برنامه های عملیاتی ایران برای احیای چاه های کم بازده نفتی بیشتر شده است
میانبرهایی برای بهبود تولید نفت
مشعل براساس آمارهای موجود ایران در مجموع ذخایر نفت وگاز در رتبه اول دنیا قراردارد. بهره گیری از این ثروت عظیم و یا حفظ آن برای آیندگان، همواره به عنوان چالشی، پیش روی سیاست گذاران بوده است .
ورود انرژی های تجدیدپذیر و تلاش کشورها برای بالا بردن امنیت انرژی و عدم وابستگی آنها موجب شده است کشورهای نفتی به دنبال بهینه کردن تولید از مخازن هیدروکربنی جهت تبدیل آن به سرمایه ای برای نسل های آینده باشند در این میان برخی کشورها از جمله ایران برنامه مدونی را برای احیای چاه های غیرفعال در دستورکارخود قرارداده اند تابه عنوان راه حلی درکوتاه مدت و ضعیت تولید نفت در کشور را بهبود بخشد .
صنعت نفت ایران هم در حداقل یک دهه اخیر به طورجدی با این مسئله(احیای چاه های غیر فعال) رو به رو بوده و تلاش شده تا راهکارهای مختلفی را از مسیر فناوری و دانش روزآمد برای افزایش بازده چاه های نفتی دنبال کند. وزارت نفت این مسیر را با کمک مراکز دانشگاهی و پژوهشگاه ها و جمع قابل توجهی از نخبگان و متخصصان صنعت نفت دنبال می کند.
سرمایه گذاری یک میلیون دلاری
بر اساس گزارش وضعیت انرژی دنیا که از سوی شرکت بریتیش پترولیوم (بی پی) در سال 2020 منتشر شده است، ایران با داشتن 156 میلیارد بشکه ذخایر اثبات شده نفت، دارای رتبه چهارم جهان است، بر اساس همین گزارش نرخ تخلیه مخازن ایران (نسبت تولید به ذخایر) در میان کشورهای منطقه و عضو اوپک در سطحی قرارداردکه لزوم افزایش این نرخ می تواند باعث افزایش تولید نفت در این کشور شود . این وضعیت نسبت به استانداردهای جهانی، عمدتا ناشی از عدم توسعه یافتگی میادین کشف شده و عدم بهینه بودن توسعه و تولید از میادین در حال بهره برداری است
پیش از این، توسعه و افزایش تولید نفت در ایران با رویکرد مخزن محوری انجام می شد، اما در طرح جدیدی که برای افزایش تولید نفت ایران از سوی شرکت ملی نفت ایران پیگیری می شود، توسعه و افزایش تولید نفت از یک چاه نفتی که به تولید و افزایش تولید نفت چاه محوری معروف است، مورد توجه قرار گرفته که از نظر اقتصادی منفعت و بهره وری بیشتری برای کشور دارد. برای برداشت نفت از یک چاه جدید به طور میانگین حدود ۱۰ میلیون دلار سرمایه نیاز است، حال آنکه در طرح احیای چاه های کم بازده، با سرمایه گذاری یک میلیون دلاری می توان چاهی را تولیدی کرد که کاهش ۹۰ درصدی هزینه افزایش تولید را به دنبال دارد. به عقیده کارشناسان ، احیای چاه های کم بازده راهی میانبر برای تولید نفت است، به گونه ای که اگر تنها ۱۰ درصد از این پروژه به موفقیت منجر شود، ۸ تا ۱۰ درصد افزایش تولید نفت در کشور حاصل می شود که به معنای افزایش ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار بشکه ای تولید نفت ایران خواهد بود.
