توسعه پایدار با گسترش صنایع تکمیلی محقق خواهد شد
ایجاد ارزش افزوده از مسیر صنایع تکمیلی پتروشیمی
واقعیت آن است که ایران، عمده محصولات صنایع تکمیلی پتروشیمی را از کشورهایی همچون امارات متحده، کره جنوبی و چین وارد می کند، این در حالی است که اغلب این کشورها واردکننده محصولات اولیه پتروشیمی از ایران هستند. به همین دلیل سرمایه گذاری و استفاده از فناوری در توسعه صنایع تکمیلی ایران، یک ضرورت اجتناب ناپذیر این صنعت به شمار می آید. جواد اوجی، وزیر نفت دولت سیزدهم، کاهش خام فروشی و ایجاد ارزش افزوده صنایع پایین دستی بویژه در صنایع پتروشیمی را یکی از راه های دور زدن و خنثی سازی تحریم ها می داند؛ چراکه سبب تبدیل نفت خام به فراورده با ارزش افزوده بالاتر می شود. در حال حاضر، حجم وسیعی از محصولات پتروشیمی به صورت خام صادر می شود. حدود 90 درصد از صادرات ایران را نفت و مواد اولیه از جمله محصولات پتروشیمی تشکیل می دهد و بخش زیادی از واردات، صرف کالاهای نهایی مصرفی می شود. ایران، عمده محصولات صنایع تکمیلی پتروشیمی را از کشورهایی همچون امارات متحده، کره جنوبی و چین وارد می کند این در حالی است که اغلب این کشورها واردکننده محصولات اولیه پتروشیمی از ایران هستند.
در واقع ما ماده ای را با سرمایه گذاری سنگین تولید؛ اما ارزان صادر کرده و تبدیل شده آن ماده به کالای مصرفی را با ارزش بالاتر از همان کشورها وارد می کنیم. نکته قابل توجه این است که سهم صنعت پتروشیمی از اشتغال حدود 1.2 درصد از بخش صنعتی کشور است، در حالی که صنایع کوچک و متوسط که خیلی هم به چشم نمی آیند 75 درصد در اشتغال صنعتی کشور سهم دارند و اگر محصولات پتروشیمی که با گاز ارزان و یارانه ای تولید می شود، به جای صادرات در همان شکل اولیه، در صنایع متوسط و کوچک مرحله به مرحله فرآوری تا به کالای نهایی مصرفی تبدیل شود، در هر مرحله به ارزش قیمتی آن ماده افزوده شده و به بیش از 3-4 برابر حالت اول می رسد و اشتغالزایی گسترده ای در ایران ایجاد خواهد شد.
سیاست دولت سیزدهم، تامین سرمایه مورد نیاز صنعت پتروشیمی از طریق بازار پول و سرمایه کشور یا ابزار نوین تامین مالی است؛ چرا که برای ایجاد صنایع پتروشیمی، به سرمایه گذاری های داخلی و خارجی سنگین نیاز است.
توسعه صنایع پایین دستی با محور بخش خصوصی
بخش خصوصی در صنعت پتروشیمی ایران، یکی از ارکان توسعه این صنعت رو به رشد به شمار می رود و افزایش سطح همکاری ها میان بخش خصوصی با شرکت ملی صنایع پتروشیمی و افزایش همگرایی میان بخش های بالا دستی و پایین دستی، می تواند هدف های پیش بینی شده برای تحقق اقتصاد مقاومتی را بویژه در صنعت ارزش آفرین پتروشیمی محقق کند، از این رو برای دستیابی به اهداف تعیین شده در این بخش، باید از تمام ظرفیت های موجود در بخش خصوصی بهره گرفت تا بتوان زنجیره ارزش را با هدف توسعه متوازن تکمیل کرد.
همچنین با ورود سرمایه گذاری های جدید خارجی، همگام با انتقال دانش فنی و فناوری های کارآمد و روز جهان، می توان در آینده نزدیک به هدف های پیش بینی شده در مسیر توسعه صنعت پتروشیمی ایران دست یافت. باید به این مساله هم توجه داشت که جمهوری اسلامی ایران از جمله کشورهایی است که تمام زیرساخت ها، ابزارها، ظرفیت ها و منابع مورد نیاز برای داشتن یک صنعت پتروشیمی سودآور را در اختیار دارد و سال هاست که صنعت پتروشیمی ایران، با وجود تمام چالش های موجود بویژه در دوران تحریم، به دنبال توسعه متوازن وتکمیل زنجیره ارزش است.
هم اکنون تنها 30 درصد از ظرفیت موجود در واحدهای تولیدی در حوزه صنایع تکمیلی پتروشیمی فعال هستند که با توجه به برنامه های جواد اوجی، وزیر نفت در این زمینه، به نظر می رسد در سال های آتی شاهد توسعه فعالیت های صنایع تکمیلی در ایران خواهیم بود.
