در گفت وگو با رئیس اداره مهندسی پالایش نفت پالایشگاه امام خمینی (ره) شازند ارزیابی شد:
از نظارت بر فرآیند تولید تا تصفیه فاضلاب بهداشتی اراک
سمیه راهپیما مهندسی پالایش، یکی از رشته های خلاقانه است که برپایه توسعه ساختارها با کمک راه حل های منطقی، ریاضیات، اقتصاد، تجربه و دانش تاکتیک بنا شده است؛ از این رو استفاده از نمونه ها، مدل ها، مقیاس ها، شبیه سازی و تست های مختلف، جزء جدایی ناپذیر این حرفه به شمار می روند. نظارت بر کیفیت تولیدات واحدهای بهره برداری، بررسی و کنترل نتایج آزمایشگاهی، تهیه گزارش های ماهانه، موارد ویژه درتعمیرات اساسی (کک زدایی کوره ها، احیاء، همچنین تخلیه و بارگیری کاتالیست، همچنین تغییرات اصلاحی در شرایط عملیاتی، بازدید دوره ای از انبارهای شیمیایی و کاتالیست ها و ارتباط با دیگر واحدهای پالایشگاه، از جمله وظایف مهندسی پالایش هستند. مهندسان فعال در اداره مهندسی پالایش با تلاش و تعهد در زمینه طراحی، شبیه سازی و بهره برداری فرآیندهای شیمیایی جهت تصفیه هر چه بهتر نفت، این طلای سیاه گام برداشته اند تا مواد اولیه به محصولات با ارزش تر و متنوع تر بر اساس استانداردهای روزآمد دنیا تبدیل شود. پالایشگاه امام خمینی (ره) شازند نیز از مهندسان پالایش نفت فعالی بهره می برد و حمید عبدلی از آن جمله است. خبرنگار «مشعل» با وی که مسئولیت اداره مهندسی پالایش پالایشگاه امام خمینی (ره) شازند را به عهده دارد، گفت و گویی در این حوزه انجام داده است که مشروح آن را می خوانید.
لطفا در ابتدا بفرمایید پروسه کاری در اداره مهندسی پالایش نفت چگونه است؟
فلسفه کاری اداره مهندسی پالایش، نظارت بر فرآیند تولید و حسن انجام کار در پالایشگاه است. در این اداره کارهای اصلاح فرایندی انجام می شود و هرجا تنگناهایی پیش بیاید یا تولید متوقف شود، به طور قطع مهندسی پالایش ورود خواهد کرد. باید گفت تمام فرآیندهای تولید در پالایشگاه از سوی کارشناسان این اداره ثبت، تحلیل و در نرم افزارها وارد و بهینه می شوند، در ادامه این روند نیز خروجی تحلیل های فنی نرم افزارها به بهره بردار ارائه می شود تا فرآیند تولید به بهترین نحو و بدون وقفه پیش رود.
رسالت کاری اداره مهندسی پالایش، اصلاح فرآیند تولید است. گاهی در یک فرآیند، محصول از استاندارد خارج می شود و این مسئولیت اداره مهندسی پالایش است که به اصلاح آن اقدام دستورالعملی اتخاذ کند که محصولات همیشه در سطح استانداردهای تعیین شده از سوی وزارت نفت باقی بمانند.
به عنوان مثال؛ بنزین یورو 4 بر پایه استانداردی بناشده که گاهی اوقات ممکن است از استاندارد خارج شود. برای جلوگیری از این روند ابتدا باید آن را از لحظه ای که نفت خام وارد پالایشگاه می شود تا زمانی که به بنزین تبدیل و به مخازن ارسال می شود، بررسی کنیم، دراین صورت اگر نیاز به فرآیند اصلاحی باشد، باید این فرآیند تعریف شود، در غیر این صورت این کار با تغییرات داخل واحد انجام می شود.
