برگزاری 10 هزار نفر_ساعت کار کارشناسی برای جاری سازی اخلاق در صنعت گاز
منشور اخلاقی دیگر تنها یک قاب روی دیوار نیست !
مشعل رشد اجتماعی، اخلاقی و اقتصادی جوامع متاثر از رشد سازمان ها است. مدیریت، برنامه ریزی، تعیین اهداف و تدوین برنامه های استراتژیک اگر بر اساس ارزش های سازمانی و اخلاقی انجام شود، موجب پویایی بیش از پیش سازمان ها خواهد شد. پایداری به تعهدات سازمانی در قبال همه ذینفعان و صاحبان حق، مزیت رقابتی و راهبردی را برای سازمان ها رقم می زند. رفتار سازمانی و چگونگی تعامل سازمان با محیط درونی و بیرونی، نشأت گرفته از فرهنگ و ارزش های سازمانی است که اعتقادات بنیادی سازمان بر مبنای آن استوار است. با توجه به جایگاه ویژه اخلاق و ارزش های سازمانی در شرکت هایی نظیر شرکت ملی گاز ایران که با حجم عظیمی از ذینفعان داخلی و خارجی در ارتباط بوده و وظیفه خدمت رسانی به بیش از 25 میلیون مشترک گاز را به عهده دارد، رشد مؤلفه های فرهنگی و اخلاقی و حرکت از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب بسیار با اهمیت است. در این زمینه، مدیریت توسعه منابع انسانی شرکت ملی گاز ایران با الگوبرداری از شرکت های بزرگ داخلی، تدوین سند جامع اخلاقی را با مشارکت دانشگاه تهران و با نقش محوری احمد فرامرز قراملکی، از استادان بنام حوزه اخلاق حرفه ای، مؤلف و محقق ارزشمند کشور در حوزه اخلاق حرفه ای و سازمانی آغاز کرد و پروژه «ارزیابی وضعیت موجود اخلاقی و تدوین سند جامع اخلاقی شرکت ملی گاز ایران» در سه فاز و بر اساس گام های تعریف شده اجرا شد. این بخشی از صحبت های سرپرست امور پژوهش های منابع انسانی و تحول اداری شرکت ملی گاز ایران بود که در ادامه توضیحات کامل ترآن را می خوانید.
سید سبحان لواسانی، سرپرست امور پژوهش های منابع انسانی و تحول اداری شرکت ملی گاز ایران، سند توسعه فرهنگی و اخلاقی را بالاترین مرجع در ترسیم مسؤولیت های اخلاقی شرکت می داند و می گوید:« تمام اسناد شرکت، ممیزی اخلاقی شده و برای دستیابی به تحقق عینی آن، برنامه های کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت تدوین می شود. سند جامع توسعه فرهنگی و اخلاقی، ترازوی نهایی برای ممیزی اخلاقی فرایند تصمیم سازی و ارزیابی عملکرد اخلاقی شرکت است. این سند، بیانیه رسمی در بیان مسؤولیت های اخلاقی نسبت به همه ذینفعان (صاحبان حق) و نیز مسؤولیت اخلاقی سرمایه انسانی است که برحسب حقوق عناصر محیط درونی و بیرونی شرکت ملی گاز ایران تعریف می شوند. سند جامع توسعه فرهنگی و اخلاقی شرکت، نگاه مشترک همه اعضای آن به ذینفعان و رفتار یکسان آن در حمایت از حقوق ذینفعان را نشان می دهد.» وی ادامه می دهد: «تقریبا از سال 96 شرکت به دنبال این بود که ارزش های سازمانی را مدون کند و روی منشور اخلاقی که به صورت سنتی در شرکت موجود بود، اصلاحاتی صورت گیرد. برای تدوین منشور اخلاقی، مطالعات کتابخانه ای را آغاز کردیم و زمانی که تحقیقات لازم انجام شد، متوجه شدیم که در رابطه با حوزه اخلاق حرفه ای، دو رویکرد زیور انگارانه و مزیت انگارانه وجود دارد. در بخش رویکرد زیورانگارانه، کل اخلاق در سازمان از نگاه مدیران دولتی و خصوصی این است که آن را در قالب یک بیانیه به شکل منشور اخلاقی قاب و روی دیوارها نصب کنند. رویکرد دوم، رویکرد مزیت انگارانه است؛ یعنی اینکه شما یا مدیر ارشد سازمان به این باور برسید که اخلاق می تواند یک مزیت راهبردی برای شرکت باشد. در کشورهای توسعه یافته، نگاه ها واقعا به این صورت است و این مزیت راهبردی، بدرستی درک می شود. زمانی که مشتری ها به شرکت اطمینان پیدا می کنند، این اطمینان یک سرمایه کاملا با ارزش است و باعث می شود که مشتریان زیادی جذب شوند.»
