نگاهی به طرح احداث پتروپالایشگاه ها با استفاده از سرمایه گذاری مردمی و روش تنفس خوراک
پترو پالایشگاه ها؛ در انتظار اقدام صندوق توسعه ملی
مشعل پتروپالایشگاه ها نسل جدیدی از پالایشگاه ها هستند که هر دو عملکرد مجتمع های پالایشی و پتروشیمیایی را با هم دارند و در کنار تولید سوخت به دنبال تامین خوراک مورد نیاز مجتمع های پلیمری و شیمیایی هم هستند. در پتروپالایش ها نفت خام به عنوان خوراک به واحد های فرایندی منتقل می شود تا ترکیبی از محصولات پایه پتروشیمی و سوختی تولید شود و این توانایی تولید همزمان نیاز به واحد های فرایندی ویژه دارد. دلیل تمایل به پتروپالایشگاه ها در بازار امروز صنعت نفت همین توان مضاعف و همزمان است که باعث افزایش سودآوری و بالا رفتن توان رقابت در بازار های نفتی می شود. ساخت واحدهای پتروپالایشی افزون بر دور زدن تحریم های نفتی، باعث ایجاد ارزش افزوده و اشتغال می شود و برای سهامداران آن سود سرشاری را به همراه خواهد داشت.
بـســیـاری از کشــورهای در حــال توسعه و کشــورهایی کـه به عنوان کشورهای نفــتی مــحسوب نــمی شوند، توسعه صنعت پتروپالایشگاهی را در برنامه خود قرار داده اند و اعتبارات و تسهیلات مناسب را برای توسعه این بخش فراهم کرده اند. در کشور ما نیز با توجه به سابقه حضور در صنعت نفت و وجود خوراک مورد نیاز و زیرساخت های اولیه، روی احداث این مجتمع ها بررسی و ارزیابی صورت گرفت و تاکنون برنامه ریزی هایی نیز انجام شده است. از آنجایی که در این سال ها حرکت صنعت نفت در همه بخش ها، به خصوص صنعت پتروشیمی با وجود مشکلات اقتصادی و تحریم های همه جانبه امریکا بوده است، تلاش شد با ورود به موضوع پتروپالایشگاه ها هرچه بیشتر شرایط خام فروشی را به سمت فرآورده فروشی و ایجاد ارزش افزوده ببریم. در همین راستا بود که حدود دو سال قبل (1397) در نهایت طرح «احداث پتروپالایشگاه ها با استفاده از سرمایه گذاری مردمی و روش تنفس خوراک» در صحن علنی مجلس بررسی به تصویب رسید. در واقع نگاه دولت و وزارت نفت حمایت از احداث پالایشگاه و پتروپالایشگاه با استفاده از سرمایه مردمی و مبتنی بر این است که سرمایه گذاران بتوانند حداکثر ۳۰ درصد نقدینگی اولیه را تامین کنند و بقیه سرمایه را از طریق انتشار اوراق مشارکت، بازار سرمایه و تسهیلات بانک ها فراهم کنند و در این مدت تلاش ها به سمت زمینه سازی برای این هدف بوده است. اگرچه در حدود دو سال گذشته پیگیری ها و تلاش های وزارت نفت در جهت شروع ساخت پتروپالایشگاه ها تا مراحل نهایی و امیدوارکننده ای پیش رفته است اما در گلوگاه نهایی یعنی صندوق توسعه ملی این پروژه متوقف مانده است و در انتظار خبرهای جدید است.
خلاهای قانونی برطرف نشده برای پتروپالایش ها
در واقع پتروپالایش مکران که در جاسک قرار است راه اندازی شود؛ یکی از اولین مجموعه های پتروپالایشی است که مجوز فعالیت دریافت کرده است و می تواند مدلی برای شروع فعالیت دیگر پروژه های پتروپالایشی باشند. بهزاد محمدی، مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی و معاون وزیر نفت در سال 97 و پس از اخذ مجوزهای این مجموعه گفت: یک مجوز پتروپالایشگاه در جاسک داده شده، اما یک مورد کافی نیست و باید این طرح را تبدیل به مدل تجاری کنیم که برای سرمایه گذار نیز اقتصادی و جذاب باشد. در واقع ما به دنبال ایجاد مدل هایی هستیم که بتوان از آن مسیر، جذابیت سرمایه گذاری را در طرح های پتروپالایشگاه بالا برد. او با اشاره به منابع خوراک که می توان برای این پروژه ها در اختیار گذاشت، گفته بود: «پالایشگاهی که محصولاتش مستقیم در پتروشیمی مصرف شود، ترکیب بسیار جذابی خواهد شد. در پالایشگاه خوراک مایع داریم و هر جا این خوراک است، تنوع محصول زیاد خواهد شد. به عبارت دیگر محصولاتی نظیر آروماتیک ها را می توانیم تولید کنیم و اتفاقات خوبی در پایین دست می افتد. اکنون بخشی از صنعت پتروشیمی تک محصولی است و از گاز طبیعی تنها متانول و اوره تولید می کند. ما به دنبال طرح هایی هستیم که با خوراک متنوع، محصولات بسیار متنوع تر تولید کنیم. این باعث می شود که صنعت پتروشیمی ما تاب آوری بیشتری به دست بیاورد و در جذب بازار محصول رقابتی تولید کند.» به هر روی حدود دو سال قبل مدیر طرح های شرکت ملی صنایع