مخازن شوریجه و سراجه برای ورود به فصل سرد سال آماده اند
افزایش پایداری شبکه گاز با پشتیبانی تاسیسات ذخیره سازی
مشعل اولین تجربه موفق ذخیره سازی زیرزمینی گاز در جهان در سال 1915 میلادی در ایالت انتاریو کشور کانادا در بخش ویلندکانتی در یک مخزن گازی تخلیه شده صورت گرفت. رشد متعادل تعداد پروژه های ذخیره سازی تا سال 1950 همچنان ادامه داشت تا اینکه تعداد مخازن از 80 به 125 مخزن با ظرفیت 774 میلیارد فوت مکعب جهش داشت. امروزه بیش از 715 ساختار و تاسیسات ذخیره سازی در 38 کشور از جمله آمریکا، روسیه، کانادا، فرانسه، آلمان، ایتالیا، فنلاند، اسلواکی، اتریش و... با حجم گاز عملیاتی 393 میلیارد مترمکعب وجود دارد. ایران از سیمای جغرافیایی اقتصادی منحصربه فردی در بین کشورهای گازی منطقه برخوردار است؛ به طوری که در مرکز کشورهای تولید کننده نفت و گاز جهان قرار گرفته و با 15 کشور مرز آبی و خشکی دارد. به عبارت دیگر ایران در شاهراه تجارت جهانی گاز طبیعی قرار گرفته است. وجود ساختارهای طبیعی متنوع و عظیم هیدروکربوری در ایران که بندرت در کشورهای دیگر وجود دارد، می تواند با تبدیل و توسعه به مخازن ذخیره سازی گاز در مسیر ارتقای این صنعت و تضمین عرضه مداوم و پایدار گاز طبیعی موثر باشد. صنعت ذخیره سازی گاز طبیعی، مصداق پدافند غیرعامل و پدیده ای استراتژیک بوده و از نمادهای خود باوری در عرصه استقلال ملی کشور و از الزامات سند چشم انداز 1404 در حوزه گاز طبیعی به شمار می رود. قرعه بهره برداری از نخستین مخزن ذخیره سازی گاز خاورمیانه نیز به نام ایران افتاد و سال 91، در زمان مدیریت جواد اوجی بر شرکت ملی گاز ایران، شاهد بهره برداری از مخزن ذخیره سازی سراجه بودیم.
تاسیسات ذخیره سازی سراجه در منطقه ای بیابانی در 40 کیلومتری جنوب شرقی استان قم واقع شده است. این تاسیسات، همچون قلبی تپنده گرمای حیات بخش گاز طبیعی را در ایام سرد سال بر جان ایران جاری می کند. تاسیسات استراتژیک سراجه با هدف ذخیره سازی گاز طبیعی در ميدان گازی سراجه، در سال ۹۱ افتتاح و از ابتدای سال ۹۳ مسؤولیت بهره برداری از آن به منطقه 3 عملیات انتقال گاز ایران محول شد. از وظایف اصلی تاسیسات، پشتیبانی تامین بخشی از گاز مصرفی استان تهران و شمال شرق كشور در فصول سرد سال است و این امر موجب برطرف شدن مشکلات احتمالی در خصوص کاهش و افت فشار گاز می شود.
