نگاهی به تصمیم ایران و روسیه برای جایگزینی روبل در مبادلات ارزی
همسویی ارزی برای دور زدن تحریم ها
مشعل ضرورت وجودی هر نظام پولی بین المللی، آسان شدن مبادلات بین المللی است. کشورها برای این به نظام پولی نیاز دارند که برپایه آن بتوانند در بازار جهانی داد و ستد کالاها، خدمات و سرمایه گذاری ها حضور و مشارکت داشته باشند. ارز نه تنها مبادلات تجاری و خدمات؛ بلکه روند ارتباطات اجتماعی را نیز تحت تأثیر قرار می دهد، به همین دلیل میزان ارزش پول هر کشور در مقابل ارزی که در مبادلات خارجی استفاده می شود، از اهمیت زیادی برخوردار است. آنچه امروز به عنوان دلار در مبادلات بین المللی به کار گرفته می شود، تغییر و تحولات زیادی را پشت سر گذاشته و آنطور که قدرت های بزرگ اقتصادی دنیا نشان می دهند، دارای استحکام در پایه های اقتصادی نیست و زمینه های زیادی برای ضعف و فشار بر آن یا حتی دور زدن آن وجود دارد. این اتفاق در دهه های گذشته و در جریان تحولات اقتصادی دنیا بارها رخ داده تا دلار به عنوان اصلی ترین ارز مبادله ای معرفی و در دسترس نباشد.
کشورهای مختلف دنیا با هدف حفظ استقلال مالی خود و باقی ماندن در جریان مبادلات و بازارهای بین المللی تلاش می کنند تا از ارز رایج و رسمی استفاده کنند. بسیاری از کشورهای اروپایی از حداقل دو دهه گذشته تاکنون و پس از تشکیل اتحادیه اروپا (1993) تلاش کرده اند تا واحد پولی یورو را در میان کشورهای عضو منطقه یورو و بیرون از آن فعال و به عنوان جایگزین یا رقیبی برای دلار معرفی کنند. امروز یورو به عنوان یکی از اصلی ترین واحدهای پولی و مبادلات بین المللی شناخته می شود و این یعنی، جایگزینی ارزهای دیگر با دلار که روندی غیر قابل امکان نیست و راه های زیادی برای تحقق این هدف وجود دارد. امروز هم دو کشور ایران و روسیه به عنوان دو کشور همسو در سیاست های اقتصادی که به شکلی مشابه از سوی کشورهای اروپایی و ایالات متحده امریکا مورد تحریم قرار گرفته اند، تلاش می کنند تا واحد پولی روبل را جایگزین دلار و یورو در مبادلات اقتصادی خود کنند.
شروع روند جایگزینی دلار از سال ها قبل
باید توجه داشت که جایگاه دلار در مناسبات اقتصادی جهان هر روز در حال کاهش بوده وخبر در حال تکرار این روزها، خبر سقوط ارزش دلار است. به طور مشخص پس از فعال شدن یورو در بازارهای جهانی در کنار بسیاری از عوامل دیگر، روند سقوط ارزش دلار بیشتر و بیشتر شده است؛ اگرچه فروش نفت و فراورده های نفتی آمریکا در کل دنیا در دوره ای جلوی سقوط ارزش دلار را گرفته و پشتوانه هایی برای جلوگیری از سقوط کامل وجود دارد؛ اما انجام اقداماتی در بازارهای جهانی در تسریع این روند قابل تامل بوده است.
