صنعت نفت پرچمدار دفاع مقدس
مقام معظم رهبری در خصوص دوران دفاع مقدس گفته است: «این هشت سال، مظهری از برترین صفاتی است که جامعه می تواند به آنها ببالد و از جوانان خودش انتظار داشته باشد، یعنی دفاع مقدس مظهر حماسه است، مظهر معنویت و دینداری است، مظهر آرمان خواهی است، مظهر ایثار و از خودگذشتگی است، مظهر ایستادگی، پایداری و مقاومت است و مظهر تدبیر و حکمت است. دوران دفاع مقدس برای ملت ما ظرفیت و موقعیتی بود که این ملت بتواند اعماق جوهره خودش را در ابعاد مختلف نشان دهد و نشان داد.»
بی شک فعالیت های عملیاتی صنعت نفت در دوران حماسه 8 سال دفاع مقدس، به عنوان نقطه عطفی در تاریخ صنعت نفت به شمار می رود. اینک اما وظیفه ماست که حقایق ایثار، پایمردی و از خودگذشتگی کارکنان ولایت مدار صنعت نفت را برای نسل امروز و آینده بازگو کنیم. ما وظیفه داریم همچنان در تمامی صحنه ها و در راه آرمان ها و ارزش های انقلاب انجام وظیفه کنیم و راه امام که در پیروی از منویات مقام معظم رهبری تبلور یافته است، راه اصلی خود بدانیم و در راه تحقق اهداف متعالی انقلاب و نظام مقدس جمهوری اسلامی به جد کوشش کنیم تا ایران اسلامی به رشد، شکوفایی و خودکفایی برسد.
این ایام که تداعی دوران حماسه، عزت، غیرت، مردانگی و ولایت مداری ملت سرافراز ایران اسلامی است را گرامی می داریم و سرتعظیم در مقابل خانواده معظم شهیدان، جانبازان، آزادگان، رزمندگان و شهدای گرانقدر فرود می آوریم و از این فرصت برای تجدید بیعت با آرمان های امام (ره) و نایب صالح ایشان مقام عظمای ولایت، رهبر معظم انقلاب بهره جسته و اعلام می کنیم که تلاشگران سختکوش صنعت نفت با اندیشه و تفکر بسیجی و مدیریت جهادی، در راه تحقق اهداف و ارزش های انقلاب مصمم تر از هر زمان، لحظه ای از پای نخواهند نشست.
مروری بر استراتژی های راهبردی ایران در جلوگیری از قطع صادرات نفت در دوران دفاع مقدس
آزمونی برای باور توانستن در صنعت نفت
منیژه احیایی جنگ تحمیلی، آزمونی سرنوشت ساز برای حکومت نوپای جمهوری اسلامی ایران بود؛ آزمونی که با رشادت و دلاورمردی ایرانیان همراه شد و در نهایت به نفع عزت و اقتدار ملت بزرگ ایران به سرانجام رسید. در مطلب پیش رو نگاهی داریم بر استراتژی های راهبردی ایران در جلوگیری از قطع صادرات نفت در دوران دفاع مقدس.
دشمن بعثی با علم به این اصل که صنعت نفت، شریان اصلی اقتصاد و نبض تپنده حاکمیت ایران اسلامی است، نقطه اصلی تمرکز خود را بر صنعت نفت ایران معطوف کرد و کوشید تا با بمباران تاسیسات نفتی ایران و جلوگیری از صادرات نفت و فراورده های نفتی، موجبات فروپاشی اقتصادی کشور و به تبع آن انسجام و اتحاد ملی را فراهم آورد. در این بین، صنعت نفت نیز به مدد غیرت و حس میهن دوستی کارکنان آن و شبکه پیشرفته تولید و فروش نفت، برای جنگی تمام عیار با رژیم بعث آماده می شد و توانست طی هشت سال مقاومت دلاورانه، نبوغ خود را به ظهور رسانده و در عین حال بخشی از بزرگترین فداکاری های میهن پرستانه را در تاریخ کشورمان ثبت کند. شاید بزرگترین افتخار صنعت نفت ایران در زمان جنگ تحمیلی آن باشد که حتی در بحبوحه موشک باران عراق، حتی یک روز نیز صادرات نفت ایران قطع نشده است. در ادامه مروری خواهیم داشت بر مهم ترین استراتژی ها و راهبردهای اتخاذ شده در صنعت نفت کشورمان که با هدف جلوگیری از قطع صادرات نفت انجام شده است.