خودکفایی در تامین تجهیزات مورد نیاز
وجود بدعهدی کشورهای سازنده تجهیزات صنعتی در این تاسیسات و تامین نشدن قطعات، از همان ابتدا مهندسان و کارشناسان این تاسیسات را بر آن داشت تا با ترکیب افزایش دانش فنی، تخصص و تجربه، این ضعف را جبران و در تعمیرات سالانه این تاسیسات به خودکفایی و بومی سازی دست پیدا کنند. برای نمونه می توان به تعمیرات شیرهای تاسیسات با سایز و کلاس كاری از یک اینچ تا ۱۶ اینچ و از کلاس ۱۵۰ تا ۲۵۰۰ در بازه اورهال اشاره کرد که شاهکار آن، تعمیر شیر ۱۶ اینچ با کلاس كاری ۲۵۰۰ در خروجی تزریق است. تاسیسات ذخیره سازی سراجه از دو سایت تزریق و پالایش تشکیل شده است. هفت ماه از سال، گاز طبیعی با فشار بیش از 300 بار در سایت، تزریق ذخیره شده و در فصول سرد سال با برداشت حدودا پنج ماه، سایت پالایش فعال می شود. براساس برنامه ریزی سالانه، زمانی که سایت تزریق فعال نیست، تعمیرات اساسی توربوکمپرسورها انجام می شود و این تعمیرات براساس ساعت کارکرد و عملکرد آنها صورت می گیرد، در حالی که تعمیرات اساسی تجهیزات و دستگاه ها بعد از انجام بازرسی و تست های مورد نیاز، زمانی که سایت پالایش غیرفعال است، صورت می گیرد. این امر با تلاش مضاعف همکاران امکانپذیر است که در طول سال در کنار بهره برداری از بخش پالایش و تزریق، اورهال بخش دیگر را نیز در برنامه دارند. با افتتاح و اجرای پروژه سیستم خنک کن تبخیری هوای ورودی کمپرسورهای تاسیسات ذخیره سازی سراجه، توان توربوکمپرسور و دبی تزریق گاز طبیعی با افزایش ۱۳ درصدی راندمان توربین و توربوکمپرسورها، کاهش ۵ درصدی مصرف سوخت، کاهش آلایندگی، افزایش دوره تعمیرات به ۲۰ هزار ساعت و افزایش طول عمر قطعات همراه بود که با اجرا و بهره برداری از طرح سیستم خنک کن تبخیری، پایداری و توان عملیاتی ذخیره سازی گاز در استان های شمال و شمال شرقی استان قم نیز افزایش یافت. این تاسیسات، با اتکا به توان کارکنان متعهد، مجرب و متخصص همواره در تمامی زمینه ها پیشگام بوده است؛ رعایت الزامات ایمنی و بهداشتی، وجود ایستگاه آتش نشانی به روز و منطبق با استانداردهای روز دنیا از نقاط قوت مجتمع سراجه به شمار می رود. همچنین در سال گذشته، با افتتاح و راه اندازی بزرگترین سیستم خاموش کننده برجی تاور مانیتورینگ کشور به منظور اطفای حریق مخازن میعانات، ضریب ایمنی در این ایستگاه افزایش محسوسی پیدا کرده است. مانیتورینگ سیستم در بالای برج در ارتفاع ۱۸ متری نصب شده و این قابلیت را دارد که در هر دقیقه ۸ تا ۱۰ هزار لیتر مواد خاموش کننده را به صورت JET یا FOG روی سقف مخازن و روی آتش پخش کند که با توجه به دوری تاسیسات از مرکز کمک رسانی شهری، وجود این سیستم برای افزایش ایمنی الزامی بود. ترکیب تجهیزات و کارکنان متخصص، دلسوز و توانمند در کنار یکدیگر، تاسیسات ذخیره سازی سراجه را به تاسیساتی قدرتمند و قابل استفاده در شرایط سخت تبدیل کرده است.
ذخیره سازی 1.2 میلیارد مترمکعبی گاز برای فصل سرما
ظرفیت ذخیره سازی كنونی تاسیسات سراجه، 2.1 میلیارد مترمكعب و ظرفیت نهایی ذخیره سازی آن 5.1 میلیارد مترمكعب گاز است . در ماه های گرم سال برای انجام عمليات تزريق، يك ايستگاه تقويت فشار گاز طبیعی با 3 رديف توربوكمپرسور 25 مگاواتی پيش بينی شده كه روزانه 8 میلیون مترمكعب گاز طبیعی به مخزن گازی تزریق می شود و در ماه های سرد سال، دو بخش پالايشی در حال بهره برداری است كه روزانه 9 میلیون مترمكعب گاز پالايش، بازتوليد و به خط لوله گاز برای مصرف ارسال می شود که این مهم با هدف ماموریت سازمانی منطقه 3 عملیات انتقال گاز ایران و با هدف انتقال پاک، ایمن، پایدار و بهره ور گاز طبیعی صورت می گیرد.
شوریجه و افزایش پایداری گاز در منطقه ای راهبردی
تاسیسات ذخیره سازی شوریجه نیز در شمال شرق کشور (مرز ایران – ترکمنستان)، در منطقه خشک بیابانی 35 کیلومتری شهرستان مرزی سرخس و 165 کیلومتری مشهد مقدس واقع شده است. مجتمع ذخیره سازی گاز طبیعی شوریجه (خانگیران)، به عنوان بزرگترین مخزن ذخیره سازی گاز خاورمیانه شناخته می شود. عملیات ذخیره سازی زیرزمینی گاز طبیعی، در روزهای گرم تابستان که مصرف گاز کمتر است، انجام می شود. این انرژی خدادادی در دل زمین ذخیره می شود تا در روزهای سرد فصل زمستان با برداشت مجدد، مورد استفاده قرار گیرد و گرمابخش منازل هموطنان شود.