ورود يورو به بازارمالي جهان و شکل گيري آن به عنوان يک ارز بين المللي نيرومند براي اولين بار براي کشورهاي توليد کننده نفت، اين فرصت را به وجود آورد تا نفت خود را به ارزي غير از دلار قيمت گذاري کرده و به فروش برسانند. اين امر همراه با تقويت روزافزون يورو به کشورهاي ديگر، انگيزه و فرصت داد تا بخشي از ذخيره ارزي خود را به يورو تبديل کنند. اين تحولات، موقعيت دلار را به عنوان ارز بين المللي و ارز ذخيره جهان به نحوي جدي به خطر انداخت. برخی اتفاقات و اقدامات بودند که باعث شدند کشورها به جای دلار به سمت ارزهای دیگر همچون یورو یا سایر پشتوانه های مالی مانند طلا بروند. حمله تروريستي 11 سپتامبر و فروش نفت کشورهای منطقه خلیج فارس به یورو و در ادامه تبدیل بخش زیادی از موجودی های خزانه کشورها از دلار به یورو از جمله این تحولات بودند. حالا اما دلار و یورو پس از جنگ روسیه و اوکراین و تحریم های همه جانبه ای که علیه روسیه اعمال کرده اند، با این چالش رو به رو هستند که روسیه و ایران به عنوان دو کشور همسو در ورابط اقتصادی، می خواهند واحد پولی روبل را در دستور کار خود قرار دهند و جای روبل را در مبادلات اقتصادی و بین المللی با دلار و یورو عوض کنند.
حجم تجاری بین کشورها باید افزایش یابد
در ادامه سیاست های منطقه ای جمهوری اسلامی در دولت سیزدهم و دیدارهایی که ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور و مسؤولان اقتصادی کشور در تعامل با روسیه داشته اند، موضوع وارد شدن واحد پولی روبل به بازار ارزی کشور مطرح شد. این موضوع در سفر اخیر ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه به ایران و دیدار با رهبر معظم انقلاب هم مطرح شد و ایشان در این دیدار، خواهان جایگزینی پول های ملی در روابط دو کشور و استفاده از ارزهای دیگر به جای دلار شدند. علی صالح آبادی، رئیس بانک مرکزی در توضیحی گفته است که از این به بعد، روبل (واحد پول روسیه) وارد بازار ارزی کشور می شود و موجودیت پیدا می کند.صالح آبادی تاکید کرده است که با این کار، حجم معاملات به مرور افزایش می یابد و فقط ارز دلار و یورو تعیین کننده نخواهد بود؛ البته قرار شد ارزهای دیگری هم اضافه شود تا سبدی از ارزهای مختلف داشته باشیم تا از این طریق اثرگذاری دلار و یورو کاهش یابد. وی تاکید کرد: ایجاد بسترهای مالی، یکی از مهم ترین محورهای توسعه اقتصادی به شمار می رود و هم اکنون ایران برای جایگزینی سوییفت، از سامانه های پیام رسان بین بانکی بومی استفاده می کند و روسیه نیز پیام رسان های بومی و مالی خود را دارد که می تواند مبنایی برای همکاری بانکی بین دو کشور باشد.
به این ترتیب، صادرکنندگان ایرانی از طریق بانک ها و صرافی های کارگزار بازار متشکل معاملات ارزی می توانند همانند اسکناس دلار و یورو، روبل را با نرخ توافقی در این بازار عرضه کنند. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه هم چندی پیش اعلام کرد که اروپا برای بهای گاز وارداتی به جای دلار و یورو باید روبل پرداخت کند و این فرمان واکنش ها و نگرانی هایی را در بین مقامات اروپایی برانگیخته است. چنانچه روسیه بتواند در صادرات گاز خود به اروپا، روبل را جایگزین دلار و یورو کند، می تواند آسیب تحریم های غرب علیه اقتصاد خود را کاهش دهد. با توجه به اینکه روسیه، چین، ایران و چند کشور دیگر از سال ها پیش تلاش کرده اند تا جلوی برتری مطلق دلار آمریکا در تجارت جهانی بایستند، این تحولات و همسویی ایران و چند کشور دیگر، در استفاده از روبل به جای دلار و یورو می تواند به سقوط بیشتر این ارزهای بین المللی کمک کند.
