صنعت پتروشیمی در گذر از جهش های چندگانه چطور تامین خوراک می شود ؟
مگاپروژه هایی با خوراک ترکیبی
مشعل یکی از موضوع های مهم در صنعت پتروشیمی و سوالی که بارها مطرح شده این است که خوراک مورد نیاز برای توسعه بیشتر صنعت پتروشیمی وجود دارد ؟ تا چند سال دیگر دسترسی به خوراک برای پتروشیمی ها وجود دارد و آیا می توان در مورد این موضوع مهم سیاستهای جدیدی به کار گرفت؟ صنایع پتروشیمی متناسب با محصولشان از دو نوع خوراک گازی و مایع استفاده می کنند. واحدهای تولیدی که الفین محصول اصلیشان است عمدتاً از گاز اتان و فرآورده های نفتی مایع مثل نفتا، پروپان، بوتان، رافینیت و ... استفاده می کنند. واحدهایی که محصول اصلی آنها متانول، آمونیاک و اوره است، بیشتر از گاز متان استفاده می کنند. بسیاری از سرمایه گذاریهایی که امروز در صنعت پتروشیمی انجام شده و می شود با توجه به منابع گازی پارس جنوبی و سایر بخشهای تولید انرژی در مناطق عملیاتی است. این مزیت نسبی برای صنعت نفت و پتروشیمی همواره مورد قبول و بهره برداری مناسب بوده است اما آیا برای این منابع عظیم و مزیت نسبی برنامه ریزی و زمان بندی تعیین شده است؟
صنعت پتروشیمی در سال گذشته (99) بیش از ۴۰ میلیون تن انواع خوراک شامل گاز طبیعی، اتان، میعانات گازی، گاز غنی، نفتا و نفت سفید از صنعت نفت و گاز کشور دریافت کرده که معادل یک میلیون بشکه نفت خام در روز است. طبق پیش بینی ها این عدد در سال ۱۴۰۴ با تکمیل و بهره برداری از ۵۰ طرح فعال صنعت پتروشیمی به ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار معادل بشکه نفت خام در روز افزایش خواهد یافت. با نگاهی به این اعداد باید پرسید پروژه های طراحی شده با توجه به کدام منابع خوراک طراحی شده اند و آیا مسئله مهم خوراک ترکیبی و جلوگیری از خام فروشی از روی کاغذ و سیاستهای اجرایی وارد میدان عمل و برنامه های توسعه ای جدید شده است؟ نکته قابل توجه و امیدوار کننده در پاسخ به این موضوع و سوالات آن ، جریان توسعه ای هماهنگ و تکمیل کننده زنجیره پتروشیمی در چند سال اخیر است. پتروشیمی های افتتاح شده در چند سال گذشته و پروژه های در حال اجرا این امید را در بر دارند که موضوع خوراک در صنعت پتروشیمی در ریل گذاریهای صورت گرفته به شکل جدی مد نظر بوده است.
تامین خوراک از زنجیره داخلی انرژی
یکی از اتفاقات قابل توجه و امیدوار کننده در صنعت پتروشیمی که نشان دهنده اجرا هدفمند و آگاهانه پروژه ها است ، تامین خوراک پتروشیمی ها از مجتمع هایی مرتبط و داخلی صنعت پتروشیمی و یا در نزدیکی آنها است. نمونه های موفق و قابل توجه این موارد را در افتتاح های سال 99 به خوبی دیدیم که می تواند هر نوع تهدید این صنعت از سوی کمبود خوراک را به حداقل ممکن برساند. بید بلند خلیج فارس یکی از این موارد است که اواخر سال گذشته به بهره برداری رسمی رسید و خوراک خود را از محل جمع آوری گازهای فلر ( که هلدینگ خلیج فارس اجرا کننده همان طرح است) تامین می کند. نمونه دیگر هم پالایشگاه ایلام است که خوراک مورد نیاز خود را از محل توسعه میادین بالادست پالایشگاه گاز در همان منطقه تامین می کند. نمونه جدیدتر هم پتروپالایش کنگان بود که به عنوان بزرگ ترین واحد تأمین خوراک پتروشیمی ها در فروردین 1400 به بهره برداری رسید.
آنچه امروز به عنوان توسعه هوشمند صنعت پتروشیمی و تکمیل زنجیره ارزش مبتنی بر تولید محصولات با ارزش در دستور کار قرار گرفته بر این اصل استوار است که نیاز بازار داخلی و حمایت از صنایع پایین دستی به عنوان یک راهبرد اساسی در دستور کار قرار گیرد و اختصاص خوراک نیز در همین راستا باشد. چهار طرح راهبردی خوراک ترکیبی که در بالادست صنعت پتروشیمی طراحی و پیش بینی شده است در جهت متوازن سازی خوراکهای متناسب با صنایع میان دستی طراحی شده است که می توانند محصولات مورد نیاز بازار صنایع تکمیلی را تامین کنند.
