بخشي از دلايل ثبت رکوردهاي مصرف در بخش خانگي واکاوي شد
اصلاح نظام پلکانی تعرفه های گــاز
با حذف یارانه پنهان
عنوان چهارمين مصرف کننده بزرگ گاز جهان به نام ايران رقم خورده است؛ واقعيت تلخي که نمود عيني آن در پس آمارهاي رسمي براحتي قابل استخراج است. به گزاف نيست اگر بگوييم که مصرف گاز خانگي ايران با 3 کشور اتحاديه اروپا برابري مي کند. جمعيت چين يک ميليارد و 300 ميليون نفر است و ايران با دارا بودن جمعيتي معادل 83 ميليون نفر، در مصرف گاز با اين کشور پرجمعيت برابر است. جمعيت روسيه حدودا دو برابر ايران است، با اين حال تنها 11 درصد گاز روسيه در خانه ها مصرف مي شود، در حالي که ميزان گاز مصرفي در ايران، معادل 52 درصد تخمين زده شده است. همچنين مصرف گاز ايران دو برابر آلمان برآورد شده است؛ کشوري که به لحاظ تعداد جمعيت، با ايران يکي است. با اين اوصاف، آمار فزاينده نحوه استفاده از انرژي نيز نشان دهنده تفاوت معنا دار شاخص شدت مصرف انرژي در ايران نسبت به ساير کشورهاست؛ اگر چه روند افزايشي سرانه مصرف انرژي در کشورهاي توسعه يافته، منتج به ارتقا و رشد اقتصادي خواهد شد؛ اما اين مسأله در ايران درست نتيجه عکس را به دنبال دارد. بهينه مصرف نکردن گاز طبيعي، آن هم در بخش خانگي که ناشي از سياست هاي تکليفي در تعيين قيمت گاز است، منجر به اتلاف انرژي شده و بدون ايجاد ارزش افزوده اي، اين ميزان از درآمد، براحتي از اقتصاد کشور حذف مي شود. به طور کلي، مصرف کنندگان گاز در پنج اقليم دسته بندي مي شوند و بر اساس اين نوع از تقسيم بندي اقليم هاي1تا3 که غالبا جزو اقليم هاي پرمصرف و در مناطق سردسيري هستند، مصرف 33 درصد گاز جامعه را به خود اختصاص دادند. اقليم هاي 4و 5 بيشتر در مناطق گرمسير، يعني نواحي جنوبي کشور را شامل مي شوند که مشترکان اين دسته از اقليم ها، مصرف گاز کمتري دارند. بر اين اساس، غيرواقعي بودن قيمت گاز با پرداخت ميلياردها دلار يارانه پنهان در سال از سوي دولت، نمود بيشتري مي يابد. همچنين بر اساس نظام پلکاني فعلي تعرفه هاي گاز، بيشترين سهم از يارانه پنهان مربوط به مشترکان پر مصرف است که با اين اوصاف تمرکز اصلاح تعرفه هاي گاز بايد بيشتر متوجه اين دست از مصرف کنندگان باشد.
همسو با اجراي ماده 4 سياست هاي کلي اقتصاد مقاومتي، اصلاح تعرفه گاز مشترکان پرمصرف خانگي، ضروري است؛ اقدامي که با کاهش يارانه پنهان گاز، درآمدهاي دولت را افزايش داده و علاوه بر تحقق عدالت در توزيع يارانه هاي انرژي، مصرف انرژي را نيز کاهش مي دهد. در اين ميان، تجربه کشورهاي مختلف در تعرفه گذاري حامل هاي انرژي نيز نشان مي دهد که افزايش مصرف در پله هاي بالاتر از الگو بايد جهشي باشد، بنابراين ضرورت اعمال سياست هاي تنبيهي براي مشترکان پرمصرف، بويژه در بخش خانگي کاملا مشهود است. بهره مندي از ابزارهاي قيمتي به عنوان يکي از راهکارهاي نظام مند صرفه جويي و بهينه سازي مصرف گاز قطعا در اصلاح رفتار مصرفي اين گروه تاثيرگذار خواهد بود.