تغییر رویکرد با نگاه پژوهش
لواسانی می افزاید: «ما با این تفکر، رویکرد خودمان را تغییر دادیم و به جای اینکه به دنبال منشور و یا تابلو باشیم، به دنبال پروژه پژوهشی رفتیم و آن را تعریف کردیم و با دانشگاه تهران و پرفسور قراملکی که مرجع تخصصی این حوزه در کشور بودند، قرارداد بستیم و پروژه ای را با عنوان تدوین سند جامع توسعه فرهنگی و اخلاقی شرکت ملی گاز ایران به ثمر رساندیم.» وی اظهار می کند: «ابتدا باید وضعیت مطلوب اخلاق را از نقطه نظر کارکنان و مدیران شرکت ملی گاز ایران ترسیم کنیم. به همین دلیل 16 کارگروه مختلف تشکیل شد که این کارگروه ها طی مکاتباتی، از 53 شرکت، نمایندگانی از طیف های مختلف از جمله مدیرعامل، مدیر منابع انسانی و ... بسته به ذینفعانی که در حوزه اخلاق فعال هستند، معرفی کردند.»
بهره گیری از منشور پنج وجهی
لواسانی در خصوص تعریف اخلاق می گوید:« اخلاق، رابطه بین حق و وظیفه است و یک رابطه دو سویه به شمار می آید. این موضوع در قبال ذینفعان مختلف به این معنی است که همیشه شما وظیفه ای در قبال حق دیگران دارید و دیگران هم همینطور. اگر این تعامل بدرستی و منصفانه انجام شود، یعنی اخلاق صورت اجرا شده است. در سازمان ها، ذینفعان هستند که اخلاق حرفه ای را شکل می دهند. ما برای اینکه ذینفعان را شناسایی کنیم، از یک منشور پنج وجهی استفاده کردیم. در قالب منشور پنج وجهی، مشتریان و مصرف کنندگان، منابع انسانی، شهروندان، جامعه، محیط زیست و منافع ملی، همسایه ها و مجاوران، پیمانکاران و تامین کنندگان را به عنوان ذینفعان شرکت تعریف کردیم. در این خصوص، بنای اخلاق را بر این گذاشتیم که سازمان، وظیفه ای را در قبال تک تک این گروه ذینفعان منشور دارد. بر این اساس کارگروه های مختلف و جلسات متعدد تخصصی با حضور مشاوران مجری برگزار شد.» سرپرست امور پژوهش های منابع انسانی و تحول اداری شرکت ملی گاز ایران ادامه می دهد:« برای تدوین این پروژه، بیش از 10 هزار نفر_ ساعت کار کارشناسی انجام شده است. برای اینکه اعتقاد داشتیم این موضوع، حیطه ای است که باید اصولی وارد آن شویم. در هر حال، فعالیت این کارگروه ها باعث شد که ما وضعیت ایده آل اخلاق از نقطه نظر شرکت ملی گاز را ترسیم کنیم؛ یعنی در هر کدام از این کارگروه ها، نمایندگان شرکت ها و مشاوران در خصوص اینکه در قبال همسایگان شرکت ملی گاز چه وظایفی در حد آرمانی وجود دارد، تبادل نظر کردند. تمام این موارد جمع بندی شد و وضعیت مطلوب اخلاقی شرکت ملی گاز را شکل داد.»
