نگاهی به عملکرد پژوهشگاه صنعت نفت در کاهش آلودگی های پیرامونی مناطق عملیاتی
کاهش آلودگی خاک با فناوری های جدید
مشعل آلودگی منابع آب و خاک، یکی از دغدغه های مهم محیط زیستی در دهه های اخیر بوده است. در کشورهایی با شرایط آب و هوایی و جغرافیایی مختلف، صنایع به دنبال همزیستی بیشتر با محیط طبیعی همسایه خود هستند و تلاش می کنند کمترین آسیب و خسارات را داشته باشند. نفوذ آلاینده های نفتی و فراورده های دیگر به آب و خاک، آن هم در حین برداشت، انتقال یا تبدیل شدن و سایر مراحل، از مهم ترین موارد پیگیری در این مورد است. موضوع زمینه های انتشار آلودگی ها و راه های محدودسازی و جلوگیری از آلودگی های محیطی (آب و خاک) در مراکز دانشگاهی و پژوهشی همیشه مورد بررسی و بحث و نظر بوده و پژوهشگاه صنعت نفت، یکی از مهم ترین مراکزی است که از سال های گذشته تاکنون، سررشته این موضوع مهم را در دست گرفته و باعث و بانی کاهش بخش قابل توجهی از آلودگی های خاک و آب بوده و در بسیاری از موارد از شروع و امکان انتشار آن جلوگیری کرده است. پژوهشگاه صنعت نفت به شکل کلی و عمومی و نیز به شکل اختصاصی در پردیس انرژي و محيط زيست خود در حوزه «توسعه و اجراي فناوري هاي زيستي برای پاكسازي خاك هاي آلوده به تركيبات نفتي در مناطق عملياتي» فعالیت دارد و سالانه با شرکت های مختلف زیرمجموعه صنعت نفت، قراردادهای همکاری برقرار است.
خاک های آلوده به ترکیبات نفتی، برای کاربردهای کشاورزی، مسکونی و تفریحی مناسب نبوده و باعث خسارت های اقتصادی، اکولوژیکی و کشاورزی می شود، به همین دلیل است که شرکت های مختلف نفتی به دنبال شیوه ها و راهکارهایی برای کاهش این آسیب یا حذف احتمال چنین آلودگی هایی هستند. برطرف سازی آلودگی از خاک های آلوده، یکی از گام های اساسی صنعت نفت در مسیر ایجاد محیط زیست سالم و پایدار است؛ چرا که این مجموعه با مخاطراتی جبران ناپذیر که این آلودگی می تواند ایجاد کند، کاملا آگاه است. پژوهشگاه صنعت نفت از سال های گذشته تاکنون، با شرکت های زیرمجموعه چهار شرکت اصلی، بخصوص شرکت ملی نفت ایران، برای کاهش آلودگی نفتی خاک همکاری داشته و قراردادهای مختلفی به امضا رسیده است.
در حال حاضر، پژوهشکده محیط زیست و بیوتکنولوژی پژوهشگاه صنعت نفت بر اساس برنامه جامع این پژوهشگاه در زمینه ارزیابی لکه های نفتی در حوزه های آبی و خاکی اقدام می کند و در این باره با تدوین برنامه جامع، اقدام به ایجاد آزمایشگاه های مرجع بر خط برای پایش آلودگی نفتی کرده است. این برنامه جامع با همکاری شرکت های بزرگ زیرمجموعه نفت از جمله شرکت نفت فلات قاره در حال انجام است و با استفاده از این آزمایشگاه ها، هر فرایند صنعتی به صورت خودکار و مرتب ارزیابی می شود و اطلاعات آن در بانک داده هایی که برای این منظور طراحی شده، ذخیره می شود.
می توان گفت که با توجه به تجربیات و پروژه های بسیاری که تاکنون با همکاری پژوهشگاه صنعت نفت اجرا شده، حالا دیگر فناوري پاكسازي زيستي خاك هاي آلوده به مواد نفتي، بومي شده است. در حال حاضر پرديس انرژي و محيط زيست پژوهشگاه به درجه اي از تكامل رسيده كه فعاليت هايي نظير مدل سازي انتشار و شبيه سازي مهاجرت آلاينده ها در آب، خاك و هوا، طراحي و ساخت سامانه هاي تصفيه آب و پساب و مديريت پسماندها، طراحي و اجراي فرايند تبديل زباله هاي آلي به كمپوست را عملياتي كرده است. در واقع پژوهشگاه صنعت نفت به دنبال این است که از روش های نو پاکسازی آلودگی خاک و آب بهره ببرد و کمتر به سراغ روش های شیمیایی که محیط را آلوده می کنند، برود.
عملکرد پژوهشگاه زیر نظر محیط زیست است
این تلاش و همراهی پژوهشگاه صنعت نفت در بخش ها و قالب های مختلف ادامه دارد و این مجموعه، علاوه بر این موارد در بخش انرژی و محیط زیست، پاکسازی میعانات گازی از آب های زیرزمینی عسلویه، پاکسازی ده ها هزار تن خاک آلوده به مواد نفتی در مناطق عملیاتی کشور مانند پالایشگاه اراک، جزیره های خارگ و لاوان را در دست انجام دارد.