به عنوان مثال پروپیلن و آروماتیک که خوراکهای بسیار با ارزش و پراهمیتی هستند از این طریق ایجاد می شوند و عدم توازن ایجاد شده قبلی را رفع خواهند کرد.
یکی از اهداف بلند مدت شرکت ملی صنایع پتروشیمی در مسیر توسعه پایدار و هوشمندانه صنعت، اجرای پروژه های پایین دست مبتنی بر خوراک های پایه در پتروشیمی ها ( به جز خوراک های نفت و گاز ) است و به همین دلیل برنامه های توسعه ای در مناطق ویژه پتروشیمی را به شکلی جزئی مورد توجه دارد. در حال حاضر مهمترین هدف شرکت ملی صنایع پتروشیمی اجرای طرح های پتروشیمی با هدف تکمیل زنجیره ارزش است و با اجرای پروژه های پایین دست در صنعت پتروشیمی و بهره برداری از آنها، در چند سال آینده چهره صنعت پتروشیمی با تنوع سازی سبد محصولات تغییر خواهد کرد. به عنوان نمونه در منطقه ماهشهر که حدود 30 تا 35 درصد ظرفیت صنعت پتروشیمی را به خود اختصاص داده است، طرح های پایین دست پتروشیمی با استفاده از خوراک های پایه خود صنعت اجرا می شوند.
به نظر می رسد که سیاستهای اعمال شده در جهش دوم و سوم متناسب با همین سوالهای مهم درباره خوراک و منابع انرژی و جلوگیری از خام فروشی است.
بیژن زنگنه، وزیر نفت چندی قبل با تاکید بر اینکه خوراک همه ابرپروژه های پتروشیمی تعیین و سرمایه گذاران آنها مشخص شده است و در همین دولت هم کار آنها آغاز خواهد شد، افزود: تولید خوراک به اندازه کافی ، از اهداف ما بوده است و عمده طرح های تامین خوراک پتروشیمی اجرا و بخش کمی هم در دست اجراست و خوراک برای طرح های جهش دوم و سوم هم تامین شده است.
تحولات جدید با خوراک ترکیبی در راه است
بیژن زنگنه، وزیر نفت در چند سال اخیر تمرکز زیادی روی موضوع خوراک ترکیبی داشت و در نهایت هم تغییری قابل توجه را رقم زد و نمود آن را می توان در دو مگا پروژه ای که به زودی کلنگ آن بر زمین می خورد دید. دو مگاپروژه هرمز با ظرفیت ۵.۸ میلیون تن و نفت و گاز آریا با ظرفیت ۴.۸ میلیون تن قرار است با خوراک ترکیبی تولید داشته باشند. این طرح ها که به طرح های جهش سوم اضافه شده، قرار است تا سال ۱۴۰۶ به بهره برداری برسند.
شرکت ملی صنایع پتروشیمی نیز در مسیر توسعه صنعت پتروشیمی، رویکرد اجرای طرح ها بر پایه خوراک ترکیبی را در اولویت قرار داده است. اجرای سه طرح خوراک ترکیبی با ظرفیت تولید سالانه حدود ۱۲.۴ میلیون تن به منظور استفاده از اتان مازادی که به مقدار حدود ۴ میلیون تن در بالادست وجود دارد، در همین راستاست.
شرکت پتروشیمی هرمز خلیج فارس با ظرفیت سالانه ۵.۸ میلیون تن و حجم سرمایه گذاری حدود ۴.۵ میلیارد دلار با خوراک اتان و بوتان تعریف شد که انواع پلی اتیلن ها و پلی پروپیلن تولید خواهد کرد. طرح دیگر خوراک ترکیبی الفینی، ویستا انرژی ارغوان در عسلویه است با خوراک اتان و بوتان و حجم سرمایه گذاری ۱.۶ میلیارد دلار که سالانه ۱.۸ میلیون تن ظرفیت تولید خواهد داشت.
طرح سوم خوراک ترکیبی، طرح الفین آروماتیک شرکت نفت و گاز آریا، زیرمجموعه هلدینگ نفت و گاز پارسیان با خوراک نفتا و اتان با حجم سرمایه گذاری ۴.۸ میلیارد دلار است که سالانه ظرفیت تولید ۴.۸ میلیون تن محصول خواهد داشت. نمونه دیگر از این دست هم پروژه های خوراک ترکیبی طرح پتروشیمی کیان است که کلنگ احداث آن اسفند سال گذشته بر زمین خورد. قرار است این مجموعه با سالانه ۲.۵ میلیون تن خوراک ترکیبی احداث شود.
به این ترتیب می توان گفت آنچه به عنوان آینده روشن برای صنعت پتروشیمی کشورمان رقم خورده است متناسب با واقعیت و شرایطی که پیش رو داریم است و در هدفی بالاتر از خام فروشی نفت جلوگیری می کند.