گام های بلند ایران در زمینه جلوگیری از خام فروشی
توسعه پالایشنفت برمحور پتروپالایشگاه
نیاز روزافزون کشور در بخش حمل و نقل به سوخت، لزوم خودکفایی در تولید سوخت مورد نیاز، دارنده یکی از بزرگترین ذخایر طبیعی نفت و گاز و نیاز فوری صنایع پالایشی کشور به افزایش توان کمی و کیفی محصولات تولیدی از صنعت پالایش و پخش فراورده های نفتی ایران، صنعتی حساس در بدنه وزارت نفت ساخته است؛ صنعتی که تمامی تلاش خود را به کارگرفت تا آثار تحریم های ناعادلانه را که سنگین ترین آنها بر پیکره این صنعت فرود آمد، نه تنها تحمل کرده، بلکه از آن پلی بسازد برای دستیابی و اتکا به توانمندی و دانش فنی متخصصان داخلی و شاهد این مدعا ساخت و راه اندازی واحدهای پیشرفته پالایشگاهی در طرح های توسعه ای پالایشگاه های کشور و ساخت تجهیزات پالایشگاهی، مورد نیاز و در برخی موارد کاتالیزورهای مورد نیاز این صنعت بوده که همه دستاورد پایداری در شرایط تحریم بود. هم اکنون جواد اوجی، وزیر نفت دولت سیزدهم ایران توسعه پالایشگاه های موجود و نیز ساخت و تکمیل پالایشگاه های جدید را در دستور کار خود قرار داده تا گام های بلند ایران در زمینه جلوگیری از خام فروشی همچنان مستمر ادامه یابد.
امروزه دنیا به سمت ادغام فرایندهای پالایش و پتروشیمی در مجتمع های پتروپالایشگاهی حرکت کرده است که از صرفه اقتصادی بالاتری نسبت به پالایشگاه برخوردارند. فراورش نفت خام در یک پتروپالایشگاه شامل تبدیل نفت خام در فرایندهای پالایشی به مشتقات سوختی از جمله بنزین، گازوییل، سوخت جت و نفت کوره است؛ اما از محصولاتی نظیر LPG و نفتا هم می توان برای توسعه بخش پتروشیمیایی این واحدها بهره برد و ده ها محصول پتروشیمیایی در این زمینه تولید کرد. هم اکنون با افتتاح پالایشگاه ستاره خلیج فارس ایران در تمام فراورده های پالایشی از جمله بنزین خودکفا شده است، در مورد نفت کوره ایران از 40 سال پیش تاکنون صادرات داشته؛ اما در مورد سایر فراورده ها، با توجه به توسعه برداشت گاز از میدان پارس جنوبی و جایگزینی گاز با خوراک نیروگاه ها، گازوییل نیز صادراتی شده است. با گازرسانی به روستاها در مورد نفت سفید و LPG نیز صادرکننده شده ایم، بنابراین واحدهای جدید پتروپالایشی که در ایران ساخته می شود، لازم نیست محصولات خود را با قیمت های یارانه ای و قیمت های تکلیفی وزارت نفت به داخل بدهند. این پتروپالایشگاه ها می توانند با اقتصاد آزاد، محصولات خود را صادر کنند، بنابراین مشکل زیان دهی پالایشگاه های قدیمی را نخواهند داشت. بـســیـاری از کشــورهای در حــال توسعه و کشــورهایی کـه به عنوان کشورهای نفتی محسوب نمی شوند، توسعه صنعت پتروپالایشگاهی را در برنامه خود قرار داده اند و اعتبارات و تسهیلات مناسب را برای توسعه این بخش فراهم کرده اند. در ایران نیز با توجه به سابقه حضور در صنعت نفت و وجود خوراک مورد نیاز و زیرساخت های اولیه، روی احداث این مجتمع ها بررسی شد و ارزیابی صورت گرفت و تاکنون برنامه ریزی هایی نیز انجام شده است.