حالا دیگر همه شرکت های زیرمجموعه صنعت نفت در کنار برنامه های مسؤولیت اجتماعی و حفاظت از محیط زیست خود، یک سرفصل قابل توجه و همیشگی برای پاکسازی محیط پیرامونی از آلودگی های احتمالی دارد. شرکت های نفتی، سرفصل هایی را برای این همکاری در نظر گرفته اند و می توان به مواردی مثل همکاری شرکت بهره برداری نفت و گاز غرب با پژوهشگاه صنعت نفت برای موضوعاتی مانند رفع آلودگی از خاک های آلوده با استفاده از روش های بیوزیستی، ساخت نمک زدا به صورت dual frequency در واحدهای نمک زدایی و همچنین مطالعات خوردگی در واحدهای بهره برداری تنگ بیجار اشاره کرد.
مجموعه ای همچون شرکت نفت فلات قاره که بخش زیادی از حوزه های کاری آن در دریا قرار دارد، همکاری و تعاملی را با پژوهشگاه برقرار کرده است. این مجموعه در کنار اجرای طرح های جمع آوری گازهای همراه، بازسازی و نوسازی سکوهای نفتی، تعویض و تعمیرات خطوط لوله دریایی، کنترل خوردگی در خطوط لوله و تأسیسات، بهینه سازی سیستم های تصفیه پساب های صنعتی و بهداشتی، مدیریت پسماندهای ویژه، صنعتی و عادی، احیای زیستگاه های مرجانی، خوداظهاری زیست محیطی و استقرار سیستم پایش لحظه ای آلاینده ها، سرفصل جداگانه ای را برای پاکسازی خاک های آلوده به ترکیبات نفتی در نظر گرفته است.
چندی قبل هم خبر پاکسازی 20 هزار تن از خاک های آلوده بر ترکیبات نفتی مرکز انتقال نفت گندمکار، به همت پژوهشگاه صنعت نفت اعلام شد. دلیل این آلودگی، شکستگی خط لوله در سال گذشته بوده که در مرحله نخست در یک اقدام فوری همه خاک های آلوده به مواد نفتی را در بخشی از سایت مورد نظر جمع آوری کردند تا آلودگی به نقاط دیگر تسری نیابد. مسؤول پروژه پاکسازی خاک در منطقه گندمکار هم گفته که در گذشته، پژوهشگاه صنعت نفت پاکسازی خاک های آلوده به مقدار ۱۰ هزار تن را در دستور کار خود داشته است؛ اما در این پروژه، پاکسازی ۲۰ هزار تن خاک آلوده از سوی کارفرما به پژوهشگاه صنعت نفت واگذار شده است.
خداوردی اظهار کرد: در مرحله نخست این پروژه، به دلیل وجود سنگ های درشت در خاک موجود، جداسازی این قطعات در دستور کار قرار گرفت تا اینکه در نهایت پاکسازی خاک را بدون وجود این قطعات آغاز کنیم. در پاکسازی خاک های مرکز انتقال این منطقه از فناوری بایوپایل استفاده می شود که در این روش، با کمک میکروارگانیسم های بومی تجزیه کننده ترکیبات نفتی، ترکیبات آلاینده در مدت زمانی مشخص، به آب، دی اکسیدکربن و زیست توده تبدیل می شوند. در گذشته پژوهشگاه صنعت نفت، تجربه های مشابهی در زمینه پاکسازی خاک های آلوده به مواد نفتی را با روش لندفارمینگ در جزیره سیری و با روش بایوپایل در منطقه خانگیران و پالایشگاه شازند در برنامه های خود داشته که خوشبختانه در همه این مناطق، پروژه ها با موفقیت انجام شده است. در روش لندفارمینگ آبیاری و هوادهی با مکانیسم هایی شبیه کشاورزی سنتی و در روش بایوپایل به صورت مکانیزه انجام می شود. بایوپایل، روشی وابسته به شرایط اقلیمی است و از آنجا که این روش، فرایندی بیولوژیک محسوب می شود، کاملاً تحت تاثیر شرایط اقلیمی قرار دارد، از این رو اینگونه فرایندها باید در فصل های مناسب و با زمان بندی دقیق انجام شود. در پاکسازی خاک های آلوده به مواد نفتی در مرکز گندمکار نیز همانند منطقه خانگیران و پالایشگاه شازند از روش بایوپایل استفاده شده؛ اما در روش جدید تغییراتی در سیستم هوادهی و آبیاری خاک به وجود آمده تا فرایند به صورت بهینه تر اجرایی شود.
نکته قابل توجه در اینگونه اقدامات پژوهشگاه صنعت نفت، آن است که سازمان محیط زیست به عنوان مرجع اصلی ناظر بر این فعالیت ها در کشور، همواره پژوهشگاه صنعت نفت را به عنوان برندی در این زمینه می شناسد و معرفی می کند. به عبارتی پژوهشگاه صنعت نفت در قالب این پروژه های علمی - تحقیقاتی، به عنوان همکار در کنار شرکت های عملیاتی قرار می گیرد تا کمترین آسیب و خسارت به این مجموعه ها، بخصوص محیط پیرامونی و حیات انسانی و پوشش طبیعی و گونه های جانوری وارد شود.