همکاری مشترک صنعت نفت و وزارت علوم وارد عرصه های جدید می شود
توسعه پروژه های اکتشافی بـا کاوشگر دریایی خلیج فارس
مشعل منابع نفت و گاز ایران از منحصر به فردترین ها در میان کشورهای دارنده منابع نفت و گاز محسوب می شود؛ بخش زیادی از میدان های نفتی ایران در آبهای خلیج فارس قرار گرفته اند و برای اکتشاف و بهره برداری از دهه های گذشته تاکنون اقدام های زیادی شده است. عملیات اکتشاف میدان های نفتی به عنوان یکی از حساس ترین عملیات های نفتی شناخته شده است و اگرچه در دهه های گذشته بسیاری از آنها با کمک شرکت های خارجی به مرحله تولید و بهره برداری رسیده اند، اما امروز این توانمندی و دانش در میان شرکت های ایرانی و متخصصان وجود دارد که به تنهایی به عملیات اکتشاف و همه بخش های فنی آن بپردازند.
متخصصان ایرانی و شرکت های دانش بنیان و پژوهشگاه های فعال در حوزه نفت از سال ها قبل در جریان عملیات های نفتی از بخش های اکتشاف تا بهره برداری از میدان همراه شرکت های نفتی بوده و توانسته اند عرصه های جدیدی را در این مسیر بگشایند و منفعت آن به صنعت نفت و کشور برسد. در این مسیر البته مجموعه هایی همچون پژوهشگاه صنعت نفت به واسطه تعداد بالای مطالعات و پروژه های مشترک و ارتباط نزدیکی که با متخصصان و دانشگاهیان و شرکت های نفتی دارد، موفقیت و نقش بیشتری داشته است. در یک مورد مشخص که به تازگی فعالیت پروژه آن آغاز شده، پژوهشگاه صنعت نفت در کنار کاوشگر خلیج فارس درخلیج فارس قرار گرفته است و باید در انتظار نتایج چشمگیر این همکاری باشیم.
عملیات اکتشافی در جریان است
روند همیشگی اکتشاف در خلیج فارس اینگونه بوده است که شرکت ملی نفت ایران بلوک های نفتی و گازی را تعیین می کند و مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران برای عملیات در آنها مراحل قانونی برای انتخاب پیمانکار را می گذراند. شرکت های رتبه بندی شده و حائز صلاحیت پروسه های قانونی انتخاب را می گذرانند و در نهایت پیمانکاران با تامین تجهیزات خود در محل تعیین شده مستقر می شوند. پس از آن دیگر همه مراحل همچون همه میدان های نفت و گاز پیگیری و با رسیدن به اهداف مورد نظر عملیات تولید شروع می شود.
در حال حاضر تعداد قابل توجهی از حفاری های اکتشافی با کمک دانش روز و متخصصان داخلی در خلیج فارس آهسته و پیوسته در حال انجام است و می توان گفت فصل جدیدی از فعالیت های اکتشافی شرکت ملی نفت ایران در حال تحقق و تلاش بر این است که دامنه این حفاری های اکتشافی به دریای عمان هم کشیده شود. نکته قابل توجه این است که موضوع اکتشاف نفت و گاز در خلیج فارس، همواره به عنوان یکی از برنامه های اولویت دار شرکت ملی نفت مطرح بوده و بر همین مبنا ازسال ها قبل تلاش زیادی شده است تا علاوه بر تولید دانش فنی این پروژه ها، تجهیزات و زیرساخت های اجرایی مورد نیاز آنها نیز تامین شود. با این حال رویکرد مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران همواره در جهت کاهش فعالیت های تصدی گری و ارائه پروژه های اکتشافی به شرکت های پیمانکار بوده است. از سوی دیگر ناوگان حفاری که در حال حاضر در اختیار شرکت ملی حفاری ایران و شرکت های زیرمجموعه قرار دارد، از بهترین مجموعه ها در منطقه محسوب می شوند؛ به طوری که بسیاری از تجهیزات فنی و تخصصی همچون مته های حفاری به عنوان تجهیزات اساسی صنعت نفت داخلی سازی کرده اند.
کاوشگری چند منظوره برای قدرت بیشتر در منطقه
حالا مجموعه وزارت نفت و علوم در همکاری مشترک با پژوهشگاه صنعت نفت، پژوهشکده اقیانوس شناسی و علوم جوی و برخی مراکز آزمایشگاهی و تحقیقاتی دیگر اقدام به اجرای برنامه ای جدید و کاربردی تر کرده اند. «کاوشگر خلیج فارس» یک شناور مدرن تحقیقاتی با ۵۰ متر طول، ۱۰ متر عرض و ۱۲ متر ارتفاع است که می تواند با آب و سوخت کامل به مدت ۴۵ روز با ظرفیت ۲۷ نفر در آب های خلیج فارس، دریای عمان و شمال اقیانوس هند اقدام به تحقیقات میدانی در حوزه اکتشاف نفت و گاز کند.
