درآمدزایی صنعت پتروشیمی با محوریت بومی سازی و تولید انواع کاتالیست های استراتژیک
معادلات جهانی و منطقه ای تغییر می کند
مشعل کاتالیست ها، یکی از الزامات اصلی بخش های مختلف صنعت نفت از جمله صنعت پتروشیمی هستند که از دهه های گذشته تاکنون در برهه های زمانی مختلف، کاهش یا کمبود این مواد مشکلات زیادی را به وجود آورده است. تولید کاتالیست ها ارتباط مستقیمی با شرایط داخلی صنعت و توسعه تکنولوژی و فناوری های روز دارد و درست از زمانی که صنعت پتروشیمی کشورمان توانست به شرایط استاندارد و متعادلی در توسعه داخلی خود برسد، خیلی زود به سمت تولید کاتالیست های مورد نیاز خود و حتی کاتالیست های گران و استراتژیک رفت.
صنعت پتروشيمي در چند دهه گذشته، به انواع کاتاليست وارداتي وابسته بود، کاتاليست هايي که حتي اگر استراتژيک هم نبودند، به دليل تحریم ها روند وارداتشان سخت، گران و زمانبر بود. در چند سال گذشته روند بومی سازی کاتاليست هاي پرمصرف و استراتژيک صنعت پتروشيمي با همکاري شرکت ملي صنايع پتروشيمي، سرمایه گذاران خصوصي و در ادامه شرکت های دانش بنیان و استارت آپ ها قوت گرفته است. آنچه امروز به عنوان توانمندي داخلي در تامين کاتاليست هاي بنيادي و استراتژيک صنعت پتروشيمي تولید می شود، در شرایط سخت اقتصادی و تحریم های مستقیم و همه جانبه اجرایی شده و حالا فارغ از تامین نیاز داخلی، در رقابت با توليدکنندگان جهاني به دنبال سهم بيشتري از بازار منطقه و جهان هستیم.
پایان یک انحصار قدیمی
اگرچه طی چند دهه غلبه تکنولوژی غرب و فشارهای تحریمی، بخش زیادی از صنعت نفت و پتروشیمی کشورمان به شرکت های بزرگ و صاحب تکنولوژی روز دنیا وابسته بودند؛ اما همین تحریم ها و فشارهای همه جانبه بالاخره ما را به سمت داخلی سازی و تامین نیازمان در داخل کشور برد. حالا پس از سال ها تلاش در زمینه داخلی سازی کاتالیست ها و تولید بخش زیادی از کاتالیست های مورد نیاز صنعت پتروشیمی ، این صنعت به دنبال اعتمادسازی و جایگزینی تولیدات داخل کاتالیست ها با تولیدات قدیمی خارجی است. بسیاری از شرکت های پتروشیمی هنوز هم لیسانس مورد نیاز بخش های مختلف مجموعه خود را از شرکت های خارجی دریافت می کنند و این شرکت های خارجی، هزینه ها و الزامات جانبی را برای شرکت های ایرانی در نظر می گیرند که خرید کاتالیست ها هم یکی از آنهاست. از سوی دیگر شرکت های پتروشیمی داخلی، به واسطه ریسک بالای تولید به محصولات قدیمی خارجی عادت و اعتماد کرده اند و جریان جایگزینی محصول و اعتماد به کاتالیست جدی، نیاز به زمان و تغییرات جدید دارد. با این حال این روند از چند سال قبل شروع شده و امروز بخش قابل توجهی از شرکت های پتروشیمیایی محصولات کاتالیستی مورد نیاز خود را از داخل کشور با حداقل هزینه و ریسک و زمان تامین می کنند و در این روند از خروج قابل توجه ارز از کشور جلوگیری می شود؛ اما در کنار همه این موارد، اتفاق مهم تری که رخ داده، این است که شرکت های دانش بنیان داخلی فعال در زمینه کاتالیست ها وارد رقابتی فناورانه با چند تولیدکننده انحصاری این محصولات شده اند. بر اساس برآوردهای صنعت پتروشیمی، قرار است تا پايان سال 1400، سالانه حدود 100 ميليون دلار کاتاليست در کشور توليد شود و هر روز لیست و عناوین جدیدی از کاتالیست ها در لیست بومی سازی قرار گیرد. در این ماه های اخیر، بارها شاهد امضای قرارداد تجاری سازی و تولید کاتاليست های جدید بوده ایم. در حال حاضر 40 گروه کاتاليستي پرمصرف در صنعت پتروشیمی مصرف می شود که هرچه تعداد کاتالیست های تولیدی در داخل بیشتر باشد، صرفه اقتصادی و ارزآوری بیشتری را در پی دارد.
خبرهای کاتالیستی در صدر اخبار خوب پتروشیمی
اتفاق خوب این است که حوزه کاتالیست ها، به بخش پرخبر و جریان ساز صنعت پتروشیمی تبدیل شده است. هر روز خبرهای جدیدی از درآمدزایی صنعت پتروشیمی با محوریت تولید کاتالیست های جدید در صدر اخبار قرار می گیرد. آخرین خبر صرفه جویی ۷۰ میلیون دلاری با بومی سازی ۲ کاتالیست راهبردی دهیدروژناسیون اتیل بنزن به استایرن و کاتالیست سنتز آمونیاک بود.