پتروشیمی، دروازه ای به سوی قطع خام فروشی
براساس برنامه های وزیر نفت در بخش پتروشیمی، افزون بر سرمایه گذاری های جدید و تکمیل طرح های در دست ساخت، نه تنها شاهد فاصله گرفتن از خام فروشی محصولات خواهیم بود؛ بلکه سبد کالاهای صادراتی پتروشیمی هم متنوع می شود.
در این میان، افزون بر تلاش برای ساخت و تکمیل طرح های بالادستی و نیز افزایش ظرفیت تولید در این بخش، باید گفت که صنایع پایین دستی پتروشیمی، بهترین و مناسب ترین جایگزین صادرات نفت خام و نیز محصولات بخش بالادست پتروشیمی است و از آنجا که ارزآوری مطلوبی را به همراه دارد، باید توسعه آن بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.
البته روند توسعه صنعت پتروشیمی بر مبنای تکمیل زنجیره ارزش آغاز و بر این مبنا اجرای ۳۳ طرح با عنوان «طرح های پیشران» تعریف شده که هدف اصلی این طرح ها، استفاده از خوراک های متنوع صنعت پتروشیمی در طول زنجیره ارزش و با هدف فعال سازی صنایع کوچک و پارک های صنعتی و شیمیایی است.
براساس برنامه ریزی انجام شده، با اجرای طرح های پیشران در ۶ زنجیره متنوع، حدود 3.5 میلیون تن خوراک به صنایع تکمیلی اختصاص می یابد.
براساس برنامه های تعریف شده در سال ۱۴۰۴، میانگین ارزش محصولات پتروشیمی نسبت به هم اکنون افزایش چشمگیری یافته و زنجیره توسعه صنعت پتروشیمی به سمت تولید محصولات راهبردی و مورد نیاز در صنایع داخلی پایین دستی پتروشیمی، افزایش ظرفیت صادراتی و تأمین ارز مورد نیاز کشور ادامه یابد.
توسعه شهرک های تخصصی پتروشیمی
ساخت و توسعه شهرک های تخصصی پتروشیمی که در دستور کار شرکت ملی صنایع پتروشیمی و سازمان شهرک های صنعتی ایران قرار داشت، می تواند زمینه ساز رشد و توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی قرار گیرد؛ هرچند که بتازگی و بر اساس توافق های انجام شده، صنایع پایین دستی در شهرک های صنعتی، مستقر خواهند شد و به صورت مستقل فعالیت نخواهند کرد.
شهرک های صنعتی، تمام مزیت های مورد نیاز را برای حضور صنایع پایین دستی پتروشیمی دارند و با توسعه این شهرک ها بویژه در استان های مرزی، می توان توسعه صنعت پتروشیمی را در کشور شتاب بخشید.
استان های مرزی ایران، به دلیل وجود بازارهای مناسب و وجود تقاضا از سوی کشورهای همسایه، قابلیت جذب سرمایه گذاری های جدید و توسعه شهرک های تخصصی پتروشیمی با هدف توسعه صنایع تکمیلی را دارند.
ایران به علت موقعیت منطقه ای مناسب می تواند کالاهای ساخته شده از صنایع تکمیلی پتروشیمی را به کشورهای اطراف خود با بازاری حدود ٦٠٠ میلیون نفر صادر کند.
در این میان باید در نظر داشت که استان های مرزی، نقش ویژه ای در توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی دارند و با تقویت بازارچه های مرزی و ایجاد مناطق ویژه صادراتی، افزون بر افزایش ضریب امنیت ملی می توان روند صادرات صنایع تکمیلی را گسترش داد.
با توجه به تاکید مقام های عالی کشور بویژه مدیران صنعت نفت، توسعه پایدار با گسترش صنایع تکمیلی محقق خواهد شد و صنایع می توانند از تولیدات واحدهای میان دستی و تکمیلی پتروشیمی در مسیر توسعه اقتصادی کشور استفاده کنند.
دورخیز ایران برای جلوگیری از خام فروشی
برنامه ششم توسعه صنعت پتروشیمی با هدف توسعه پایدار و متوازن، تدوین شده و در این مسیر با کاهش خام فروشی، برنامه های مدونی برای توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی اندیشیده شده است.بدون تردید پرهیز از خام فروشی و تکمیل زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی به علت زیرساخت های موجود می تواند در توسعه این صنعت ارزش آفرین یک مزیت به شمار آید که با یک برنامه منسجم، رسیدن به اهداف پیش بینی شده میسر خواهد شد.
در این میان نکته ای که باید مورد توجه قرار گیرد، آن است که با توجه به آمایش سرزمین و پراکندگی صنایع بالادستی پتروشیمی در سراسر کشور، زمینه مناسبی برای توسعه صنایع تکمیلی به وجود آمده و سرمایه گذاری در این بخش می تواند یک سرمایه گذاری مطمئن و سودآور باشد.
از سوی دیگر، ماموریت اصلی اقتصاد ایران برای 10 سال آینده، اشتغالزایی، ایجاد رفاه برای مردم و افزایش اقتدار اقتصادی کشور است و صنعت پتروشیمی چه در بخش بالا دست و چه در صنایع تکمیلی، سهم عمده ای در تحقق این اهداف خواهد داشت.