نگاهی به ضرورت افزایش سهم پژوهشگاه صنعت نفت در ساخت انواع کاتالیست های مورد نیاز صنعت نفت
وقتی به فناوری داخلی اعتماد می شود
مشعل کاتالیست؛ ماده ای مهم و اثر گذار در صنعت، حالا دیگر تنها یک کالا در صنایع نفت و گاز و بخش های صنعتی نیست، بلکه تبدیل به عاملی برای چندین برابر شدن درآمد و شتاب روز افزون شده است. تولید انبوه، متنوع و منطبق با آخرین فناوری روز انواع کاتالیست های پر مصرف و استراتژیک در صنعت نفت و سایر صنایع در سالهای اخیر افزایش داشته و در شرایط تحریم و محدودیت های بسیار، تبدیل به یکی از موتورهای محرک درآمد و توسعه در صنعت نفت شده است.
بخش قابل توجهی از تلاش صورت گرفته در حوزه ساخت انواع کاتالیست ها از سوی شرکت های داخلی و بخش های نیمه دولتی انجام شده و بخش قابل توجه دیگر را شرکت های دانش بنیان و دانشگاه ها و مراکز علمی بر عهده داشته اند. در این میان پژوهشگاه صنعت نفت یکی از مجموعه های معتبر و پرکار در زمینه کاتالیست های مورد نیاز و استراتژیک بوده است و در این سال ها سهم قابل توجهی در شروع جریان درآمدزایی و کاهش وابستگی صنعت نفت به کاتالیست های وارداتی داشته است.
آنچه پژوهشگاه در حوزه کاتالیست دنبال می کند
پژوهشگاه در اين زمينه فعاليت هاي بسيار خوبی را انجام داده و جزو موفق ترين مراكز پژوهشي در زمينه کاتالیست های مورد نیاز صنعت نفت محسوب مي شود چرا كه توانسته است چندين دانش فني را با كمك شركت هاي دانش بنيان به مرحله تجاري سازي برساند. خوشبختانه با وجود محدودیت ها و تحریم های سنگین، به دليل فعالیتهای توسعه اي كه در داخل كشور صورت گرفته است، در حال حاضر بيش از 40 درصد از كاتاليست ها در داخل توليد مي شوند.
پژوهشگاه صنعت نفت دو هدف بسيار مهم را در زمينه كاتاليست ها و جاذبها دنبال مي كند؛ به عنوان اولين هدف پژوهشگاه به دنبال توسعه دانش فني فرايند هايي است كه داراي اهميت زیادی براي كشور، پالايشگاه های نفت، پتروشيمي ها و پالایشگاههای گازي در شرايط تحريم هستند. هدف دوم اين مجموعه، ارايه خدمات فناورانه به صنعت و متقاضیان است، چرا كه پژوهشگاه به عنوان يك مركز مورد وثوق كشور و وزارت نفت تنها امکان و اجازه ارايه خدمات فناورانه برای شناسايي، ارزيابي و ارايه خدمات مشاوره اي به مشتريان را دارد و خودش نمی تواند وارد مرحله تولید شود.
پژوهشگاه صنعت نفت با كمك محققان خود تاكنون توانسته است دانش فني چندین نوع كاتاليست و جاذب را به بخش خصوصي واگذار كند. مهم ترين كاتاليست هاي توسعه دادهشده مربوط به فرايندهاي DMD، ريفورمينگ، آروماتيك سازي،SRU،جاذب3A، كاتاليست هاي RCD و هيدروكراكينگ بوده كه تمامي اين كاتاليست ها به بخش خصوصي واگذار و بسياري از آنها نيز به عنوان مثال در پتروشيمي بندر امام، پالايشگاه ستاره خليج فارس و پارس جنوبي در راکتورهای صنعتی بارگذاری شده و سال ها در حال كار است. علاوه بر این موارد قراردادها و برنامه های جدید و دیگری نیز پیش روی این مجموعه است که اخبار آن هر روز منتشر می شود.
در واقع پژوهشگاه تلاش می کند روي فرايندي كار كند که بتواند از مرزهاي دانش و فناوری در حوزه کاتالیست ها عبور کند. به طور مشخص پژوهشگاه صنعت نفت به دنبال كاتاليست هاي اسيدي جامد است كه خطرات اسيد HF و اسيد سولفوريك را ندارد و قرار است اين پروژه بزرگ توسط پژوهشگاه و با حمایت شركت ملي پالايش و پخش انجام شود و به طور حتم انجام اين پروژه منجر به تحول عظيمي در صنعت نفت كشور خواهد شد.