کاتالیست دهیدروژناسیون اتیل بنزن به استایرن، در پتروشیمی پارس و پتروشیمی تبریز و کاتالیست سنتز آمونیاک نیز در پتروشیمی های اوره و آمونیاک مصرف می شود. پتروشیمی های اوره و آمونیاک، مصرف کننده کاتالیست سنتز آمونیاک شامل پتروشیمی های رازی، پردیس، خراسان، هنگام، لردگان، کرمانشاه و مسجدسلیمان هستند که اکنون پنج طرح پتروشیمی آمونیاک جدید نیز در حال ساخت است.
تولید کاتالیست دهیدروژناسیون اتیل بنزن به استایرن، صرفه جویی ۲۰ میلیون دلاری و کاتالیست سنتز آمونیاک صرفه جویی ۵۰ میلیون دلاری را برای کشور محقق می کند و دیگر نیازی به واردات این کاتالیست ها نیست. تمامی فرایند ساخت کاتالیست دهیدروژناسیون اتیل بنزن به استایرن و کاتالیست سنتز آمونیاک با تکیه بر دانش بومی و تلاش محققان داخلی انجام شده است.
جریان درآمدهای ارزی به سمت داخل
شهرام رضایی، مدیر سرمایه گذاری شرکت ملی صنایع پتروشیمی نیز چندی قبل از داخلی سازی ۲۲ نوع کاتالیست صنعت پتروشیمی به ارزش ۱۲۳ میلیون دلار خبر داد و گفت: سالانه ۳۵ میلیون تن محصول نهایی صنعت پتروشیمی برای مصرف صنایع پایین دستی و صادرات تولید می شود. او افزود: از ۸۵ نوع کاتالیست موجود در صنعت پتروشیمی ایران، اکنون ۲۲ نوع کاتالیست با ارزشی بالغ بر ۱۲۳ میلیون دلار داخلی سازی شده و ۱۴ نوع دیگر با ارزشی بالغ بر ۷۰ میلیون دلار در دست اقدام است، همچنین با در نظر گرفتن ۶۵ دانش فنی استفاده شده در صنعت پتروشیمی ایران، ۱۰ دانش فنی داخلی سازی شده که از مهم ترین آنها می توان به دانش فنی تولید پروپیلن از متانول اشاره کرد. بر اساس این گزارش ، می توان گفت که صنعت پتروشیمی و حوزه با ارزش تولید کاتالیست ها به مرحله پایان انحصار خارجی ها بسیار نزدیک شده و این موضوعی است که احمد مهدوی ابهری، دبیرکل انجمن صنفی و کارفرمایی صنعت پتروشیمی به عنوان برنامه و هدف از آن صحبت می کند. او می گوید: صنعت پتروشیمی، بویژه شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی، برای بومی سازی کاتالیست ها با هدف پایان انحصار خارجی ها عزمی جدی دارد. دبیرکل انجمن صنفی و کارفرمایی صنعت پتروشیمی با تأکید بر اینکه شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی و R&Dهای تمامی پتروشیمی ها در تلاش هستند کاتالیست ها را در داخل کشور بومی سازی کنند، ادامه داد: خوشبختانه در این زمینه به موفقیت هایی هم رسیده ایم و هر سال بسیاری از کاتالیست های گوناگون را در داخل کشور با کیفیت بسیار خوب بومی سازی و تولید می کنیم، همچنین باید توجه داشت که محصول کاتالیست تولیدی، محصولی مرغوب است. مهدوی با تأکید بر اینکه تا دو سال پیش، محتاج شرکت های خارجی مانند شرکت بازل بودیم، گفت: اکنون صنایع پایین دستی پتروشیمی، محصولات متنوعی را در بخش های مختلف، بویژه محصولات پلیمری تولید و روانه بازارهای داخلی و خارجی می کنند که این امر، حاصل اعتماد شرکت های بالادست پتروشیمی به کاتالیست های ایرانی است. دانش فنی موجود در کشور در بهترین شرایط قرار دارد و در صنعت پتروشیمی، بدون کاتالیست دچار مشکل می شویم، بنابراین برای تحقیق و توسعه در این زمینه، باید بیش از گذشته همسو با شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی و شرکت های دیگر بخش خصوص فعال در این حوزه تلاش کنیم و این موضوع، نویدبخش پیشرفت و توسعه است. او با اشاره به افزایش حدود ۵۰ درصدی میزان ارزآوری ناشی از صادرات محصولات پتروشیمی در پنج ماه نخست امسال(1400) در مقایسه با مدت مشابه پارسال گفت: دولت سیزدهم باید نگاهی خاص به پتروشیمی، به عنوان یکی از صنایع راهبردی، ارزآور، صادرات محور، اشتغال آفرین و تحریم شکن داشته باشد. وی با اعلام اینکه یکی از دلایل بالا بودن مقدار ارزآوری، افزایش به طور میانگین ۸۰ تا ۱۰۰ دلاری قیمت محصولات پتروشیمی و پلیمری است، تصریح کرد: ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی ایران، بزودی به بیش از ۱۰۰ میلیون تن و این ظرفیت با تحقق سومین جهش توسعه به ۱۳۷ میلیون تن می رسد و تولید انواع کاتالیست در داخل، سهم قابل توجهی در این درآمدزایی دارد.