افزون بر مواردی که به آن اشاره شد، چه مسئولیت های دیگری متوجه اداره مهندسی پالایش است؟
نظارت بر راه اندازی یا بستن واحدها به دلیل تعمیرات اساسی از دیگر مسئولیت های اداره مهندسی پالایش نفت در پالایشگاه امام خمینی (ره) شازند است و در این مراحل کارشناسان حاضر و ناظر هستند. همینطور زمانی که تعمیرات اساسی در پالایشگاه انجام می شود، کارشناسان ادراه مهندسی پالایش نفت، برخارج کردن واحدها از سرویس به منظور تعمیرات اساسی نظارت دارند.
انجام تمام مکاتبات فنی خارج ازشرکت نیز از سوی این اداره انجام می شود . همچنین اگر مدیر عامل پالایشگاه بخواهد از نظر فنی به همه واحدها توضیحاتی ارائه دهد، متن آن از سوی این اداره تنظیم می شود. تایید نقشه های فرآیندی و تغییراتی واحدهای مهندسی مکانیک، مهندسی برق ومهندسی سیویل، از دیگر مسئولیت های مهندسی پالایش نفت است.
کاتالیست یکی از بخش های مهم در تولیدات پالایشگاهی به شمار می رود، واحد مهندسی پالایش چه نظارت هایی در این بخش دارد؟
کاتالیست یکی از موارد حیاتی در یک پالایشگاه به شمار می رود و نبود آن تمام محصولات پالایشگاهی را از استاندارد خارج و غیرقابل تولید می کند؛ از این رو فرآیند تامین بررسی پیشنهادات فنی و بارگیری کاتالیست به عهده مهندسی پالایش نفت است. به عبارتی دیگر، شرایط تامین، بررسی استانداردهای کاتالیست هایی که در پالایشگاه مورد استفاده قرار می گیرند و اینکه از کدام شرکت تهیه می شوند به عهده اداره مهندسی پالایش نفت است. این اداره همچنین نظارت بر تخلیه کاتالیست پالایشگاه و بارگیری آن در راکتورها را هم به عهده دارد.
با شرکت های دانش بنیان برای تولید کاتالیست همکاری داشته اید؟
اکنون شرکت های دانش بنیان داخلی به سمت تولید کاتالیست رفته اند، زمانی تولید این محصول در کشورمان بسیار محدود بود وتحریم ها نقطه قوتی شد تا شرکت ها دانش بنیان به سمت تولید این کالای راهبردی بروند و آن را به کمک و مشاوره مهندسین پالایش پالایشگاه های کشور بسازند.
نمونه بسیار ارزشمند آن درپالایشگاه امام خمینی (ره) شازند، تولید کاتالیست واحد تصفیه ته ماند برج خلا واحد RCD، تصفیه گازوئیلی پالایشگاه و تصفیه کروسین پالایشگاهی است که با همکاری یک شرکت دانش بنیان انجام شده است. به واسطه همکاری با شرکت های دانش بنیان، 90 درصد کاتالیست های پالایشگاهی بومی سازی شده اند و نیازی به واردات آن نیست. این مهم یکی از بزرگ ترین گام های مهندسی پالایش درتعامل آنها با شرکت های دانش بنیان و ارائه مشاوره فنی به آنهاست.
در برخی موارد تولید کاتالیست در داخل مقرون به صرفه نیست و با و اردکردن آن می توان از چرخه تولید عقب نماند. برای مثال در واحدهای RCD و RFCC برای تولید پروپیلن و بنزین، از کاتالیست های وارداتی استفاده می شود. اگرچه با توجه به قابلیت هایی که درشرکت های دانش بنیان وجود دارد، تولید دیگر کاتالیست ها قابل استفاده در پالایشگاه ها، چندان دور از انتظار نیست.
طراحی این پالایشگاه براساس بنزین یورو 4 یعنی با سولفور 50 PPM است و توانسته ایم با تغییرات فرآیندی، بنزین یورو 5 تولید کنیم و چند مخزن تولید و عرضه داشته باشیم.