پدافند غیرعامل، نخستین گام پیشگیرانه
با توجه به اهمیت و نقش اساسی نفت در اقتصاد کشور و ضرورت محافظت از تاسیسات نفتی، موضوع نگهداری و بالا بردن ضریب اطمینان در مصون سازی تاسیسات در زمان جنگ مورد توجه قرار گرفت. به این منظور پس از انجام مطالعات گسترده و بحث و بررسی درباره راه های انجام این مهم، راه حل هایی در چارچوب پدافند غیر عامل درون سیستمی و برون سیستمی تعریف و به مجریان ذیربط در سازمان های مختلف ابلاغ شد. این راهبردها با هدف جلوگیری از سرایت آسیب های احتمالی بمباران به تاسیسات زنجیره ای صنعت نفت انجام شد و در تمامی تاسیسات و ساختمان های اصلی صنعت نفت در جنوب کشور به اجرا درآمد. در این چارچوب، ضمن مقاوم سازی تاسیسات با ساخت تفکیک گرها و دیوارهای بتونی، نسبت به طراحی و نصب تجهیزات پیشگیرانه در حوزه حملات هوایی نیز اقدام شد.
ساخت و نصب گوی های شناور
بمباران نقطه به نقطه بندر صادراتی خارگ، تخریب تقریباً 100 در صدی این بندر صادراتی، وحشت کشتی ها از نزدیک شدن به اسکله های بارگیری آن و همچنین دقت بالای هواپیماهای بمب افکن در هدف قراردادن نقاط ثابت و غیرمتحرک، اهمیت ابتکار و استفاده از گوی های شناور را بیش از پیش روشن ساخت. گوی های شناور در فاصله 20 کیلومتری ساحل جزیره خارگ و در آب های خلیج فارس مستقر شد؛ دو خط لوله 42 اینچی نیز از ساحل بندر گناوه با استفاده از بستر دریا به محل استقرار گوی ها کشیده و به آنها متصل شد.
این گوی ها به وسیله لنگر در محل استقرار خود به صورت شناور درآمدند. قطعه متحرک گوی امکان چرخش و مقابله آن را با امواج و تندبادهای دریا فراهم می کرد. لوله های لاستیکی شناور انعطاف پذیر نیز ضمن تطابق با حالت شناور گوی و سهولت اتصال به کشتی نفتکش، انجام عملیات بارگیری را ممکن می ساخت.
نفتکش ها پس از اتصال به گوی (با استفاده از لوله های لاستیکی انعطاف پذیر) این امکان را داشتند که در حین بارگیری با شعاع مشخص، به دور گوی بچرخند و از حالت هدف ثابت و آسان هواپیماهای دشمن خارج و مصونیت بیشتری پیداکنند. چرخش دایره وار کشتی به دورگوی عملا در عملیات بارگیری نیز خللی وارد نمی ساخت و به این ترتیب طی عملیات بارگیری که گاهی تا 34 ساعت به طول می انجامید، کشتی از امنیت نسبی برخوردار بود. ایران با این روش توانست مقادیر معتنابهی نفت را بارگیری و صادر و در بحرانی ترین روزها نیز از توقف عملیات صادرات نفت خام جلوگیری کند.