امکان توسعه پتروپالایشگاه ها وجود دارد؟
از آنجا که حرکت صنعت نفت در همه بخش ها، بخصوص صنعت پتروشیمی با وجود مشکلات اقتصادی و تحریم های همه جانبه، رو به جلو بوده است، تلاش شده با ورود به موضوع پتروپالایشگاه ها هرچه بیشتر شرایط خام فروشی را به سمت فراورده فروشی و ایجاد ارزش افزوده ببریم. در همین زمینه بود که در نهایت طرح «احداث پتروپالایشگاه ها با استفاده از سرمایه گذاری مردمی و روش تنفس خوراک» در صحن علنی مجلس ایران بررسی شد و به تصویب رسید. در واقع نگاه دولت و وزارت نفت حمایت از احداث پالایشگاه و پتروپالایشگاه با استفاده از سرمایه مردمی و مبتنی بر این است که سرمایه گذاران بتوانند حداکثر ۳۰ درصد نقدینگی اولیه را تامین و بقیه سرمایه را از طریق انتشار اوراق مشارکت، بازار سرمایه و تسهیلات بانک ها فراهم کنند و در این مدت تلاش ها به سمت زمینه سازی برای این هدف بوده است. درباره تاثیر مثبت این روش بر مسائل پولی و مالی بین المللی کشور باید گفت این روش موجب گستردگی بیشتر ارتباطات تجاری با کشورهای منطقه می شود که میتوان با استفاده از روش هایی همچون تهاتر با کالاهای دیگر این موضوع را حل کرد. وانگهی راهکار موثر برای مقابله با تحریم عبور از خام فروشی است و باید نفت را به جای صادرات به شکل خام، در پتروپالایشگاه های داخلی تبدیل به فراورده کنیم و فراورده های پتروپالایشی صادر کنیم؛ در صادرات نفت خام محموله های بزرگ و با حجم بالا صادر می شوند و همین مسأله موجب می شود که رصد و پیگیری و تحریم این محموله ها با سهولت بیشتری انجام شود. درباره شیوه تامین مالی پروژه های پتروپالایشگاهی در شرایط حال حاضر کشور باید گفت: نقدینگی 1600 هزار میلیارد تومانی که در اقتصاد کشور سرگردان است، می تواند منبع مالی بسیار خوبی برای چنین طرح هایی باشد. به عنوان نمونه پالایشگاه ستاره خلیج فارس در مدتی که منابع مالی نیاز داشت با انتشار اوراق سلف موازی بنزین توانست از همین سرمایه های مردمی 300 میلیارد تومان جذب کند، این درحالی بود که 80 برابر این مقدار تقاضا وجود داشت که نشان دهنده تمایل مردم به سرمایه گذاری در این زمینه است. در کنار برنامه های وزارت نفت برای توسعه پتروپالایشگاه ها در ایران، از ظرفیت هایی که پیش از این نیز در صنعت پالایش و پخش ایران به وجود آمده بود، استفاده خواهد شد تا ظرفیت پالایش نفت ایران افزایش یابد. جواد اوجی، وزیر نفت دولت سیزدهم گفته است که برای پالایش حدود یک میلیون ۵۰۰ تا یک میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه در روز (نفت خام و میعانات گازی) با هشت سرمایه گذار توانمند در این حوزه قراردادهایی امضا شده و با توجه به ارتقای کمَی و کیفی پالایشگاه های موجود ظرفیتی هم آنجا ایجاد می شود و پیش بینی می کنیم در سه یا چهار سال آینده، ظرفیت پالایش کشور ۱.۵ برابر شود. حداکثر ظرفیت نفت خام و میعانات گازی پالایشگاه ها اکنون نزدیک به ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه است که امیدواریم کف این ظرفیت به ۳ میلیون و ۴۰۰ تا ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه در روز برسد.