سرآغازی برای دانش بنیان شدن بالادست صنعت نفت
در حال حاضر طرح احیای چاه های کم بازده از سوی پارک نوآوری و فناوری نفت و گاز با توجه به ظرفیت های موجود در آن پیگیری می شود و در دست اقدام قراردارد. به گفته محمداسماعیل کفایتی، رئیس پارک نوآوری و فناوری نفت و گاز، هر تعداد شرکتی که در این طرح حضور داشته باشد ، امکان جذب آن از سوی پارک نوآوری و فناوری وجود دارد، زیرا این کار بزرگی است که انجام آن می تواند سرآغازی برای دانش بنیان شدن در بالادست صنعت نفت به شمار آید . در پارک نوآوری و فناوری صنعت نفت فضا برای ورود شرکت های دانش بنیان و حمایت از آنها با هم رسانی سرمایه گذار فراهم شده و پس از کسب بازده بهتر از چاه های کم بازده یا تولید نفت از چاه های متوقف، بخشی از درآمدهای آن، مستقیم به شرکت فعال در پروژه پرداخت خواهد شد . با توجه به تقاضای موجود برای سرمایه گذاری می توان گفت هم اکنون این قبیل پروژه ها توجیه دارد، تا جایی که برآوردها این گونه بوده است که حتی اگر نفت به ۲۰ دلار برای هر بشکه نیز کاهش نرخ پیدا کند، باز هم شاهد توجیه فنی این پروژه ها هستیم که نکته مهمی به شمار می رود.از سوی دیگر، این فرآیند به ۸۵ تا ۱۰۰ میلیون دلار سرمایه نیاز دارد که با توجه به برآوردها از توجیه اقتصادی کامل برخوردار است. نکته مهم اینکه این فرآیند جزء فرصت های مغفول سرمایه گذاری است و به عنوان یک کار محوری در صنعت نفت در شورای اقتصاد تصویب شده است . اگر پیش بینی های صورت گرفته محقق شود، دو یا حداکثر سه سال آینده شاهد عرضه گسترده این نفت خواهیم بود. این در حالی است که حتی با احتساب موفقیت ۵۰ درصدی پروژه، بازدهی و خروجی آن فراتر از حد انتظار خواهد بود، اگر چه نوع فناوری به کار رفته یا ماشین آلات یا دانش فنی مورد استفاده نیز مهم است.در فرآیند بهره وری بالاتر از چاه ها رویکرد هوشمندانه با محوریت نوآوری باز تدوین شده و راه حل های ساده و مختلط بسیاری تجمیع و ارائه خواهد شد و البته جذابیت برای ورود شرکت های دانش بنیان و شرکت های سرمایه گذار فراهم شده است. تاکنون پس از فراخوان انجام شده، ۴۸ شرکت ثبت نام و پذیرش شده اند.
اعتبار 700 میلیون دلاری
در حال حاضر طرح پیشران احیای چاه های غیرفعال و کم بازده که به عنوان طرح محوری در شرکت ملی نفت ایران پیش می رود، در شورای اقتصاد تصویب شده و در مراحل نهایی است .در ادامه با امضای قرارداد، کار آغاز می شود و این برای نخستین بار در تاریخ صنعت نفت ایران در حوزه بالادستی است که از توان شرکت های فناور و دانش بنیان به این صورت در این صنعت استفاده می شود . شورای اقتصاد ۷۰۰ میلیون دلار اعتبار برای احیای چاه های کم بازده و غیرفعال برای تولید سالانه ۸۰ میلیون بشکه نفت در نظر گرفته است و پس از فراخوان و طی مراحل قانونی اکنون نزدیک به ۴۰ شرکت پس از این فراخوان واجد شرایط شناخته شدند که در صورت تصویب طرح پیشنهادی فنی و اقتصادی قرارداد توسعه چاه های کم بازده با آنها امضا خواهد شد.