سهم پژوهشگاه در تبدیل تهدید به فرصت
ویژگی قابل توجهی که پژوهشگاه صنعت نفت در مورد پروژه های مهم خود دارد این است که برای هر کدام از آنها در ساختار داخلی و بیرونی خود فضایی را ایجاد می کند و در این میان از نیروهای جوان و نخبه کمک می گیرد. در مورد کاتالیست هم پژوهشكده توسعه فناوري هاي كاتاليست در پژوهشگاه صنعت نفت فعال است و به شکل مشخص موضوعات مرتبط را پیگیری می کند. این مجموعه ها همکاری های مشترک زیادی با بخش های مختلف صنعت نفت دارند و در جریان این همکاری ها تاکنون نیازهای کاتالیست تعداد قابل توجهی از بخش های صنعت نفت و به خصوص صنعت پتروشیمی تامین شده است.
به طور مشخص پژوهشگاه صنعت نفت در توليد و فرمولاسيون کاتاليست ها و مواد شيميايي موفقیت قابل توجهی داشته و توانسته در شرايط تحريم بسياري از نيازهای داخلی را تامين کند و جلوی فشار کشورهای خارجی در تحویل و ارائه انواع کاتالیست و یا دانش و فناوری تولید آن را بگیرد.
در واقع واحد کاتالیست پژوهشگاه صنعت نفت تهدید تحریم و محدودیت های اقتصادی را تبدیل به فرصتی برای خود کرده و با آینده نگری از این کالای استراتژیک به نفع خود و صنعت نفت بهره مفید برده است.
در حال حاضر هم دانش فني در پژوهشگاه کاتاليست و نانو فناوري با حضور نيروهاي متخصص توليد و به بخش خصوصي براي توليد انبوه محصول واگذار مي شود. پژوهشگاه صنعت نفت به عنوان مرجع ارزيابي انواع کاتاليست در کشور فعاليت و در اين زمينه، با شرکت هاي خصوصي فعال همکاري مي کند و خوشبختانه در چند سال اخير توانسته است به واسطه نهايي شدن تعدادي از کاتاليست ها و تجاري شدن آنها توجه و اعتماد سازندگان و توسعه دهندگان داخلي صنعت نفت را جلب کند.
تمامي دانش هاي فني توسعه داده شده در زمينه كاتاليست ها در پژوهشگاه صنعت نفت در يك فضاي رقابتي به دست آمده است چرا كه دانشگاه ها، شركت هاي تحقيق و توسعه و بسياري از شركت هاي خارجي مي توانند در اين زمينه با پژوهشگاه رقابت كنند و همواره پژوهشگاه در انتخاب شركت هاي توسعه دهنده نيز رقابتي عمل مي كند؛ به عبارتي شركت هاي مختلف را از نظر زير ساخت، تجربه، زمينه فعاليت و همكاري هاي قبلي بررسي كرده و سپس دانش فني را به آن واگذار مي كند؛ از اين رو اين مجموعه به صورت انحصاري با هيچ شركت خاصي همكاري نمی كند.
آنچه پژوهشگاه صنعت نفت در حوزه کاتالیست انجام می دهد را می توان به شمشیر دو لبه ای تشبیه کرد که اگر به اندازه کافي در حوزه کاتاليست ها وارد نشويم و نیازمان را تامین نکنیم، تبدیل به اهرم فشار عليه صنعت نفت کشور می شود.
سهمی که هرچه بیشتر شود، بهتر است
نکته قابل توجه در تولید کاتالیست این است که توليد کاتاليست سهم و قيمت و توليد بالایی ندارد و در عوض به فناوري هاي تک و انحصاري نیاز دارد و به همین دلیل شرکت هاي خارجی تامين کننده کاتاليست ها دانش فني خودشان را دارند و روي توليد، ساخت و فرمولاسيون کاتاليست ها سرمايه گذاري بلندمدت مي کنند و به همين راحتي اين دانش را در اختيار ساير کشورها قرار نمی دهند.
در مورد ایران هم فارغ از مجموعه هایی مثل پژوهشگاه صنعت نفت که در تولید دانش فناورانه انواع کاتالیست پیشتاز است، نیاز به شرکت هایی برای سرمایه گذاری در زمینه تولید و تجاری سازی داریم.
باید توجه داشت که روند بومی سازی کاتالیست ها در سال های گذشته تا حد زیادی با حمایت های دولتی پیش رفته و لازم است بخش خصوصی جایگاه و سهم خود را در این بازار مهم و استراتژیک پیدا کرده و این گسترده را افزایش دهد.
سهم پژوهشگاه صنعت نفت از بازار کاتالیست ها، سهم قابل توجهی است که هر روز بیشتر و خاص تر می شود اما لازم است در مورد این سهم و جایگاه برنامه و استراتژی بیشتری داشت.
طبق گزارش های رسمی مركز پژوهش هاي مجلس با توجه به ظرفيت هاي فعلي و طرح هاي آتي، تا سال 1404، كشور ساليانه به 29 هزار تن كاتاليست به ارزش تقريبي 692 ميليون دلار براي بخش هاي پتروشيمي، پالايش و گاز نياز دارد و اين امر مي تواند تاكيدي بر اهميت اين كالاي استراتژيك باشد.