صنعت پتروشیمی در سال های اخیر بیشترین سهم را در بازارهای منطقه ای و جهانی داشته است
تنوع محصول رمز مقابله با تحریم ها
مشعل صنعت پتروشیمی در سال های اخیر با وجود تحریم های مستقیم علیه خود توانسته است ضمن توسعه پروژه های داخلی و افزایش میزان محصولات و تنوع آنها، بازارهای منطقه و جهانی را حفظ کرده و گسترش دهد. در این میان یکی از امتیازها و اقدام های قابل توجه این صنعت، تلاش برای تولید و تنوع محصولات مختلف پتروشیمی بوده است. در صنعت پتروشیمی هم اکنون بیش از ۹۰ نوع محصول تولید می شود که ۱۸ نوع آن پلیمری است و در ۳۳۳ گرید متنوع عرضه می شود و بنابر پیش بینی ها تنوع محصول به عنوان یکی از شاخصه های توسعه پایدار، در سال ۱۴۰۴ به ۱۰۴ و تا سال ۱۴۰۶ با اجرای طرح های در حال اجرا به ۱۲۴ محصول می رسد.
صنعت پتروشیمی درحداقل دو دهه گذشته و در میان فشارهای اقتصادی و تحریمی، همواره تلاش کرده است تا چند اقدام اساسی نظیر متنوع سازی خوراک ترکیبی در طرح های جدید صنعت پتروشیمی، متنوع سازی سبد تولید محصولات، افزایش تاب آوری، تکمیل زنجیره های ارزش و جلوگیری از توسعه نامتوازن صنعت پتروشیمی را در دستور کار داشته باشد. حالا دیگر، سال هاست که مهم ترین مؤلفه توسعه صنعت پتروشیمی در اختیار داشتن سبد متنوعی از محصولات و سبد مطمئنی از انواع خوراک های مایع و گاز برای توسعه صنعت پتروشیمی پیش بینی می شود.
مزیت های افزایش تنوع سبد محصولات پتروشیمی ایران
هر اندازه که تولیدات صنعت پتروشیمی به سطح صنایع پایین دست بیشتر نزدیک شود، ارزش افزوده بالاتری به همراه دارد. از همین رو است که اغلب کشورها در کنار توسعه بالادست صنایع پتروشیمی خود تلاش می کنند تا صنایع پایین دستی را نیز به صورت متوازن توسعه دهند. این موضوع آنجا اهمیت بیشتری پیدا می کند که گفته می شود چنانچه زنجیره ارزش محصولی خاص پنج مرحله ادامه پیدا کند، ارزش هر تن کالای آن تا ۳۰ برابر افزایش پیدا می کند.صنعت نفت و پتروشیمی ایران هم در سالهای گذشته تلاش زیادی برای تبدیل محصولات بالادست به محصولات با ارزش بیشتر داشته است تا هر چه بیشتر به سمت هدف مهم «کاهش خام فروشی» در پتروشیمی حرکت کنیم. در جهش های اول و دوم، برنامه ریزی هایی در این جهت صورت گرفت، اما بخش قابل توجهی از آنچه در جهت تکمیل زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی و تنوع سبد محصولات پیش بینی شده در جهش سوم دیده شده است. در واقع با تحقق طرح های پیش بینی شده پتروشیمی و در کنار آن اجرای طرح های پیشران صنعت پتروشیمی در ۴ زنجیره متانول، پروپیلن، اتیلن و بنزن، زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی تکمیل و کاهش خام فروشی و تنوع سبد محصولات رقم خواهد خورد. می توان گفت که هدف از طرح های پییشران تعریف شده، ساخت سایر محصولات در زنجیره ارزش پروپیلن است تا سبد محصولات پتروشیمی متنوع تر شود. در واقع هدف اصلی ما از تولید پروپیلن، تبدیل آن به پلی پروپیلن نیست، زیرا این ماده به نوعی در کشور تامین می شود اگرچه با تولید بیشتر پلی پروپیلن صنایع پایین دست آن بیشتر رونق می گیرد و مصرف آن بیشتر خواهد شد. در مجموع با برآوردهای صورت گرفته، تا سال ۱۴۰۴، کشور حداقل به ۲ واحد ۳۰۰ هزار تنی تولید پلی پروپیلن برای تامین تقاضای کشور طی سال های آتی نیاز خواهد داشت که در مواردی مانند خودرو، موکت، پلاستیک های خاص و... کاربرد دارد و اگر از این محصول بیشتر تولید شود، صنایع پایین دستی رونق می گیرد. در واقع با ارائه مجوز تولید پروپیلن و نقشه راه تکمیل زنجیره ارزش آن در محصولات جدید، امکان تولید محصولاتی همچون آکریلیک اسید و مشتقات آن شامل پلیمرهای سوپر جاذب، آکریلونیتریل، پلی اتر پلی ال به عنوان ماده اولیه پلی یورتان (در صنعت ساختمان و فوم مبل ها استفاده می شود)، فنل و استون برای تولید پلی کربنات و پلی متیل متاکریلات فراهم می شود که امروز وارد کننده آنها هستیم.