تزریق 1.5 میلیارد مترمکعب گاز به مخزن شوریجه
بر پایه گزارش ها، در 6 ماه نخست سال 1400 حدود 1.5 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی به مخزن ذخیره سازی شوریجه تزریق شده که تا پایان فصل تزریق به دو میلیارد مترمکعب خواهد رسید و با توجه به میزان گاز ذخیره شده، آمادگی لازم برای خدمت رسانی به هموطنان میسر شده است. در 6 ماه نخست سال جاری، با همت شبانه روزی کارکنان و متخصصان این شرکت، عملیات تعمیرات اساسی واحدهای نم زدایی ذخیره سازی نیز انجام شده است.
گذری بر تاریخچه منطقه خانگیران
اولین فعالیت اکتشافی در سال 31 در منطقه خانگیران به وقوع می پیوندد و اولین چاه در سال 41 به مخزن گاز شیرین شوریجه می رسد که نوید طراحی و اجرای تاسیسات بزرگ گاز در این منطقه را می دهد. تاسیسات نم زدایی مرحوم جمالی نیا با تامین خوراک از مخزن گاز شیرین شوریجه در سال 52 به بهره برداری می رسد و گاز مصرفی بخش محدودی از شهر مشهد از طریق خط لوله 16 اینچی ارسال می شود.
کشف مخزن مستعد و بزرگ مزدوران در عمق 3700 متری زمین، شهرتی جهانی به منطقه خانگیران می بخشد و به عنوان یک مخزن بزرگ و مستقل گاز روی تلکس خبرگزاری های جهان خودنمایی می کند.
راه اندازی تاسیسات ذخیره سازی به طور کامل از سوی متخصصان داخلی و با تلاش کارکنان و متخصصان شرکت پالایش گاز شهید هاشمی نژاد انجام شده و به بهره برداری رسیده است.
این تاسيسات با هدف تبديل میدان شوريجه D به مخزن ذخيره گاز طبیعی به منظور غلبه بر اوج بار مصرفی گاز در فصل سرما ايجاد شده و با بهره برداری از این مجتمع، ظرفیت تولید گاز شرکت پالایش گاز شهید هاشمی نژاد در ماه های سرد سال، بیش از 30 درصد افزایش یافته است. گاز طبیعی در فصول گرم سال و پس از تقويت فشار به مخزن تزريق میشود و گاز ذخيره شده طی 4 ماه سرد سال، از این مخزن برداشت شده و پس از نم زدايی و كنترل نقطه شبنم، به خطوط ارسال گاز انتقال می یابد. این تاسیسات با اتکا به توان کارکنان متعهد، مجرب و متخصص همواره در تمامی زمینه ها پیشگام بوده است.
رعایت الزامات ایمنی و بهداشتی، وجود ایستگاه آتش نشانی به روز و منطبق با استانداردهای روز دنیا از نقاط قوت مجتمع ذخیره سازی شوریجه محسوب می شود و کارکنان پرتلاش صنعت عظیم گاز در منطقه عملیاتی خانگیران به طور شبانه روزی می کوشند تا گرمابخش منازل هموطنان در نقاط مختلف ایران زمین باشند.
دولت سیزدهم و برنامه ریزی برای افزایش ذخیره سازی گاز
افزایش ذخیره سازی گاز طبیعی در مخازن طبیعی در نقاط استراتژیک کشور از برنامه های ارائه شده از سوی جواد اوجی، وزیر نفت دولت سیزدهم به شمار می آید که با هدف افزایش پایداری شبکه گاز تعریف شده است. از دیگر سو، در حکمی که وزیر نفت برای مجید چگنی، مدیرعامل جدید شرکت گاز صادر کرده نیز بار دیگر بر پیگیری موثر به منظور افزایش ظرفیت ذخیره سازی گاز در مخازن طبیعی کشور تاکید شده است.
آنچنان که پیش از این گفته شد، بهره برداری از مخزن ذخیره سازی گاز سراجه به عنوان نخستین مخزن ذخیره سازی گاز خاورمیانه، سال 91، در دوره مدیریت جواد اوجی به عنوان مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران اجرایی شد و باید دید با توجه به تجربه موفقی که در کارنامه وی ثبت شده، طی سال های حضورش به عنوان وزیر نفت، چه دستاوردهای جدیدی در این حوزه ثبت می شود.