهم انرژی های تجدیدپذیر
موازنه قدرت انرژی در دنیا به شدت در حال تغییر است و کشورهای مختلف برای کسب سهم بیشتری از این بازارها تلاش می کنند ارزیابی درستی از اوضاع آنها داشته باشند. شرکت های بزرگ نفت و گاز در دنیا که عموما با کشورهای بزرگ تولید کننده نفت و گاز در ارتباط هستند و شرایط تولید و توسعه در آنها را ارزیابی می کنند، به خوبی شرایط آینده بازار را می دانند. این شرکت های بزرگ نفت و گاز، سال هاست که در مسیر توسعه انرژی های جایگزین پیشتاز هستند و امروز رقابتی بزرگ را در حوزه انرژی های جایگزین به راه انداخته اند تا سهم خود را بیشتر و بیشتر کنند.
وزارت امور اقتصادی آلمان چندی قبل، از توافق وزیران انرژی اتحادیه اروپا برای افزایش سهم تولید انرژی های تجدیدپذیر به ۴۰ درصد خبر داده است، همچنین بر اساس بیانیه وزارت انرژی آلمان، وزیران این اتحادیه همچنین توافق کرده اند که اجرای اهداف موجود درباره صرفه جویی انرژی را الزامی کنند، به این معنا که کشورهای عضو اتحادیه اروپا که به این هدف دست نمی یابند، باید متعهد به انجام اقدام های بیشتری شوند.
پیش تر اعلام شده بود که به دلیل کاهش عرضه گاز از سوی روسیه و دست وپنجه نرم کردن کشورهای عضو اتحادیه اروپا با کمبود این انرژی، همچنین به منظور آماده شدن برای ضربه بیشتر ناشی از کاهش عرضه، اعضای این اتحادیه درباره پیامدهای ناشی از کاهش تقاضای گاز مذاکره می کنند. در پی افزایش تنش روسیه و اوکراین، کشورهای اروپایی از کاهش واردات انرژی از روسیه متضرر شده اند و نگرانی ها درباره آثار این کاهش بر صنعت این کشورها بیشتر شده است، به ویژه کشورهایی که به واردات انرژی از مسکو وابسته هستند. این اتحادیه از کشورهای عضو خواسته است برای جایگزین کردن گاز روسیه بیشتر از انرژی های تجدیدپذیر استفاده و در مصرف انرژی صرفه جویی کنند. آژانس بین المللی انرژی نیز چندی پیش از کشورها خواست به منظور دستیابی به اهداف جهانی آب وهوا به پروژه های تازه نفت، گاز و زغال سنگ پایان دهند و بر این باور است که سرمایه گذاری در زمینه انرژی های تجدیدپذیر باید تا سال ۲۰۳۰ میلادی سه برابر شود. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، از تأمین کنندگان مالی خواست به سمت تأمین مالی انرژی های تجدیدپذیر گام بردارند. کاملا گویاست که کشورهای اروپایی برنامه ریزی های هدفمندی را به طور مستقیم و یا از طریق شرکت های بزرگ نفت و گاز چند ملیتی خود برای انرژی های جایگزین شروع کرده اند. هر روز غفلت و عقب ماندن ایران از این بازار، سهم آن را از بازار آینده کمتر می کند و ایران به عنوان یکی از اصلی ترین تولید کنندگان نفت و گاز باید هرچه زودتر در این مسیر گام های مهم و موثری را بردارد.
پیش به سوی سبد انرژی
راهبرد شرکت های «ای او سی» (شرکت های مبنا و الگو) مبتنی برگذار از شرکت های نفت و گاز به سوی انرژی است چراکه تحولات بازار نفت، این شرکت ها را بر آن داشت که پکیج انرژی در اختیار مشتریان قرار دهند. این کار ضمن حفظ بازار انرژی سنتی برای این شرکت ها زمینه ایجاد شرکای جدید را نیز فراهم می کند. درواقع این شرکت ها خود را شرکت های تامین کننده انرژی می دانند نه شرکت های نفت و گاز که وجود معاونت های انرژی های تجدیدپذیر در این شرکت ها نشان از اهمیت این انرژی ها دارد. مسئله مهم دیگر در مورد انرژی های جایگزین آن است که در حال حاضر در بسیاری از کشورها، امکان جایگزینی کامل انرژی های جایگزین وجود ندارد و هنوز بسیاری از سیستم های اجرایی و عملیاتی و خدماتی با سوخت های فسیلی فعالیت دارند. به همین دلیل کشورهای اروپایی و سایر کشورهای پیشرو در مسیر جایگزینی سوخت های فسیلی نمی توانند یکباره آنها را حذف کنند و این تغییر باید در مسیری طولانی مدت اتفاق بیفتد. از همین روست که کشورهای اروپایی و خریدار انرژی های فسیلی به عنوان خریدار و کشورهای تولید کننده نفت و انرژی های جایگزین به عنوان فروشنده، هر دو ترجیح می دهند سبدی از انرژی های فسیلی و تجدید پذیر را در برنامه مصرف و فروش خود داشته باشند. در سال های اخیر و با ورود و رشد فناوری های جدید، بسیاری از سوخت ها بلااستفاده شده اند و این فناوری های نوین، شرایط اجرایی و فعالیت تجهیزات قدیمی را هرچه آسان تر و ساده تر طراحی می کنند.