یکی از بخش های مهم در پالایش نفت، دیتا برداری است، لطفا در این زمینه بیشتر توضیح دهید؟
هر ماه بر اساس اطلاعاتی که از بخش های مختلف پالایشگاه ثبت و ضبط شده است، گزارشی مبنی بر تجزیه و تحلیل واحدهای پالایشگاه به مدیرعامل پالایشگاه و واحد بهره برداری ارسال می شود.
واحد مهندسی پالایش همیشه دیتابرداری کامل فرآیندها را انجام می دهد، یعنی اگر به سال 1388 مراجعه کنیم و بگوییم که درآن سال در واحد آیزوماکس چه اتفاقی افتاد، این روند به صورت روز شمار و با دیتاهای قابل دسترسی است.
از مزیت های دیتا برداری می توان به دسترسی پیشرفت واحدها به صورت روزانه و سالانه اشاره کرد و اینکه طی سال های گذشته چقدر در واحدها پیشرفت و در کدام واحدها خلا داشته ایم.
آیا تعریف پروژه های پالایشگاهی نیز با مدیریت مهندسی پالایش نفت است؟
تعریف و اجرای پروژه ها با حداقل هزینه نیز در اداره مهندسی پالایش انجام می شود. به عنوان مثال، نرمان هگزان یکی ازحلال های پرمصرف در صنایع است که وارداتی بود. تولید این حلال در اداره مهندسی پالایش به عنوان یک پروژه باحداقل هزینه ها تعریف و اجرا شد. برای اجرای این طرح تنها 400 میلیون تومان هزینه شد که آن هم مربوط به لوله کشی بود. هم اکنون فروش نرمان هگزان، به یکی از منابع تامین بودجه پالایشگاه تبدیل و کشور از واردات آن بی نیاز شده است. این محصول در صنایع آرایشی و بهداشتی، صنایع پتروشیمی و ... مورد استفاده قرار می گیرد.
رعایت نکات زیست محیطی وجلوگیری از آلاینده ها همیشه یکی از دغدغه های پالایشگاه ها به شمار می رود، مهندسی پالایش در این زمینه چه اقدام هایی انجام داده است؟
آلایندگی همواره به عنوان یکی از دغدغه ها مطرح بوده و هست. به منظور رفع این معضل، پروژه هایی تعریف و بهبود فرآیند اجرا شده است تا حجم آلایندگی پالایشگاه کاهش یابد. برای تحقق این مهم، کوره زباله سوزی که قدیمی بود، شبیه سازی و کوره جدید جایگزین شد. با اجرای این طرح، آلایندگی در پالایشگاه به حد قابل توجهی کاهش یافت و برای تایید این موضوع نیز از اداره محیط زیست استان دعوت شد تاآلایندگی پالایشگاه را پایش کنند.
همچنین توانستیم با تجزیه و تحلیل اطلاعات و مهندسی شیمی، بنزین نامرغوب طی فرآیندی در واحد RFCC به بنزین مرغوب تبدیل کنیم و نتیجه آن افزایش تولید ال پی جی بود. بنابر برآوردهای انجام شده، اجرای این طرح سالانه بیش از 110 میلیارد تومان سوددهی ایجاد کرده است.
همچنین طرحی برای جداسازی روغن پساب های پالایشگاه تعریف شده است که تاپایان سال طراحی آن و مناقصه نیز انجام خواهد شد. پیمانکارانتخابی باید 300متر مکعب آب درساعت را از پساب های روغنی پالایشگاه بازیافت کند.
آیا در زمینه بازیافت، پروژه های دیگری در دستور کار دارید؟
تصفیه فاضلاب بهداشتی شهر اراک را نیز در دستور کار داریم که باهمکاری پتروشیمی شازند در غالب یک ابرپروژه ازشهر اراک به پالایشگاه انجام می شود. تصفیه خانه مربوط به این طرح پالایشگاه و پتروشیمی احداث خواهند کرد. فاضلاب بهداشتی منبع دائمی پالایشگاه است که با فرآیند تصفیه در آن، مشکلات آب پالایشگاه برای همیشه حل خواهد شد. این پروژه اکنون در مراحل مقدماتی قرار دارد.