کاهش سهم واردات محصولات پتروشیمی
اتفاق مهمی که در این سالها برای آن برنامه ریزی شده، کاهش واردات برخی از محصولات پتروشیمی به طور خام است که حالا و با سرمایه گذاری و تولید آنها، از خروج ارز جلوگیری شده و زمینه خودکفایی در تولید آنها فراهم می شود. در واقع هدف از تعریف طرح های پیشران جلوگیری از واردات برخی از کالاهای پتروشیمی است که با این طرح ها واردات این محصولات تا ۵۰ درصد کاهش پیدا می کند. در مورد ۵۰ درصد باقی مانده نیز، برخی از این واردات مقدارش کم شده و دیگر توجیه اقتصادی ندارد تا طرح تولیدی برای آن در کشور تعریف شود. در واقع با سرمایه گذاری چند ده هزار دلاری در صنایع پایین دستی پتروشیمی، می توان علاوه بر توسعه اقتصادی یک منطقه و ایجاد شغل، زمینه سودآوری ارزی و کاهش واردات را هم فراهم آورد و چه بسا در شرایط تحریمی و پسا تحریمی شرکت های ایرانی و دانش بنیان داخلی بتوانند بخش قابل توجهی از صنایع پایین دست پتروشیمی را توسعه دهند. از آنجا که بسیاری از محصولات پتروشیمی، ازجمله پلیمرها، مواد اولیه صنایع پایین دستی بوده و در طول زنجیره ارزش استفاده خواهند شد، می توان گفت که محصولات پتروشیمی یک کالای «نیمه خام» و یا یک کالای واسطه ای در طول زنجیره تولید هستند که هر چه به انتهای زنجیره پیش برویم، ارزش افزوده بیشتری ایجاد خواهد شد. با این تعریف می توان دریافت که تکمیل زنجیره ارزش در پتروشیمی، به معنای تولید محصولات میانی و پایین دست پتروشیمی و تامین خوراک صنایع پتروشیمی است که به عنوان یکی از اولویت های دولت از آن یاد شده است.بی شک در صورت توسعه فعالیت بخش خصوصی در حوزه پایین دست، صنایع نفت، گاز و پتروشیمی در تعامل بهتر صنایع بالادستی و پایین دستی پتروشیمی، ضمن ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی، زمینه رقابت تولیدات داخلی در بازارهای جهانی فراهم می شود که بدون شک این امر به توسعه کشور منجر می شود. صنایع پایین دستی پتروشیمی عموما در زیرشاخه هایی همچون صنایع پلاستیک، صنایع رنگ و رزین، صنایع تولید الیاف مصنوعی، صنایع چسب، صنایع تولید مواد نساجی و رنگهای نساجی، صنایع تولید روغن های صنعتی و موتور، صنایع تولید سموم سنتز و فرمولاسیون، صنعت تولید پودرهای قالب گیری و صنعت شوینده های بهداشتی و... فعالیت دارند که البته همه آنها هر روز تکنولوژی و مواد تولیدی خود را به روز و به استانداردهای روزآمد نزدیک تر می کنند. در واقع هرچه این فناوری تولید و فرآوری پیچیده تر و ماده تولیدی به مرحله نهایی بازار مصرفی نزدیک تر باشد، ارزش افزوده بیشتری را به دنبال دارد. در حال حاضر بسیاری از کشورها که به منابع اولیه نفت و گاز دسترسی ندارند، با خرید مواد اولیه و منابع نفت و گاز ارزان، در زمینه های خاصی از پتروشیمی از جمله تولید مواد پایه و یا پایین دستی سرمایه گذاری می کنند و ارزش افزوده قابل توجهی را برای خود تامین می کنند.
آغاز مسیر داخلی سازی 21 محصول راهبردی پتروشیمی
بر همین اساس،صنعت پتروشیمی در کنار برنامه ریزی برای تولید محصولات متنوع و جدید پتروشیمی، تلاش می کند برای داخلی سازی ۲۱ محصول راهبردی صنعت پتروشیمی هم اقدام کند. مرتضی شاهمیرزایی در این باره گفت: برنامه ریزی برای داخلی سازی این تعداد محصول مهم و راهبردی صنعت پتروشیمی آغاز شده است و در این مسیر مدیریت برنامه ریزی و تولید شرکت باید از همه ظرفیت های موجود صنعت برای اجرایی شدن این برنامه استفاده کند. مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی با بیان اینکه مدیریت کنترل تولید، مدیریت طرح ها، مدیریت سرمایه گذاری و نیز دفتر توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی باید همه توان خود را برای تحقق زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی به کار بگیرند، گفت: صنعت پتروشیمی ایران در مسیر توسعه و پیشرفت قرار گرفته است و با تولیدی شدن طرح های جدید، ظرفیت تولید این صنعت رشد خیره کننده ای را رقم خواهد زد. مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی بارها بر توسعه بازارهای هدف صنعت پتروشیمی در آمریکای جنوبی تاکید کرده و برای تحقق این هدف لازم است ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی و تنوع تولید محصولات حفظ و گسترش داشته باشد.