120 چاه با ریسک پایین برای احیا
بر اساس اعلام شرکت ملی نفت ایران ، ۷۵۰ تا ۸۵۰ چاه کم بازده یا غیرفعال در این طرح وجود دارد که از این میان نزدیک به ۱۲۰ چاه در ابتدا غربال شده است که ریسک پایین تری برای احیا خواهند داشت، این چاه ها بیشتر مربوط به میدان ها در مناطق نفت خیز جنوب هستند و قرار است پس از غربالگری، چاه هایی که احیای آسان تری دارند، در اختیار شرکت ها قرار گیرند.چاه های معرفی شده در این طرح شامل چاه های آسان، متوسط و سخت است و برای هر سه نوع چاه، الگوی فنی و اقتصادی نوشته شده است و هر کدام تعرفه خودشان را دارند. بر اساس اعلام کارشناسان ، برای تولید نفت از یک چاه جدید 7 تا ۱۲ میلیون دلار و به طور میانگین ۱۰ میلیون دلار سرمایه گذاری نیاز است، این در حالی است که در طرح احیای چاه های کم بازده، با سرمایه گذاری یک میلیون دلاری می توان چاه را تولیدی کرد که کاهش ۹۰ درصدی هزینه افزایش تولید نفت را به دنبال خواهد داشت. مدل ارتباط مالی برای اجرای طرح تعرفه ای است و به گفته رئیس پارک علم و فناوری نفت و گاز ، به ازای تولید هر بشکه نفت از چاه های کم بازده و با توجه به دسته بندی چاه ها، تعرفه مشخصی پرداخت خواهد شد.
توجیه اقتصادی در کنار ریسک بالا
با وجود ریسک بالا، احیای چاه های کم بازده، توجیه اقتصادی دارد. با توجه به استقبال شرکت های فناور برای حضور در این طرح و تقاضای بالایی که سایر شرکت ها برای حضور دارند، پیش بینی می شود با امضای قرارداد، فراخوان بعدی و جدیدی دوباره به همین منظور صورت گیرد، اما روند انتخاب شرکت های دانش بنیان از جمله موضوعات حائز اهمیت در این طرح است. بر اساس اعلام مسئولان همه شرکت های حاضر در این طرح ، شرکت های فناور و دانش بنیان هستند که دقت بالایی در انتخاب آنها صورت گرفته است. بر این اساس، هر شرکتی که فناوری آن به اثبات رسیده و ادعا کرده است توان احیا دارد، مورد پذیرش قرار گرفته، مگر اینکه نتواند طرح پیشنهادی فنی و اقتصادی اراده کند. در میان شرکت های حاضر در این طرح یک شرکت ایرانی نیز حضور دارد که به گفته کفایتی، با مذاکرات انجام شده مشخص شد این شرکت فناوری مناسبی دارد و با وجود پایین بودن تعرفه، به دلیل جذابیت بالا و صرفه اقتصادی، علاقه مند به حضور در این طرح است، ضمن آنکه یکی از دانشگاه های کشور نیز برای احیای چاه های کم بازده اعلام آمادگی کرده است و دو شرکت نیز با همکاری دانشگاه ها کار می کنند.بهبود تولید چاه محور (Well Production Enhancement) یکی از سریع ترین و کم هزینه ترین روش های افزایش تولید نفت خام در دنیاست. اساساً روش های بهبود تولید در دنیا در سه بخش چاه محور (Well Production Enhancement) ، تاسیسات روزمینی محور (Surface Facility Improvement) و مخزن محور(Enhanced Oil Recovery) تعریف می شوند که زمان اجرای آنها به ترتیب حداقل شش ماه، دو سال و سه سال است. روش های بهبود چاه محور را می توان در چاه های درحال تولید ولی کم بازده و همی ن طور چاه های غیرفعال پیاده کرد . سالانه درصدی از چاه های تولیدی شرکت ملی نفت به عنوان چاه های غیرفعال از مدار تولید خارج می شود. آنچنان که در حال حاضر چندین حلقه چاه از مجموع چاه های حفاری شده شرکت ملی نفت به عنوان چاه های بسته، متروکه و معلق دسته بندی شده و در مدار تولید نیستند. چاه های کم بازده و غیرفعال شرکت های تولیدکننده نفت خام بهترین شرایط را برای انجام فعالیت پژوهشگران و فناوران در زمینه خلق و پیاده سازی فناوری های جدید چاه محور و همین طور بهترین فرصت را برای ایجاد شرکت های استارتاپ و فناور و دانش بنیان نوپا در زمینه Services Well دارند.