بارگیری کشتی به کشتی نفت خام
با وجود تمهیدات انجام شده در ساخت و نصب گوی های شناور؛ اما دستیابی دشمن به سلاح هدف یاب، کارآیی این گوی ها را برای بارگیری کشتی های در حال حرکت زیر سؤال می بر. ؛ بنابراین تمهیدات و ابتکارات دیگری ضرورت پیدا کرد. بارگیری کشتی ها در جزیره خارگ به وسیله نفتکش سیار و تخلیه آن در کشتی های بزرگ به عنوان مخزن ذخیره سازی و بهره گیری از آن در صدور نفت، یکی از تمهیدات و تسهیلاتی است که در این خصوص به خدمت گرفته شد. در این روش، کشتی های بزرگ با استفاده از فرصت های بین بمباران با پهلوگیری در اسکله خارگ، نسبت به بارگیری نفت اقدام می کردند و در اسرع وقت از اسکله فاصله می گرفتند.
این سیاست و جدایی نفتکش های بزرگ از مخازن و لوله های انتقال، ضریب اطمینان امنیت محموله ها و جان افراد را تا حدودی افزایش می داد. روش کار به این صورت بود که کشتی های مادر، نفت خام را در چند کیلومتری بندر صادراتی به کشتی های نفتکش کوچک تر انتقال می دادند و مقادیری از سهم صادرات را تامین می کردند .
یک طرح و تمهید دیگر، بارگیری مستقیم کشتی های کوچک در فواصل امن بمباران ها بود که نفت آنها یا به طور مستقیم به کشتی های صادراتی منتقل یا در کشتی های بزرگ و به دور از مبادی صادرات، ذخیره سازی می شد. بدیهی است که این روش ها نیز کارایی محدودی داشتند؛ زیرا چه بسا کشتی ها پس از ساعت ها مرارت و بارگیری، در مسیر بازگشت خود طعمه حملات هواپیمای دشمن می شدند که به زیان از دست رفتن کشتی و محموله نفت آن منجر می شد.
طرح والفجر، راهکاری برای جلوگیری از قطع صادرات
در مراحل بعد، ضمن بهره گیری از جزایر سیری و لارک برای بارگیری کشتی های صدور نفت خام و استفاده از روش انتقال نفت از کشتی به کشتی تا مدتی از وقفه در صدور نفت جلوگیری شد. با این حال دشمن با استفاده از پایگاه ها، فرودگاه های کشورهای جنوبی خلیج فارس و نیز با بهره گیری از سوخت گیری در حال پرواز توانست این پایگاه های نسبتاً دوردست را نیز ناامن کند.
با تشدید حملات دشمن به تأسیسات جزیره خارگ و اکراه نفتکش های خریدار نفت از عزیمت به مقصد خارگ و در نتیجه کاهش صادرات نفت خام از این جزیره، از تاریخ 11 دی سال 1363 شرکت ملی نفتکش با همکاری مناطق نفت خیز جنوب، فلات قاره و امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران، طرحی موسوم به والفجر را به مرحله اجرا درآورد که به موجب آن 3 نفتکش غول پیکر به صورت مخزن شناور در جزیره سیری مستقر شده و 11 فروند نفتکش سیار، نفت خام صادراتی را از پایانه خارگ بارگیری می کرد و به نفتکش های مشتریان نفت تحویل می داد. این راهکار به نوبه خود، تا حدود زیادی خیال شرکت های خریدار نفت را راحت کرد و نفتکش های آنها توانستند در منطقه امن، نفت مورد توافق خود را تحویل گرفته و به مقاصد اصلی برسانند. آنچه گفته شد، بخش کوچکی از اقدامات راهبردی صنعت نفت کشورمان برای جلوگیری از صادرات نفت بود؛ راهبردهایی که در کنار دفاع دلاورانه کارکنان این صنعت به سرانجام رسید و توانست برگ برنده ای برای پیروزی در جنگ تحمیلی و به تبع آن، مهر تاییدی بر باور توانستن در صنعت نفت کشورمان در تمامی دوران باشد.