پتروشیمی از آغاز عملیات ساخت یک مجموعه بزرگ پتروپالایشی از سوی هلدینگ پتروشیمی باختر در منطقه جاسک خبر داد. علی محمد بساق زاده اعلام کرد که با هدف تامین نیازهای کشور و نیز رشد صادرات، هلدینگ پتروشیمی باختر ساخت یک مجتمع بزرگ پتروپالایشی را در منطقه جاسک آغاز کرده و قرار است با نفت خام، بنزین، نفت گاز، سوخت هواپیما، گوگرد و نیز محصولاتی مانند بوتادین، محصولات پلیمری اتیلنی و پروپیلنی و منو اتیلن گلایکول و چند محصول پتروشیمی دیگر را در آینده تولید کند. بعدها که بساق زاده درباره مجوزهای جدید برای پتروپالایشگاه ها صحبت کرد، ساخت شش پتروپالایشگاه از جمله جاسک و چابهار جزو آنها بود، اما این پروژه و پروژه ها در حد همین مجوز و تاکیدات رسمی باقی ماند و تاکنون روی زمین و به شکل واحدهای اجرایی درنیامده است. اسدالله قره خانی، عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در دوره دهم پیشتر گفته بود وزیر نفت در جلسات با آنها یک شرط گذاشته و آن اینکه «خلاهای موجود در مصوبه مجلس و همکاری تمام طرف های ذی نفع برای تصویب آیین نامه اجرایی اصلاح شود.» او قبول کرده بود که در این مصوبه مشخص نیست که سرمایه گذار چه اختیارات، امتیازات و محدودیت هایی دارد. مثلا مشخص نیست که سرمایه گذار زمانی که شروع به پذیره نویسی می کند؛ چه تعهداتی دارد، کدام دستگاه متولی است، به کجا باید ضمانت بدهد و سقف و کف خوراکی که به آن می دهیم چقدر است. او گفته بود که خلاهای این قانون باید در آیین نامه اجرایی دیده شود و وزیر نفت باید کاری کند که این آیین نامه به درستی تدوین و تصویب شود تا قابلیت عملی داشته باشد. تعهدات و مسوولیت ها و ظرفیت ها باید در این آیین نامه بیاید. علاوه بر وزارت نفت، نهادهایی مانند وزارت اقتصاد، بانک مرکزی و وزارت صمت نیز مسئول هستند. باید مشخص شود که صندوق ذخیره ارزی چه کمکی به توسعه پتروپالایشگاه ها خواهد کرد و چه میزان ظرفیت استفاده از سرمایه خارجی وجود دارد.
موانع در جلسات برطرف شده و در عمل باقی مانده
روشن است که مجموعه صنعت نفت و شخص وزیر نفت تمایل و تلاش قابل توجهی برای اجرای شدن این مصوبه و پروژه های پتروپالایشی دارند؛ بیژن زنگنه همین چند ماه قبل و در مرداد 99 در برنامه ای تلویزیونی و مقابل میلیون ها ایرانی گفت که هم اکنون یک میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه تقاضا برای پتروپالایشگاه ها وجود دارد و روند تامین مالی هم کند نیست. در عین حال وزارت نفت حتی زودتر آیین نامه را به دولت داد و دولت هم به سرعت تصویب کرد که ما هم پس از آن اعلام کردیم، تنفس خوراک در این قانون به عنوان یک امتیاز مهم دیده شده است به طوری که اگر کسی پالایشگاه یا پتروپالایشگاه را با مجوزی که طبق این قانون می گیرد، بسازد، پس از بهره برداری به مقدار همه هزینه های انجام شده می تواند هزینه خوراک را پرداخت نکند و این پول بدهی سازنده به صندوق توسعه ملی است که طی چند سال پرداخت می شود.
زنگنه با اشاره به اینکه پس از اعلام و آگهی وزارت نفت، صلاحیت شرکت های متقاضی طبق آیین نامه بررسی شد، ادامه داد: هم اکنون نزدیک به ۱.۵ میلیون بشکه متقاضی برای پتروپالایشگاه ها وجود دارد که همه صلاحیت ها را داشته اند و طرح های آنها نیز توجیه فنی و اقتصادی داشته است؛ یک میلیون و ۲۲۰ هزار بشکه مربوط به نفت خام و ۲۴۰ هزار بشکه مربوط به میعانات گازی است.
وزیر نفت در پاسخ به اینکه می توانید زمانی برای اجرای این کار بدهید، توضیح داد: ما مساله ای نداریم و کار ما تمام است. مساله موجود این موضوع است که هیات امنای صندوق توسعه ملی باید زمان بندی تعهدهایی که می تواند بپذیرد را طبق آیین نامه اجرایی به ما اعلام کند که ما بر مبنای آن مجوزها را ارائه دهیم. طرح پتروپالایش لاوان با ۱۲۰ هزار بشکه نفت، سرمایه گذاری غدیر با ۳۰۰ هزار بشکه، شستان با ۳۰۰ هزار بشکه، پالایش پارسیان تدبیر، مروارید مکران، بندر جاسک با ۳۰۰ هزار بشکه و یک بخش خصوصی با ۲۰۰ هزار بشکه از متقاضیان پتروپالایشی تایید شده بوده اند که وزیر نفت از آنها نام برده است. با این وجود از مرداد امسال تاکنون خبر جدید دیگری درباره این مجوزها یا زمان بندی صندوق توسعه ملی نبوده است و این یعنی تاخیر در سودآوری پتروپالایشگاه ها!