گام دوم و توزیع گسترده پرسشنامه
وی درباره گام دوم پروژه که وضعیت واقعی اخلاق در شرکت ملی گاز است، می افزاید:« در این رابطه نیز با همکاری دانشگاه تهران، پرسشنامه هایی را در سه بخش تهیه و توزیع کردیم. بخش نخست پرسشنامه، انگاره سنجی اخلاقی بود که برای اولین بار در کشور به صورت وسیع، 10 درصد از کل کارکنان شرکت ملی گاز (7هزار نفر) به عنوان نمونه آماری این پرسشنامه انتخاب شدند. انگاره سنجی، یک پرسشنامه کیفی بود. به عنوان مثال سوالات آن به صورت چالشی بود. به این صورت که شما زمانی که به شرکت ملی گاز فکر می کنید، چه تصویری در ذهنتان شکل می گیرد و بر اساس تفسیر حرفه ای این پاسخ ها، آن انگاره افراد از اخلاق را در 7 هزار نفر شناسایی کردیم.» وی تاکید می کند: «در پایان این مرحله، ما یک وضعیت مطلوب اخلاقی داشتیم. فاصله ای که بین وضعیت مطلوب و وضعیت واقعی وجود دارد و پژوهشگران به آن گپ یا ریسرچ گپ می گویند. این پروژه هنوز تمام نشده و اخلاق، ماهیتی مستمر است. این سند جامع اخلاقی در واقع همان خروجی وضعیت مطلوب اخلاق شرکت ملی گاز ایران است. یعنی اینکه ما علاقه داریم این سند در شرکت ملی گاز، در مقطعی که امیدوار هستیم نزدیک و زود باشد، جاری شود. واقعا به این متعهد هستیم و دوست داریم اجرا شود.» لواسانی ادامه می دهد: «در این سند، خط مشی هایی مشخص شده است که قابلیت سنجش کلی دارند. این برنامه های اجرایی همان کدهای رفتاری هستند، یعنی متناظر با خط مشی ها، رفتارهایی را تعریف می کنیم که این رفتارها اگر در واقع در شرکت عمل و حمایت شود، آن زمان خط مشی های اخلاقی یا ایده آل های اخلاقی قطعا محقق می شود. براین اساس پروژه دومی بزودی کلید خواهد خورد که تدوین کدهای رفتاری، برای محقق شدن کدهای اخلاقی است.» وی تاکید کرد: «اخلاق حرفه ای با رویکرد جدید، علم تازه ای است. یکی از مشکلاتی که ما با آن بخصوص در حوزه های جدید مواجه هستیم، ترجمه واژه های تخصصی بوده که در اخلاق این اتفاق زیاد رخ داده است؛ زیرا آن کسانی که ترجمه می کنند، درک و ذهنیت درستی از این علم ندارند. خیلی از واژه ها بدون توجه به بار معنایی آنها ترجمه و به کار گرفته می شوند و این موضوع سوء تفاهم های زیادی را ایجاد می کند. به عنوان مثال، در این حوزه تفاوت بین کدهای اخلاقی و کدهای رفتاری بسیار است.»
ارزش های سازمانی، بخش اول سند جامع
لواسانی، بخش اول سند جامع توسعه فرهنگی و اخلاقی را ارزش های سازمانی دانست و ادامه داد:« ارزش های سازمانی، ساختار ماموریت ها و رسالت سازمانی است و کلا خط مشی ها، اقدام ها، استراتژی های عملیاتی و استراتژی های کسب و کار سازمان همه باید در چارچوب ارزش های سازمان شکل گیرد. از جمله فرهنگ سازمانی که اخلاق، جزو جدایی ناپذیر این بخش است. ما افتخار این را داشتیم که در قالب این پروژه، ارزش های سازمانی شرکت ملی گاز را تدوین کنیم. ایمنی و محافظت از محیط زیست، مشارکت، همدلی، انسجام و مسؤولیت پذیری و پاسخگویی، جزو بندهای اصلی ارزش های سازمانی محسوب می شوند.» وی تاکید می کند: «بعد از ارزش های سازمانی، به اصول اخلاقی شرکت ملی گاز ایران پرداخته شد. این اصول اخلاقی همان شکل دهنده خط مشی های اخلاقی است و آخرین بخش هم به عهد نامه اخلاقی کارکنان شرکت ملی گاز ایران مربوط است که در قبال این سند، نشان می دهد ما به عنوان متولیان اخلاق باید به مجموعه کارکنان شرکت ملی گاز همچنین نسبت به اجرای این مفاد تعهد داشته باشیم، منتها به این دلیل که این تعهد در مدیران و کارکنان از دو جنس مختلف بود، مدیران علاوه بر اجرای اخلاق حرفه ای، باید متعهد و به آن باور هم داشته باشند و از آن حمایت کنند. به این دلیل ما دو عهدنامه را اینجا آورده ایم؛ عهدنامه اخلاقی مدیران شرکت ملی گاز و عهد نامه اخلاقی کارکنان شرکت ملی گاز. تفاوت عهدنامه ها در این است که مدیران در عهدنامه خود متعهد شدند تا جایی که می توانند از فرایند استقرار اخلاق بر سازمان و شرکت حمایت کنند؛ اما کارکنان متعهد شدند که آن را رعایت کنند». لواسانی در پایان تاکید می کند: «بدون شک پیمودن این راه پر فراز و نشیب، با مساعدت تمامی همکاران از مدیران رؤسا و کارشناسان در همه شرکت ها و مدیریت ها امکانپذیر خواهد بود و امیدوارم دست در دست هم و با استعانت از خدای مهربان، یکدیگر را در زیست اخلاقی یاری کنیم.»