هنر ایران و ایرانیان را بشناسیم (بخش اول)
ضربات ظریف رنگ های عجیب
راستش را بخواهید تمام هنر، سینما نیست، بخصوص در ایران ما که مهد فرهنگ و هنر و تمدن بشری بوده است. ایران، مرکز و ماوای بسیاری از هنرهای درخشان است که هم در جهان اسلام و خاورمیانه و هم در سطوح متعدد بین المللی چشمگیر و چشم نواز بوده اند؛ اگرچه لزومی ندارد همه هنرمند باشند؛ اما بد نیست یک ایرانی، دست کم با مهم ترین هنرهای سرزمین خود آشنایی داشته باشد. این آشنایی در زندگی همه ما به درد خواهد خورد؛ در طراحی خانه، در چیدمان محل کار و زندگی، در خریدها و در نهایت در زیست بوم و سبک زندگی مان تاثیر بسیار خوبی خواهد گذاشت. در سری مطالب پیش رو که اکنون بخش نخست آن را می خوانید، در حدی بسیار مختصر به مهم ترین هنرهای ایرانی پرداخته ایم:
قلمزنی
حتما گذرتان به میدان نقش جهان اصفهان افتاده است. ویترین مغازه ها پر است از آثار فلزی شگفت آور که با نقوش و خطوط بسیار ظریفی طراحی شده و شکل گرفته اند. اگر داخل بازار دور میدان هم رفته باشید، صداهای ظریف و ممتدی را می شنوید که از زیردست استادکاران هنری بیرون می آید و سال ها و قرن هاست در ایران و بخصوص شهرهای تبریز، شیراز و اصفهان به گوش می رسد. قلمزنی، نام با مسمای این هنر اصیل ایرانی است. در منابع معتبر درباره ی چیستی هنر قلمزنی آورده اند: «قلمزنی عبارت است از تزیین و کندن نقوش روی اشیا فلزی بویژه مس، طلا، برنج. به عبارت دیگر ایجاد خطوط و نقوش به وسیله قلم با ضربه چکش روی اجسام فلزی». این هنر معمولا به دلیل نرمی و نقش پذیری بهتر، روی فلز مس انجام می شود؛ اما از فلزهای دیگری چون برنج و طلا نیز در عرضه آن استفاده می شود. ردپای هنر قلمزنی را می توان تا دوران پیش از هخامنشیان نیز دید؛ اما در این دوران بود که شکل و قوام بهتری پیدا کرد. این هنر در دوران اسلامی، بخصوص دوران سلجوقیان در قرن ششم، بسیار پیشرفت کرد و البته در دوران صفوی نیز دارای سبک و سیاق خاصی شد و رونق بسیار زیادی گرفت. یک قلمزنی زیبا و ظریف در قالب ظروف یا سطوح می تواند به قدری خانه شما را زیبا کند و به محیطتان جلوه دهد که ارزش دارد درباره این هنر ایرانی، تحقیقات بیشتری انجام دهید و برای شناخت هر چه بیشتر از سایت های معتبر و کتاب های تخصصی تر دنبال آن را بگیرید.
سوزن دوزی
شاید در نگاه نخست به نظر برسد که سوزن دوزی، یک هنر به معنای اختصاصی آن نیست؛ اما باید محکم بگوییم که اگر شما هم اینطور فکر می کنید، سخت در اشتباه هستید. هنر سوزن دوزی بلوچستان، یکی از زیباترین و باستانی ترین هنرهای جهان و ایران است که با دیدن برخی از آنها شما هم قطعا زبان به تحسین هنرمندان این هنر خواهید گشود؛ اما هنرمندان این هنر جهانی چه کسانی هستند؛ زنان و دختران بلوچ ایرانی، هنرمندان گمنامی هستند که در سختی ها و تنگدستی های زمانه و روزگارشان، خالق زیباترین سوزن دوزی های ایران و جهانند؛ البته این هنر زیبا و ماندگار ایرانی در میان زرتشتیان یزد، ترکمن های ایران، بختیاری ها و ارامنه ایرانی در اصفهان نیز رواج دارد. پیشنهاد می کنیم اگر می خواهید لباس، پارچه یا حتی تابلویی زیبا ببینید و از آنها بهره ببرید، هنر سوزن دوزی را فراموش نکنید. حتما سری به اینترنت بزنید و از منابع معتبر تحقیق کنید، سوزن دوزی در ایران یک هنر بسیار ارزنده است.