بهینه سازی مصرف و ضرورت نقش آفرینی در سبد انرژی
مقوله بهینه سازی مصرف نیز از دیگر موضوعات مغفول مانده در زمینه مصرف منابع انرژی است. عبارتی که هرساله با نزدیک شدن به فصل سرما و میزان افزایش مصرف گاز بویژه در بخش خانگی، بیش از هر عنوان دیگری به چشم می خورد تا از این رهگذر مؤلفه های بهینه سازی مصرف انرژی بار دیگر در محافل دولتی و کارشناسی به عنوان یک دغدغه جدی، مورد بررسی و واکاوی قرار گیرد. برآوردی از میزان تولید و مصرف گاز طبیعی در کشور، موضوعیت پرداختن به مقوله بهینه سازی و صرفه جویی در مصرف را بیش از هر زمان دیگری نمایان می سازد. برپایه گزارش ها، امسال شاهد ناترازی شدید گاز در کشور خواهیم بود و در پیک زمستان، روزانه معادل 5 میلیون بشکه نفت خام؛ گاز تنها در بخش خانگی مصرف می شود. بر اساس پیش بینی های انجام شده، منفی بودن تراز گاز کشور تا سال ۱۴۰۴ نیز ادامه خواهد داشت. از سوی دیگر، 70 تا 75 درصد از گاز مصرفی کشور از میدان مشترک پارس جنوبی تأمین می شود که تقریبا همه این گاز تولیدی برای مصارف خانگی استفاده می شود و این میدان بر اساس نظر متخصصان در سال های آتی با روند افت تولید مواجه خواهد شد. این واقعیت اسفبار، ضرورت نقش آفرینی بهینه سازی مصرف گاز را بیش از هر زمان دیگری در کانون توجه قرار می دهد.
همچنین برآوردها حاکی از آن است که این میزان افزایش بی رویه مصرف و به تبع آن تولید فزاینده گاز، نشات گرفته از فقدان سیاستگذاری های مناسب در حوزه انرژی و عملکرد نادرست در مسیر اصلاح الگوی مصرف است که هم اکنون صنعت گاز را با معضل ها و چالش های عدیده ای رو به رو کرده است.
اگر چه طرح هایی که برای بهینه سازی مصرف انرژی ارائه شده، به واقع در صورت اجرا می تواند افزون بر مزیت های اقتصادی و اشتغالزایی، صرفه جویی در مصرف انرژی را نیز رقم بزند؛ اما باید پذیرفت که تدوین قوانین، دستورعمل ها و برنامه ریزی صحیح برای بهینه سازی مصرف انرژی، مادامی که با قابلیت اجرا همراه نباشد، نمی تواند یک مزیت تلقی شود. بنا به گفته کارشناسان، بحران کمبود گاز در زمستان بسیار جدی است. براساس سند «تراز تولید و مصرف گاز طبیعی تا افق 1420» که به تصویب شورای عالی انرژی رسیده و ابلاغ شده، تراز منفی گاز کشور در تمامی سال های دولت سیزدهم به وقوع خواهد پیوست و به این صورت میزان تقاضا برای گاز از میزان تولید گاز در کشور پیشی خواهد گرفت. حال پرسش محوری این است که چرا ایران، که عنوان دارنده برترین ذخایر انرژی در دنیا را یدک می کشد و ظرفیت تولید گاز آن نیز بیش از یک میلیارد مترمکعب در روز است، اکنون با چنین بحرانی روبه رو است؟ و اینکه دولت سیزدهم باید چه راهکارهایی را باید برای جلوگیری از وقوع تراز گاز منفی در کشور اتخاذ کند؟ در پاسخ به این پرسش می توان به چند مسأله اشاره کرد. تحلیلگران و دست درکاران امر، افزایش میزان تولید، واردات از سایر کشورها و در نهایت بهینه سازی مصرف گاز را به عنوان سه راهکار برای برون رفت از چالش ها و گلوگاه های صنعت گاز کشور عنوان می کنند و معتقدند که واردات و تولید فزاینده گاز نمی تواند راهکار منطقی برای رفع بحران کمبود گاز تلقی شود که در جای خود قابل بحث و بررسی است. اما نکته قابل تامل این است؛ کمبود منابع انرژی و سرانه مصرف بالای آن در کشور و ناترازی گاز که وقوع آن در زمستان پیش رو بسیار محتمل است، لزوم توجه به مسأله بهینه سازی مصرف انرژی به عنوان نیاز و ضرورتی ملی را دو چندان خواهد کرد. همچنین این نکته را نیز باید متذکر شد که حجم سرمایه گذاری پروژه های بهینه سازی، بسیار کمتر از هزینه های مربوط به توسعه میادین گازی است. برآورد ها نشان می دهد که به ازای هر مترمکعب گاز، هزینه افزایش تولید گاز از طریق توسعه میادین گازی سه برابر بهینه سازی مصرف همان مقدار گاز است. در نتیجه بهینه سازی مصرف در مقایسه با سایر راهکارها در اولویت بالاتری از منظر اقتصادی قرار دارد. جدا از آنکه ظرفيت هاي بالقوه ای در امر بهينه سازي، افزايش راندمان و كارآيي انرژي در وزارت نفت وجود دارد؛ اما بهینه سازی و صرفه جویی در مصرف، یک موضوع فرابخشی است که خاص یک دستگاه و وزارتخانه نبوده و باید راهکارهای آن در تمامی ارکان جامعه نهادینه شود و تا زمانی که عزم و اراده ای راسخ مبنی بر حل موانع و مشکلات اساسی نباشد، در این قسم از چالش ها راه به جایی نخواهیم برد.
2 سناریوی کم هزینه برای کاهش مصرف
اولویت نخست دولت، تامین گاز مصرفی در حوزه خانگی است تا حدامکان در این بخش با مشکل کمبود و قطعی روبه رو نشویم. ورای این مسأله، سیاستگذاری های کلان دولت ایجاب می کند که کاهش بار مصرف گاز، بویژه در بخش خانگی با اتخاذ تدابیر هوشمندانه و مدیریت کارآمد تحقق یابد. در این خصوص، سناریوهای مختلفی برای کاهش مصرف گاز و جلوگیری از هدر رفت آن ازسوی دولت تبیین شده که اثربخشی این دست از اقدام ها می تواند ما را نسبت به تامین امنیت پایدار انرژی امیدوار کند. رونمایی از طرح ملی بهینه سازی موتورخانه واحدهای مسکونی و تجاری از اقدام های انجام شده برای یاری مردم در کاهش مصرف گاز است که همسو با سیاست های کلان وزارت نفت، مبنی بر بهینه سازی مصرف گاز طبیعی و در نتیجه کاهش آلودگی هوا و هزینه مشترکان و نیز ایجاد اشتغال در کشور اجرایی شد. بر این اساس و با اصلاح و بهینه سازی موتورخانه ها، سالانه 500 میلیون مترمکعب گاز صرفه جویی خواهد شد. بنابر اظهارات متولیان امر بودجه لحاظ شده برای اجرای این طرح دو میلیارد دلار برآورد شده که در مرحله نخست، اولویت با واحدهای مسکونی است. در این طرح با حمایت مالی و فنی از آن دسته مشترکان گاز طبیعی که سیستم موتورخانه مرکزی گرمایشی دارند، نسبت به بررسی وضع فنی آنها به صورت رایگان اقدام می شود و با اختصاص و پرداخت هزینه های لازم از