ضرورت حرکت تندتر صنعت نفت به سمت انرژی های جایگزین
تلاش برای توسعه انرژی های تجدید پذیر وظیفه ای است که ارگان های مختلفی را درگیر خود کرده است و سازمان و انجمنی هم به همین نام سال هاست که فعالیت می کنند، اما وزارت نفت به دلیل حیطه کار و اثرگذاری زیرمجموعه ها، تاثیر زیادی در پیشبرد اهداف در این حوزه دارد. وزارت نفت همسو با سیاست ها و برنامه ریزی های بالادستی که تعیین شده، اقدام هایی را در سال های اخیر شروع و مجلس شورای اسلامی هم بسیاری از قوانین و الزامات را در این مسیر تعیین کرده است. از جمله اینکه مجلس، دولت و وزارت نیرو را مکلف به افزایش سالانه هزار مگاوات به ظرفیت تولید انرژی تجدیدپذیر کرده است. همچنین وزارت نفت و سازمان برنامه و بودجه کشور مکلفند به صدور گواهی صرفه جویی انرژی بابت سوخت صرفه جویی شده یا مصرف نشده قابل عرضه در بورس انرژی به سرمایه گذاران متقاضی طرح های تکمیل و توسعه واحدهای بخار نیروگاه های سیکل ترکیبی موجود اقدام کنند. در این مسیر پژوهشگاه صنعت نفت به عنوان یکی از بازوهای فناوری صنعت نفت در سال های اخیر تلاش های زیادی برای جایگزینی انرژی های تجدید پذیر و استفاده از فناوری برای بهره مندی از سوخت های جایگزین داشته است. پژوهشگاه صنعت نفت یک پژوهشكده مجزا با عنوان توسعه و بهينه سازي فناوري هاي انرژي را بیش از ده سال است که راه اندازی کرده و توانسته است در این مسیر با همکاری شرکت های زیرمجموعه صنعت نفت، تغییرات خوبی را رقم بزند. اما باید تاکید کرد که این اقدام ها هنوز بسیار محدود و کم هستند و در بازار رقابت بزرگی که در منطقه خاورمیانه شروع شده است، باید گام های موثرتری برداشته شود.
باید توجه داشت که کشور ما در کنار دارا بودن منابع غنی انرژی های فسیلی، در حوزه انرژی های تجدیدپذیر و جایگزین آن از ظرفیت های بالایی همچون انرژی های خورشیدی، باد، برق آبی، زیست توده و انرژی زمین گرمایی(ژئوترمال) برخوردار است. بیشتر برنامه ریزی دولت ها در این مسیر هم در جهت تشویق و ترغیب سرمایه گذاران به سرمایه گذاری در این زمینه و از طرفی هم سیاست گذاری برای توسعه این حوزه ها بوده است. به عبارتی اگرچه برنامه احداث مستقیم نیروگاه های خورشیدی و بادی از سوی دولت اجرایی نمی شود، اما ارگان های مرتبط، در این مسیر زمینه های اجرایی را برای ورود سرمایه گذاران به این حوزه باز گذاشته اند. به عنوان مثال، در این مسیر، احداث نیروگاه های بادی منجیل و «دیزباد» نیشابور، نیروگاه های خورشیدی در سمنان و یزد، همچنین نیروگاه های خورشیدی فتوولتائیک و استفاده از این قابلیت ها برای پروژه های بالادست صنعت نفت و حفاری های حساس ازدیاد برداشت، در دستور کار قرار مجموعه های اجرایی قرار دارد. در برخی موارد جزئی تر نیز شاهد آن هستیم که بسیاری از شرکت های خصوصی مانند پتروشیمی ها در مناطق عملیاتی بزرگ مانند عسلویه و ماهشهر، با دستورالعمل همه جانبه و یکسان مکلف به استفاده از انرژی های تجدیدپذیر و جایگزین در بخش های مختلف عملیاتی خود شده اند.