نفت را چطور می فروشیم ؟
مشعل «چطور نفت رو با بشکه می فروشند ؟»، «این همه بشکه های نفت را کجا می گذارند؟» یا حتی سوال های مرتبط و عجیب دیگری که ممکن است برای مخاطبان عمومی صنعت نفت وجود داشته باشد. اینها پرسش هایی است که افرادی از جامعه به شوخی یا جدی ممکن است مطرح کنند، چراکه فرایند عرضه و فروش نفت به طور کامل علنی و عمومی نیست و کمتر کسی این فرایند را مستقیم دیده و یا جزئیات آن را می داند. حالا سوال این است که نفت چطور به فروش می رسد؟ این فرایند تخصصی و حساس و همیشگی و بدون توقف چه مراحلی دارد و آیا واقعا بشکه ای در این میان رد و بد می شود که قابل شمارش باشد. تصور کنید یک نفتکش بخواهد هزاران یا میلیون ها بشکه نفت را در داخل و یا روی عرشه خود بارگیری کند و به میان آب های آزاد برود و مسافتی طولانی را طی کند. فارغ از ایمنی و هزاران خطری که می تواند برای این بشکه های نفت در مسیر پیش بینی کرد، باید پرسید که این بشکه ها چقدر فضای نفتکش را اشغال می کنند و چقدر جای اضافی می گیرد؟ در طول سالیان دراز، تولیدکنندگان و خریداران نفت به این نتیجه رسیدند که بهتر است نفت را به جای بشکه های کوچک در مخازنی بزرگ تر حمل کنند تا ایمن تر و اقتصادی تر باشد. یکی از متعارف ترین روش ها هم برای انتقال نفت، وارد کردن نفت به درون مخازنی بزرگ داخل نفتکش هایی با حجمی از پیش تعیین شده بود. با این شرایط خریدار هزینه کمتری در مقابل نفت بیشتر می دهد و انتقال نفت با نفتکش ساده تر و ایمن تر خواهد بود و بشکه ها خودشان بار اضافی برای تولیدکننده و خریدار نیستند. مخازنی هم که در نفتکش ها قرار دارند حجم معینی دارند که در مبدا فروش نفت بر اساس تعداد بشکه محاسبه می شود و در مقصد بر همین مبنا به خریدار عرضه می شود، اما خود بشکه هم یک اندازه و حجم مشخصی دارد و اینطور نیست که هر فروشنده ملاک و میزان خودش را اعمال کند. در بازار بین المللی فروش نفت متناسب با غلظت و شرایط فروش ظرفیت بشکه ها متفاوت ارزیابی می شود، اما به شکل معمول در دادوستدهای بین المللی، بشکه های نفت 158.9873 (159) لیتر حجم دارند. البته در برخی جابه جایی های داخلی یا با شرایط خاص از بشکه هایی با ظرفیت بالاتر هم استفاده می شود که در همه این موارد این تغییر ظرفیت بشکه از قبل اعلام و هماهنگ می شود.
نفت ما چطور به فروش می رسد ؟
ایران به عنوان یکی از کشورهای اصلی صادرکننده نفت، متعهد به رعایت استانداردهای جهانی در فروش نفت است. مسیرهای فروش نفت ایران مشخص است. این فرایند 24 ساعته و بدون توقف و با هر شرایطی ادامه دارد و محل بارگیری و اسکله ها، جزو محدوده هایی امن و کمتر دیده شده برای عموم مردم هستند. برای بارگیری نفت در جزیره خارک از چند دهه قبل دو لنگرگاه ایجاد شده است که نفت خام ایران از مسیرهای مختلفی به آنجا آمده و ذخیره شده و صادر می شود. در کنار این دو لنگرگاه همواره چند غول نفتی پهلو گرفته اند و یا در فاصله ای دورتر از اسکله روزها در انتظار می مانند.
این لنگرگاه ها مجهز به بازوهای انتقال و بارگیری نفت به کشتی ها و شروع بارگیری هستند و در واقع مهم ترین عملیات فیزیکی تحویل نفت در همین بخش انجام می شود. در کنار این لنگرگاه و قبل از انتقال نفت به سمت بازوهای بارگیری، مجموعه دستگاه هایی به نام میترینگ (metering) وجود دارد. این دستگاه ها همزمان با شمارش دقیق میزان نفت بارگیری شده بر اساس تعداد بشکه، تمام ویژگی ها و مشخصات محصول در حال فروش را اندازه گیری و ثبت می کند تا اشکالی در محموله در حال فروش به وجود نیاید. تمام آنچه در این پروسه اتفاق می افتد، طبق برنامه ای است که قبلا امور بین الملل شرکت ملی نفت به شرکت پایانه های نفتی ایران ابلاغ کرده است. به عبارتی مشتریان نفت ایران در پروسه ای مشخص از قبل سفارش خود را ثبت کرده اند و در روندی اداری و رسمی دستور فروش از امور بین الملل، سلسله مراتب فروش را تا لنگرگاه فروش نفت طی می کند. دستگاهی که وظیفه مهم اندازه گیری بشکه های فروخته شده نفت را برعهده دارد، بخشی از همین مجموعه میترینگ است که شکل ساده عملکرد آن شبیه پمپ بنزین است، یعنی بلافاصله پس از اتصال بازوهای بارگیری اسکله به مخزن نفتکش، دستگاه شروع به شمارش می کند و تعداد بشکه های انتقال داده شده روی دستگاه نشان می دهد. این دستگاه و عملیات را شاید کمتر کسی حتی از درون صنعت نفت دیده باشد و در موارد محدودی برای خبرنگاران امکان بازدید فراهم شده است.
نفت ایران چه کیفیتی دارد؟
یکی دیگر از موضوعات مرتبط با بشکه های نفت کیفیت نفت انتقالی در بشکه های نفت فلزی است. این دو یعنی نفت به عنوان یک ماده شیمیایی و فلز می تواند در کوتاه یا بلندمدت روی هم اثر گذرا باشند و کیفیت نفت را تغییر دهد. به همین دلیل است که نفتکش هایی با مشخصاتی خاص برای انواعی از نفت خام انتخاب می شود. نفت خام می تواند نزدیک به دو کیفیت اصلی «نفت سبک» یا «نفت سنگین» باشد. معیار API (کمیتی برای سنجش چگالی مایعات نفتی و پتروشیمی است) را در مورد نفت سبک و سنگین به کار می گیریم. نفت با API کمتر از 20 را نفت سنگین می گویند، اما برای آنکه در تصور عموم بیشتر واضع باشد، می توان گفت که نفت سنگین گرانروی و غلظت بیشتری دارد و به همین دلایل استحصال این نوع نفت سخت تر است. نفت ایران ترکیبی از نفت سبک و سنگین است و میادین متنوعی در ایران داریم که انواع نفت را تولید می کنند و از قضا نفت سنگین ایران مشتریان پروپاقرص زیادی دارد.