سوی شرکت ملی گاز ایران، سیستم موتورخانه مشترکان در بخش های سرویس و تنظیم مشعل، عایقکاری تأسیسات و نصب دستگاه ضد رسوب مغناطیسی، ارزیابی، اصلاح و بهینه سازی خواهد شد. همچنین طبق آخرین آمار، 300 هزار موتورخانه برای اجرای این طرح تعیین شده که 7 هزار و 456 مشترک برای ثبت نام اقدام کرده اند و از این تعداد، تاکنون موتورخانه 392 مشترک بهینه سازی شده است. علاوه بر موتورخانه ها، بحث بخاري هاي گازسوز نيز حائز اهميت است كه نباید در اين رهگذر از آن غافل شد. آمار نشان مي دهد از ٢٠ ميليون بخاري گاز سوز موجود در كشور، تنها 11 درصد داراي برچسب انرژي A و يا B هستند و 71 درصد نيز فاقد برچسب بوده و از 18 درصد دیگر نیز اطلاعات دقیقی در دست نیست كه پرداختن به كيفيت آنها مي تواند سهم عمده اي در بهينه کردن مصرف گاز خانگي داشته باشد. گام دیگر برای تشویق مشترکان گاز به کاهش مصرف، مصوبه های دولت در زمینه رایگان شدن و تخفیف گازبها برای مشترکان کم مصرف است. بر اساس این مصوبه دولت، وزارت نفت مجاز است گازبهای مشترکان خانگی کم مصرف با الگوی مصرف تعیین شده را با تخفیف 100 درصد محاسبه کند. نکته قابل تامل دیگر این است که مواجهه نسل آتی با بحران کمبود منابع انرژی که چندان دور از انتظار هم نیست، مسؤولیت ما را در قبال چگونگی مدیریت بهینه و کارآمد منابع انرژی دو چندان می کند. متاسفانه ایران 4 برابر میانگین جهانی، انرژی مصرف می کند. بهره مندی کشور از نعمت ذخایر عظیم سوخت های فسیلی نباید شائبه ناتمام شدن این منابع را به ذهن متبادر سازد؛ چرا که همه ما باید پاسخگوی اتلاف منابع به آیندگان باشیم. همچنین نباید از ظرفیت های فرهنگ سازی که رابطه ای تنگاتنگ با مقوله بهینه سازی مصرف انرژی دارد، غافل ماند؛ موضوعی بسیار مهم که باید در جامعه جاری و ساری شود. در یک کلام بهینه سازی یعنی مصرف به اندازه با بیشترین بازده، بیشترین رضایتمندی و کمترین هزینه. بنابراین درست مصرف کنیم تا آیندگان هم از نعمت گاز طبیعی بهره مند شوند. نکته قابل تامل ديگر اين است که مواجهه نسل آتي با بحران کمبود منابع انرژي که چندان دور از انتظار هم نيست، مسؤوليت ما را در قبال چگونگي مديريت بهينه و کارآمد منابع انرژي دو چندان مي کند. متاسفانه ايران 4 برابر ميانگين جهاني، انرژي مصرف مي کند. بهره مندي کشور از نعمت ذخاير عظيم سوخت هاي فسيلي نبايد شائبه ناتمام شدن اين منابع را به ذهن متبادر سازد؛ چرا که همه ما بايد پاسخگوي اتلاف منابع به آيندگان باشيم. همچنين نبايد از ظرفيت هاي فرهنگ سازي که رابطه اي تنگاتنگ با مقوله بهينه سازي مصرف انرژي دارد، غافل ماند؛ موضوعي بسيار مهم که بايد در جامعه جاري و ساري شود. در يک کلام بهينه سازي يعني مصرف به اندازه با بيشترين بازده، بيشترين رضايتمندي و کمترين هزينه. بنابراين درست مصرف کنيم تا آيندگان هم از نعمت گاز طبيعي بهره مند شوند.