تفاهمنامه 40 میلیارد دلاری، آغازی بر فصل جدیدهمکاری های ایران و روسیه
اتحاد نفتی
مشعل همزمان با لحظاتی که روسای جمهور سه کشور ایران-روسیه و ترکیه به میزبانی کشورمان، دستان خود را به نشانه اتحاد بالا برده و قابی مهم در فضای سیاسی دیپلماسی ثبت کرده و پیامی مهم به جهان مخابره کردند، در صنعت نفت نیز با امضای تفاهمنامه ای میان ایران و روسیه، فصل جدیدی از مناسبات دو کشور در حوزه دیپلماسی انرژی رقم خورد؛ تفاهمنامه 40 میلیارد دلاری که بخشی از اتحاد را در حوزه انرژی به تصویر کشید. تفاهمنامه 40 میلیارد دلاری میان ایران و روسیه که از آن به عنوان بزرگ ترین سرمایه گذاری خارجی در تاریخ صنعت نفت ایران یاد می شود، زمینه های استراتژیک و توسعه میدان های نفت و گاز با اولویت میدان های مشترک میان شرکت ملی نفت ایران و گازپروم روسیه را دربرمی گیرد.
آنچه واضح است، ایران به عنوان یکی از بزرگ ترین دارندگان ذخایر گاز طبیعی جهان، ظرفیت بسیار بالایی برای تولید، انتقال و صادرات گاز طبیعی و مشارکت بیشتر در تأمین امنیت عرضه انرژی جهانی دارد. جمهوری اسلامی ایران با وجود تحریم های ظالمانه، یکجانبه و غیرقانونی آمریکا توانسته است با اتکا به توانمندی های نیروهای متخصص و متعهد و با بهره گیری از شرکت های داخلی و دانش فنی بومی، تولید گازطبیعی را افزایش دهد و پروژه های بزرگ و ارزشمندی را در بخش های بالادستی و پایین دستی نفت و گاز اجرا کند.
این تفاهمنامه، زمینه هایی همچون توسعه میدان های گازی کیش و پارس شمالی، فشارافزایی میدان پارس جنوبی، توسعه ۶ میدان نفتی، سوآپ گاز و فراورده های نفتی، تکمیل طرح های ال ان جی، احداث خطوط لوله صادرات گاز و دیگر همکاری های علمی و فناورانه را دربر می گیرد و طبق اعلام محسن خجسته مهر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، از ۴۰ میلیارد دلار تفاهمنامه امضاشده با گازپروم روسیه ۲۵ میلیارد دلار برای توسعه میدان های گازی و تکمیل پروژه ال ان جی و ۱۵ میلیارد دلار برای توسعه ۶ میدان نفتی صرف خواهد شد که توسعه کرنج، آذر، چنگوله، آب تیمور و منصوری از جمله این میدان ها هستند. براین اساس قرار است، بسرعت کار مطالعات مفاد تفاهمنامه ای که به امضا رسید، انجام شود و بلافاصله در صورت موافقت شرکت ملی نفت ایران، با پیشنهاد فنی و اقتصادی طرف سرمایه گذار و شرکت گازپروم وارد مرحله انعقاد قرارداد شویم که این همکاری ها از نوع بلندمدت خواهد بود.
افزون بر تفاهمنامه 40 میلیارد دلاری امضا شده اخیر، هم اکنون قرارداد سرمایه گذاری در هفت میدان نفتی با شرکت های متعدد روسی وجود دارد که خجسته مهر ارزش این قراردادها را حدود 40 میلیار دلار اعلام کرده و گفته است، پیشرفت قابل توجهی دارند که میدان های پایدار غرب و آبان در منطقه غرب کشور از جمله این میدان ها هستند. توسعه دیپلماسی انرژی و همکاری های ایران با کشورهای همسایه هر چند به عنوان یکی از برنامه های جواد اوجی، وزیر نفت دولت سیزدهم از نخستین روزهای کاری وی در اوایل شهریورماه در دستور کار قرار گرفت و حاصل جمع این سیاست راهبردی، دستاوردهای مختلف با کشورهای همسایه از روسیه تا قطر، عمان، ترکمنستان و حتی آمریکای لاتین بوده؛ اما در این میان نوع همکاری ایران و روسیه متفاوت از سایر همکاری هایی است که با رویکرد همگرایی منطقه ای دولت سیزدهم دنبال شده است.
اگر چه روابط ایران و روسیه در ادوار مختلف تاریخ همواره دارای فراز و فرودهایی بوده است؛ اما با نگاه به روابط انرژی ایران و روسیه از بدو روی کار آمدن دولت سیزدهم، تقویت و توسعه مناسبات و همکاری های دوجانبه با روسیه با سفر جواد اوجی، وزیر نفت به مسکو در دی سال ۱۴۰۰ آغاز شد. جواد اوجی ۲۸ دی پارسال، به عنوان رئیس ایرانی کمیسیون مشترک ایران و روسیه عازم مسکو شد؛ سفری که منتج به امضای اسناد مهمی برای توسعه میدان های نفت و گاز، پتروپالایشگاه و انتقال فناوری شد و وزیر نفت پس از دیدارهای فشرده در مسکو اعلام کرد: «به جرأت می گویم که یکی از پربارترین سفرها بود و بسیار بیشتر از آنچه انتظار داشتیم، حاصل شد.» آغازی قدرتمند که تا امروز تداوم داشته و دو کشور برتر دارنده ذخایر غنی گازی دنیا از آن مقطع تا امروز بارها قاب های همکاری هم را به تصویر کشیده اند. در این میان اگر چه هر نوع همکاری روس ها با برخورداری 32 درصدی و ایران با برخورداری 18 درصدی سهم گاز دنیا تا پیش از این با شائبه های رقابتی همراه بود؛ اما می توان گفت درست در این مقطع زمانی، ورق برگشته و اگر روزگاری صحبت از تصاحب بازارهای گاز در گستره جغرافیایی غرب و شرق از سوی روسیه مطرح بود؛ حالا این کشور هم مثل ایران با تحریم روبه روست و بسیاری از ایفای نقش های این کشور در عرصه انرژی جهان در حال تغییر بوده و بُعد رفاقتی دو کشور، بر وزنه رقابتی بودن آن غالب تر است.
از سویی، اتحاد دو کشور تحریمی ایران و روسیه در حالی رقم می خورد که موانع زیادی در مسیر همکاری ها با تحریم مرتفع شده است؛ از جمله آنکه تا پیش از این با توجه به اینکه شرکت های بزرگ روس، سهامداران اروپایی و آمریکایی داشته یا با شرکت های بزرگ آنها همکاری می کردند، در صورت هر نوع همکاری با ایران، مشمول تحریم ها می شدند. در نمونه ای دیگر بحث تبادلات مالی و بانکی مطرح بود که با توجه به تحریم ایران، موانع زیادی مقابل آن قرار داشت و مثال های زیاد دیگری که ایران به شکلی جدی به مقصد همکاری با روسیه و شرکت های آن تبدیل نشده بود؛ اما امروز دو کشور مشمول تحریم می توانند همکاری هایی را رقم بزنند که با بی اثر کردن تحریم، برای دو کشور مثمر ثمر باشد و مجموعه این عوامل امیدواری به تبدیل قرارداد شدن این تفاهمنامه بزرگ 40 میلیارد دلاری را افزایش داده است.