با توجه به بحران آب در کشور و ضرورت استفاده از آن در صنایع، تمام تمرکز خود را روی بازیابی منابع آبی گذاشتیم و دو کار بزرگ در این زمینه انجام داده ایم . یکی از این طرح ها که دوسال پیش آن را آغاز کردیم و امسال به نتیجه خواهد رسید، طرح RO است که کارهای مهندسی آن را انجام و به پیمانکار داده ایم و اکنون نصب تجهیزات آن انجام می شود که با به سرویس آمدن آن 250 متر مکعب در ساعت آب دورریزی که به حوضچه های تبخیر می رفت و باعث مشکلات زیست محیط شده بود، بازیافت و قابلیت استفاده مجدد خواهد داشت.
چه برنامه هایی در زمینه آموزش دارید؟
یکی از ادارات بسیار مهم در پالایشگاه آموزش است. فعالیت کار این اداره آن است که در سال کلاس ها و دوره های متعددی را برای کارشناسان بر گزار می کند، اساتید آموزش از کارشناسان مهندسی پالایش هستند. علاوه بر آن اداره مهندسی پالایش اوایل هر سال یک نیازسنجی برای کارشناسان خود انجام می دهد و برای هر کارشناس این واحد علاوه بر دوره های عمومی چهار تا پنج دوره تخصصی می گذارند و از اساتید برجسته دانشگاهی که رزومه بسیار قوی دارند، دعوت می کنیم.
اداره شما با چه چالش هایی روبه رو است و برای رفع آنها چه راهبردهایی را پیشنهاد می دهید؟
برخی از پروژه هایی که از سوی مهندسی پالایش تعریف می شود، برای اجرایی شدن آن نیاز به سرمایه گذاری است؛ از این رو برای به جریان انداختن آن مناقصه انجام می شود، متاسفانه روند مناقصه و جذب سرمایه گذار در شرکت های دولتی طولانی است. به عنوان مثال در زمینه ارتقای سیستم بازیافت از سال 1398 شروع کرده ایم و اکنون تنها دو مجوز را گرفته ایم و برای هر مرحله ای ماه ها زمان می برد. امیداوریم در آینده نزدیک این مشکل ما حل شود.
یکی از مهم ترین فرآیندهایی که واحد مهندسی پالایش نفت انجام داده، تامین سوخت کشتیرانی کشور بر پایه استاندارد جهانی است، در این زمینه توضیح می دهید؟
کشتیرانی جمهوری اسلامی از سال 2020 موظف شد استانداردی برای سوخت رعایت کند و میزان گوگردی که در کشتیرانی استفاده می شد، زیر نیم درصد می شد. در هیچ کدام از پالایشگاه های کشور این سوخت را نداشتیم و اگر این استاندارد رعایت نمی شد، اجازه تردد کشتی های ما در سطح آب های آزاد و بین المللی داده نمی شد، از این رو با تلاش و همکاری و دانش بومی منطقه و بررسی های فرآیندی که در مهندسی پالایش نفت انجام شد، توانستیم سوخت را برای کشتیرانی آماده کنیم.
در پایان اگر صحبتی دارید، بفرمایید.
در سطح داخلی کارشناسانی داریم که اگر امکانات در اختیارشان باشد، پالایشگاه را به یک صنعت بسیار پیشرفته در دنیا تبدیل خواهند کرد. اکنون RFCC بزرگ ترین واحد خاورمیانه است و راهبری این واحد که باوجود تحریم ها کار ساده ای نیست، در مجموعه مهندسی پالایش نفت انجام می شود. در دوره تحریم ها نه تنها تولید کمتر نشده بلکه افزون بر آن، کیفیت نیز بهتر شده است و این را مدیون دانش مجموعه متخصصان پالایشگاه شازند هستیم. مهندسان پالایشگاه در غیاب تجهیزات راهکارهایی در نظر گرفته اند که بهتر ازشرایط قبلی کار می کند و این از دلسوزی و عهدشان برای کشور حکایت دارد.