خوشنویسی
درست است که این طرف و آن طرف زیاد می شنویم که با آمدن رایانه ها و نرم افزارهای نوشتن آن، بخصوص «ورد» دیگر چه کسی نگاه به دست خط افراد می کند و چه کسی دنبال هنری چون خوشنویسی را می گیرد. برخی ها هم می گویند که هر جا به خوشنویسی نیاز داشتیم، با یک «فونت» کار را تمام می کنیم؛ اما این حرف و فکر، مطلقا اشتباه است. خوشنویسی هنوز هم جایگاه معتبر خود را دارد و صدالبته ایرانیان در تاریخ دوران اسلامی، بهترین خوشنویسان را در جهان اسلام داشته اند. ایرانیان در میان انواع خطوط و سبک های اسلامی از جمله نسخ، نستعلیق، تعلیق، ریحان، شکسته نستعلیق، ثلث، کوفی، توقیع، محقق، رقاع و چهره های درخشانی دارند؛ البته باید به این نکته نیز اشاره کرد که سه خط تعلیق، نستعلیق و شکسته نستعلیق، مختص ایرانیان است و از این سه نوع خط به خطوط ایرانی در فرهنگ و تمدن اسلامی یاد می شود. خوشنویسی، پیوندی بسیار ناگسستنی با دین، بویژه از بعد کتابت قرآن کریم و ادبیان و اخلاق و عرفان دارد. باور کنید یک آیه، یک حدیث و یک بیت شعر یا یک پند حکیمانه، وقتی با خط خوش به چشم ما می رسند، تاثیری بسیار بالاتر روی نفس و شخصیت ما می گذارد. پیشنهاد می کنیم سری به آثار استادان برجسته ایرانی در هنر خوشنویسی بزنید. همین جا پشت رایانه تان و در فرصت مناسب، از منابع و کتب معتبر، رد پای این هنر را در فرهنگ و تمدن ایرانی جست وجو کنید. درویش عبدالمجید طالقانی، احمد نیریزی، میرعماد حسنی، میرزامحمدرضا کلهر و غلامحسین امیرخانی هنرمندانی هستند که با دنبال کردن آثارشان به منابع هنری زیبایی می رسید.
نگارگری
نام دیگر این هنر «مینیاتور» است و در واقع همان نقاشی ایرانی است. نگاه و زاویه دید، جهان بینی و اندیشه انسان ایرانی در ابعاد وسیعی در هنر نقاشی اش نمود پیدا کرده است. ایرانیان، بخصوص در دوران پس از اسلام، توانستند با خلق یکی از بهترین هنرهای نقاشی در منطقه خاورمیانه و جهان، سرآمد شوند و سبک و سیاق خاص، شرقی و دینی خودشان را در آن لحاظ کنند. نقاشی در ایران سابقه ای بسیار دیرینه و باستانی دارد؛ اما اگر بخواهیم به طور اختصاصی درباره نگارگری صحبت کنیم، باید به این نکته اشاره داشته باشیم که این نوع از هنر ایرانی، از قرن چهارم خودش را بیشتر نشان داد و در قرن های بعد تا پایان دوره صفویه، اوج گرفت؛ اگرچه آثار نگارگری ایرانی در یک کلیت، مانند نداشتن پرسپکتیو، نداشتن سایه و بهره از رنگ های خاص و بدیعی چون طلایی در همه مکاتب مشترک هستند؛ اما هر یک از مکاتب، بغداد، هرات، بخارا، تبریز، شیراز و اصفهان ویژگی های منحصربه فردی دارند که نگارگران باید در روند آموزش خود انتخاب کنند که در چه سبک و سیاقی می خواهند استاد شوند و نقاشی بکشند. حالا بروید کمی دقیق تر به یکی از تابلوهای نگارگری ایرانی خیره شوید، عمیق تر ببینید. جزییات و ظرایف این هنر انصافا حیرت انگیز است. شاخه ها و برگ های درختان، لباس های اشخاص، حتی بادهای وزنده هم ظریف هستند. حیوانات، سازها و چهره ها، زیبایی را به اوج رسانده اند. اگر لذت بردید، پیشنهاد می کنیم سراغ چند هنرمند برجسته رشته نگارگری را نیز بگیرید و کارهایشان را دنبال کنید؛ چراکه قطعا شما را با خودشان به دنیای هنر نقاشی ایرانی می برند. برخی از هنرمندان این رشته عبارتند از: رضا عباسی، سلطان محمد، کمال الدین بهزاد، مومن محمد خویی، محمد زمان، مجید مهرگان، مهین افشان پور، اردشیر مجرد تاکستانی و محمدباقر آقامیری.