شکل گیری یک بلوک اقتصادی جدید با روبل
نصرالله برزنی، کارشناس بازار سرمایه در گفت و گو با « مشعل» با تاکید بر اینکه موضوع جایگزینی روبل در مبادلات ارزی برای اولین بار پس از اعمال تحریم ها علیه روسیه از سوی بانک مرکزی روسیه و دولت این کشور مطرح و دنبال شده است، گفت: روسیه به کشورهای اروپایی اعلام کرد که در جریان خرید نفت و گاز باید روبل پرداخت کنند و از آنجاکه بانک ها و دولت روسیه امکان مبادلات مالی و بانک و سوییفت را ندارند، این مسیر برای آنها می تواند نتیجه بخش باشد. البته کشورهای اروپایی نسبت به این موضوع واکنش نشان داده اند، اما در صورت اجرایی شدن نتایج خوبی دارد که می تواند برای ایران هم مفید باشد. او با اشاره به روند اعمال تحریم های بانکی و اقتصادی علیه ایران در سال های گذشته تاکنون گفت: آمریکا در این سال ها اعلام کرده است چنانچه هر کشوری با ارز دلار که برای آمریکاست با ایران مبادلات و قراردادی داشته باشد، مورد جریمه سنگین و تحریم قرار می گیرد، اما حالا چنانچه ایران و کشورهای مختلف با ارزی غیر از دلار مبادله داشته باشند، دیگر سد این فشارها شکسته می شود. برزنی تاکید دارد که به کارگرفتن روبل در معاملات ارزی کشورها در ارتباط با روسیه زمینه اختلال در بازار دلار و افت فشارهای تحریمی خواهد بود و افزود: تبادل اقتصادی با روبل باعث افزایش ارزش روبل می شود و آمریکا و کشورهای اروپایی نمی توانند دخالتی داشته باشند چون با دلار یا یورو معامله ای نشده است. این کارشناس بازار سرمایه می گوید با ورود ایران و چین به این بازار ارزی می توان انتظار داشت که یک بلوک اقتصادی شکل بگیرد و شاید به مرور کشورهایی همچون هند و برزیل هم وارد این بلوک اقتصادی شوند. به هر حال ورود به این بازار و مبادلات اقتصادی با این کشورها حتما تسهیلات و امتیازاتی را در بر دارد و همکاری با ایران و روسیه برای کشورها مفید است. اوتاکید کرد: روسیه مطالعه کافی را روی این اقدام داشته و در عین حال هیچ کشوری به اندازه ایران تجربه تحریمی در بازارهای اقتصادی را ندارد و می تواند از این شرایط بهترین نتیجه را بگیرد. برزنی افزود: تجربه ایران در این حوزه ها کافی است و می توانیم ابتکار عمل را در دست بگیریم و اثرهای فشارهای اقتصادی را به حداقل برسانیم.
برزنی با اشاره به نامعلوم بودن شرایط در مذاکرات برجامی تصریح کرد: درچنین شرایطی این تدبیر و همراهی در استفاده از روبل در مبادلات ارزی، جایگزینی خوب است که نتایج خوبی را در کوتاه و بلند مدت در پی دارد.
باید توجه داشت که پیمان های پولی دو یا چندجانبه همواره در اقتصاد ایران و کشورهای منطقه مطرح بوده است؛ اما این ایده خوب، زمانی می توانند اثربخش واقع شود که حجم تجاری متقابل بین کشورها معنا دار و سهم بالایی را در کل تجارت این کشورها در اختیار داشته باشد؛ اگرچه در حال حاضر هنوز حجم تجارت ایران و روسیه به اندازه مورد انتظار نرسیده؛ اما توافق و قراردادهایی بین دو کشور در جریان است که در شرایط تحریمی می تواند اثرگذاری زیادی داشته باشد. چنانچه همزمان با افزایش مبادلات اقتصادی، استفاده از ارز روبل هم گسترش پیدا کند، می توان به این اثرگذاری امیدوار بود که در این شرایط، حتما شاهد کاهش اثرگذاری تحریم ها خواهیم بود.