پروژه های جلوگیری از مشعل سوزی شتاب می گیرد؟
گازهای مشعل خوراک برق می شوند
مشعل در بیش از یک قرن اخیر که صنعت نفت توسعه ای همه جانبه در صنایع مختلف اعم از پالایشگاهی، پتروشیمی، مجتمع های صنعتی و... داشته است، زمینه های آلایندگی آن هم نسبت به دهه های اولیه کمتر شده است، اما هنوز هم کاهش و به حداقل رساندن آلاینده ها یکی از دغدغه های مهم در صنعت نفت است. وزارت نفت در سال های گذشته شیوه ها و مسیرهای مختلفی برای تبدیل گازهای همراه به انرژی های دیگر به کار گرفته که برخی از آنها عملیاتی شده است. تبدیل گازهای همراه به گاز مایع یا برق دو روش قابل بررسی و اصلی بوده که همکاری های مشترک و پروژه هایی هم برای آنها تعریف شده است. با توجه به حجم گازهای همراه که در تأسیسات نفت و گاز کشورمان سوخته می شود، نیاز به برنامه ریزی برای توقف سوختن گازها بیش از پیش احساس می شود، اما باید دید دلایل عدم شتاب در اجرای پروژه های جمع آوری گازهای همراه و تبدیل آنها به برق یا گاز مایع چه مواردی هستند. به نظر می رسد نبود سیستم جمع آوری گاز از مبدا، اقتصادی نبودن جمع آوری ناشی از پراکندگی و دوردست بودن میادین یا کم بودن مقدار گاز تولیدی، کیفیت گاز تولیدی و عدم امکان مصرف گاز توسط مشترکان از جمله دلایلی است که تاکنون تمایل کمی برای تبدیل گازهای همراه وجود داشته است. تبدیل گازهای همراه نفت به فرآورده های با ارزش و یا تولید برق از سال ها پیش مطرح بوده و هنوز هم می توانند به عنوان گزینه های مفید و قابل پیگیری مطرح باشند. نزدیک به یک هزار فلر در زیرمجموعه های صنعت نفت وجود دارد که در این سال ها تعدادی از آنها خاموش شده، بخشی از آنها هنوز روشن هستند.
آیا می توان فلرهای روشن را به برق تبدیل کرد؟
گزینه دیگری که از گازهای همراه می توان استحصال کرد، برق است که هنوز در این مورد به نقطه ای نهایی برای اجرا نرسیده ایم. حدود سه سال قبل هم در همین زمینه دو پژوهشگاه نفت و نیرو تفاهم نامه ای را با هم امضا کردند تا برای مهار گازهای فلر و استحصال برق از این مسیر مطالعاتی انجام دهند و زمینههای توسعه همکاری های فنی، مطالعاتی و پژوهشی را فعال کنند. زمینه تلاش هم این بود که برای مصرف اقتصادي، فني و منطقي گازهای فلر روشی پيدا شود و استفاده از گاز هاي فلر در توليد برق یکی از اصلی ترین موارد بود. اگرچه از آن تفاهم نامه و نتایج آن خبری نیست و هنوز این تفاهم نامه به نتیجه ای قابل توجه برای ورود سرمایه گذاران و نفت نرسیده است، اما هنوز هم این گزینه به عنوان یکی از راه های خاموش مانده فلرها مطرح است. در بسیاری از واحدهای صنعتی دنیا به جای سوزاندن گاز، با ارائه روش های اصلاحی، سیستم بازیابی گاز فلر را فعال کرده اند که عملکردی قابل قبول به لحاظ فنی و توجیه اقتصادی دارد. در حال حاضر یکی از اقتصادی ترین روش های بازیابی، تولید الکتریسیته از گاز همراه است تا سالانه مقادیر زیادی انرژی در واحدهای صنعتی به هدر نرود. منظور از انرژی تلف شده، گرمای حاصل از گازهای پسماند در واحدهای فرآورش نفت یا گاز که در مشعل (فلر) سوزانده می شود یا گرمای محصولات احتراق خروجی از تجهیزات حرارتی یک واحد صنعتی است. به عنوان مثال، یک دودکش حرارتی با ارتفاع 100 متر می تواند از گرمای ناشی از سوختن