ظرفیت مطلوب ایران برای صادرات نفت
برنامه ریزی شرکت ملی پالایش و پخش برای توسعه پتروپالایشگاه ها و کاهش خام فروشی نفت به معنای این نیست که قرار است ایران در سال های آتی، نفت خود را صادر نکند و تنها به صادرات فراورده های نفتی در این بخش اکتفا کند. جواد اوجی در پاسخ به پرسشی درباره اینکه با افزایش ظرفیت پالایش، آیا امکان بی نیازی کشور از صادرات نفت خام وجود دارد یا خیر؟ بیان کرد: جمهوری اسلامی ایران، ظرفیت مطلوبی در مخازن نفتی دارد و بیش از ۱۵۰ میلیارد بشکه نفت قابل برداشت داریم که اگر بنا را بر تولید صیانتی بر این مخازن بگذاریم، ظرفیت خوبی هم در حوزه تولید خواهیم داشت که با برنامه های بخش بالادست، بی شک طی چهار تا پنج سال آینده افزایش ظرفیت تولید نفت اتفاق می افتد (هم در میدان های مشترک و هم در میدان های مستقل) که با افزایش ظرفیت تولید، می توانیم ظرفیت پالایشی کشور را افزایش دهیم و تضمین امنیت انرژی را پی بگیریم و در کنار آن صادرات نفت را هم داشته باشیم. اوجی با بیان اینکه این افزایش ظرفیت پالایشی با افزایش برداشت از میدان های نفتی رقم می خورد، اظهار کرد: خوشبختانه با ذخایر خدادادی در حوزه میدان های نفتی که ۱۵۴ میلیارد بشکه نفت خام و ۳۳ هزار میلیارد مترمکعب (۳۳ تریلیون مترمکعب) ذخایر گازی قابل برداشت است، با افزایش ظرفیت تولید در بخش بالادست، در بخش پایین دست هم ظرفیت پالایش افزایش می یابد و در عین حال توان صادرات نفت در اختیار خودمان است. وی در واکنش به این پرسش که آیا برنامه ای برای ساخت پالایشگاه جدیدی مانند ستاره خلیج فارس وجود دارد یا خیر، گفت: این افزایش ظرفیت پالایشی در قد و قواره ستاره خلیج فارس دیده شده و هدف هم این است که تحریم ها خنثی شود؛ البته نیم نگاه ما همان طور که به افزایش تولید نفت خام، گاز طبیعی و پالایش است، مهار و بهینه سازی مصرف را هم مد نظر داریم.
پالایشگاه های نفت ایران نیازمند سرمایه گذاری و فناوری جدید دنیا
با وجود اجرای طرح های توسعه ای در سال های اخیر در پالایشگاه های ایران، ساختار فرسوده و فناوری قدیمی در پالایشگاه های نفت ایران، امروزه زیان زیادی را به بخش خصوصی در ایران وارد می کند. هم اکنون پالایشگاه های نفت ما با تخفیف 5 درصدی نفت خام را از دولت دریافت می کنند؛ اما همچنان سود زیادی بابت پالایش هر بشکه نفت نصیب آنها نمی شود، از این رو برای بازسازی و نوسازی این پالایشگاه ها نیاز به سرمایه گذاری و فناوری روز دنیاست، اگر پالایشگاه های کشور، نوسازی نشوند، فاصله ایران با جهان زیاد خواهد شد و جبران این جایگاه سخت خواهد بود. بخش خصوصی، علاقه زیادی به نوسازی و بهسازی ندارد، از این رو دولت در قالب وام و تضمین سرمایه گذاری خارجی برای اصلاح پالایشگاه های موجود نفت کشور به بخش خصوصی کمک می کند. پس از ورود به دوره پسابرجام، استقبال زیادی از سوی سرمایه گذاران خارجی بویژه شرکت هایی از کره جنوبی و ژاپن برای اصلاح پالایشگاه های قدیمی نفتی انجام شده است. هم اکنون یکی از مشکلات اصلی پالایشگاه های نفت در ایران به دلیل فناوری پایین و قدمت دستگاه ها تولید بسیار بالای نفت کوره است، بر این اساس کاهش تولید نفت کوره و افزایش ظرفیت تولید محصولاتی با ارزش افزوده در پالایشگاه های نفت کشور به عنوان اولویت دارترین برنامه اجرایی در دستور کار قرار گرفته است. اين امر در سال هاي اخير با رويكرد پژوهشي به سمت شناخت و دستيابي به فناوري هاي نوين و همچنين رويكرد ساخت پالايشگاه هاي جديد با استفاده از فناوري هاي جديد مانند پالايشگاه خليج فارس و طرح هايي مانند طرح احداث فراگير پالايشي سيراف مورد توجه قرار گرفته است.