این کاوشگر دارای آزمایشگاه های مجهز و تجهیزات اندازه گیری در زمینه های فیزیک دریا، شیمی، زیست شناسی، زمین شناسی، هواشناسی و نقشه برداری دریاست که از سوی متخصصان و محققان پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی، فعالیت های تحقیقاتی و آزمایشگاهی در آن انجام می شود. در واقع عملیات ساخت این کاوشگر حدود یک دهه گذشته در موافقت نامه ای بین معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و وزارت علوم شروع شده است و امروز در زمان بهره برداری از این کاوشگر، صنعت نفت می تواند از کارایی آن برای پیش بردن پروژه های خود استفاده کند. به عبارتی این کاوشگر در کنار وظایف و اهدافی که در حوزه محیط زیست و پایش های ساحلی و فراساحلی دارد، نقطه اتکای خوبی برای پروژه های اکتشافی صنعت نفت خواهد بود.
چندی قبل هم جمعی از مدیران وزارت نفت از کاوشگر دریایی خلیج فارس بازدید کردند و زمینه های همکاری های متقابل برای ساخت تجهیزات تحقیقاتی و همچنین گشت های تحقیقاتی فراهم شد. در این بازدید مهدی فکور، رئیس مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران، مهدیا مطهری، مدیر پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ایران و عظیم کلانتری اصل، رئیس پژوهشگاه صنعت نفت حضور داشتند. مدیران صنعت نفت بر مفید بودن این همکاری و آمادگی مجموعه تحت مدیریت خود برای حمایت از طرح ها و برنامه های پژوهشی کاربردی پژوهشگاه اقیانوس شناسی تاکید و توصیه هایی جهت بهبود و ارتقای خدمات قابل ارائه توسط پژوهشگاه ارائه کرده اند. همچنین برخی زمینه های همکاری های فی مابین بررسی شد و تاکید کردند که فعالیت های مجموعه های دانش بنیان برای ساخت تجهیزات مورد نیاز کشور در زمینه ژئوفیزیک دریایی به صورت همکاری های چندجانبه قابل پیگیری است. بر اساس اظهارات مرتضی توکلی، رئیس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی «کاوشگر خلیج فارس» مجهز به ابزارهای اندازه گیری و نمونه برداری از آب دریا، رسوبات کف دریا و بررسی لایه های زیر بستر دریا است و این ابزارها می تواند شناخت دقیق تری از وضعیت دریاهای پیرامونی و اقیانوس ها را در زمینه های فیزیک دریا، شیمی دریا، زمین شناسی دریایی و زیست شناسی دریایی در اختیار محققین قرار دهد و یکی از حوزه های مرتبط اکتشاف در صنعت نفت است. همچنین رئیس پژوهشگاه صنعت نفت ابراز امیدواری کرد که همکاری کنونی در زمینه شناسایی منابع هیدرات گازی در دریا مقدمه ای برای گسترش همکاری های پژوهشی و فناوری محور فی مابین دو پژوهشگاه باشد. ساخت این شناور کاوشگر در همان ابتدای دهه 90 به سازمان صنایع دریایی کشور واگذار و ابتدا مقرر شدکار طراحی را یک شرکت ایتالیایی انجام دهد، اما با شروع تحریم ها و بدقولی شرکت های خارجی در عمل به تعهدهای خود، شرکت ایتالیایی از همکاری در این پروژه سرباز زد. ابتدا این گمان بود که پروژه شکست خورده باقی می ماند، اما کار طراحی و ساخت این شناور تحقیقاتی به شکل کاملاً بومی و از سوی محققان داخلی ادامه پیدا می کند و در نهایت به سرانجام می رسد. طبق اعلام رسمی مدیران پروژه این شناور با صرف هزینه 27 میلیارد تومان و در مدت چهار سال ساخته شده است. می توان گفت که با ساخت این کاوشگر دریایی 40 درصد صرفه جویی ارزی برای کشور به ارمغان آمده است. این شناور تحقیقاتی مجهز به چهار آزمایشگاه و انواع تجهیزات، امکانات و دستگاه های پیشرفته مطالعات دریایی و اقیانوسی است و با شروع به کار آن توانایی های تحقیقاتی دریایی ایران در آب های کشور، منطقه و جهان به نحو قابل ملاحظه ای افزایش می یابد. همکاری های این چنین در حوزه ساخت فناوری های همچون کاوشگر خلیج فارس و جولان در اعماق آب های نیلگون خلیج فارس در عرصه حفاری، همچنین عزم راسخ دولت سیزدهم برای استفاده از ظرفیت های بالقوه داخلی می تواند نویدبخش آن باشد که تحولی شگرف در راه است که می تواند خوداتکایی در صنعت نفت را بیش از پیش تقویت سازد و با قرار گرفتن در ردیف نوآوران فناوری، وابستگی ها نیز به صفر نزدیک شود.