گازهای پسماند یا انرژی های پسماند یک واحد صنعتی، حدود 300 کیلووات ساعت توان الکتریکی تولید کند. این روش همچنین مانع از جریمه شدن شرکت های نفتی توسط سازمان محیط زیست، بابت آلودگی ناشی از مشعل خواهد شد. در حال حاضر تعداد کشورهایی که گازهای فلر را تبدیل به برق می کنند، زیاد است و می توان از تجربه این کشورها استفاده کرد و لازم نیست راه های رفته و تجربه شده را دوباره تجربه کرد. نکته قابل توجه در این حوزه این است که بسیاری از پیشنهادهای ارائه شده برای بخش خصوصی صرفه اقتصادی ندارند و از سوی دیگر دولت هم فرصت و درآمد کافی برای ورود به این بخش ها را ندارد و به همین دلیل است که دولت ها باید به دنبال فرمولی مشترک باشند که هم برای آنها صرفه داشته باشد و هم بخش خصوصی ترغیب به همکاری شود. فناوری که برای تبدیل گازهای همراه به برق در دنیا وجود دارد، سطحی از فناوری های نو است که ممکن است دولت ها برای ورود به این عرصه و سرمایه گذاری در آن محدودیت های سیاسی داشته باشند، اما بخش خصوصی معمولا مسیرها و دسترسی های بیشتری دارد. هنوز هم طرح ها و پیشنهادهای خوبی برای استفاده از گازهای هدرسوز فلرهای کشور برای تولید برق وجود دارد که توجیه اقتصادی دارند و متقاضیانی هم برای اجرا وجود دارد. این طرح ها می توانند به عنوان پروژه های کوچک مقیاس مورد حمایت وزارت نفت و نیرو قرار گیرند و نه تنها کشور را از یک آسیب طولانی مدت نجات دهد، بلکه درآمدهای ارزی خوبی هم به همراه داشته باشد. کارشناسان فنی می گویند می توان به کمک طراحی یک سیستم خاص جمع آوری و بازیافت گازهای همراه، میزان گاز سوخته شده در یک واحد صنعتی نظیر یک سکو یا پالایشگاه را به طور چشمگیری کاهش داد و از این طریق گازهایی را که تاکنون سوزانده می شدند، جمع آوری و سپس به عنوان خوراک واحدهای فرآیندی و سوخت گازی برای سیستم های موجود در واحد و یا واحد تولید قدرت برای تولید برق مصرفی سیستم تبدیل کرد.
ورود بخش خصوصی به جمع آوری گازهای همراه نفت
در حالی که شرکت ها و کشورهای تولیدکننده نفت در موضوع خاموش شدن فلرها و تبدیل گازهای همراه به انرژی های دیگر پیشرفت قابل توجهی داشته اند و فلر روشن تبدیل به خط قرمز آنها شده است،لازم است ایران هم در این مورد جدی تر از گذشته اقدام کند. در ایران پیشرفت پروژه های ان جي ال (NGL) براي جمع آوری گازهاي همراه نفت و ورود بخش خصوصی برای تبدیل این گازها تاکنون کافی نبوده و در آخرین تلاش هلدینگ خلیج فارس به عنوان یکی از بخش های خصوصی صنعت پتروشیمی بخشی از پروژه جمع آوری گازهای همراه و پروژه (NGL) را به عهده گرفته است. این امیدواری وجود دارد که در صورت موفقیت و اقتصادی بودن این پروژه در تبدیل گازهای همراه به این روند به شکلی منطقی ادامه پیدا کند. واحدهاي گاز و گاز مایع يا ان جي ال واحدهايي هستند كه در آنها گاز غني مورد پالايش قرار می گیرد و محصولاتي مانند گاز سبك، اتان، پروپان، بوتان و مايعات گازي ان جی ال توليد می شود. گاز سبك برای تزريق به شبكه سراسري يا تزريق به مخازن نفتي و بقيه محصولات نيز به عنوان خوراك واحدهاي پتروشيمي مورد استفاده قرار می گیرند و می توانند بخشی از نیاز پتروشیمی ها به خوراک را همانند آنچه در بیدبلند خلیج فارس پیش بینی شده است، تامین کنند.