تجلي توکل در گفتار و رفتار
در شماره هاي پيشين هفته نامه «مشعل» سيره اخلاقي معصومين (عليهم السلام) در ابعاد اخلاق فردي بررسي و موارد بسياري از جمله نماز و اخلاق، انس با قرآن و... تشريح شد، اکنون به چند مورد ديگر از موارد اخلاق فردي اشاره مي شود.
توكل
«توكل به خدا» به عنوان يك اصل در سيره اخلاقى معصومين (ع) وجود داشت؛ به گونهاى كه روحيه اعتماد به خدا با جانشينان عجين شده بود و هيچ حركتى را بدون توكل به خدا انجام نمىدادند و هيچ شبى را بدون اتكا به او به صبح نمىرساندند و همگى همانند رسول خدا (ص) از خدا مىخواستند كه حتى لحظهاى آنان را به خودشان وانگذارد: اللَّهُمَّ وَ لا تَكِلْنى الى نَفْسى طَرْفَةَ عَيْنٍ ابَداً.
متوكلان واقعى
ما معتقديم اهل بيت (عليهم السلام) از ايمان كامل و يقين وافر بهرهمند و به همين دليل از زيباترين و بيشترين توكل نيز برخوردار بودند؛ همه اسباب ظاهرى كارهاى مادى و معنوى را فراهم مىكردند، بهترين برنامه ريزى را داشتند، تمام توان موجود را به كار مىگرفتند، حتى افكار ديگران را در كارها دخالت مىدادند، آنگاه با توكل به خدا، اقداممىكردند. اين گونه تفسير صحيح فرهنگ اسلامى را به مردم نشان مىدادند و آنان را از كج انديشى و انحراف باز مىداشتند.
وقتى آيات وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ» نازل شد، عدهاى از اصحاب پيامبر (ص) در خانه نشستند و مشغول عبادت شدند، وقتى پيامبر(ص) از اين قضيه آگاه شد، بر آنان خرده گرفت و فرمود: «من دشمن آن مردى هستم كه دهانش را به سوى خدا باز كند و بگويد: خدايا مرا روزى بده، ولى كار و طلب را رها كند!»
اميرمؤمنان (ع) نيز روزى بر مردمي که از سلامت جسمي کاملي برخوردار بودند،گذشت كه در گوشه مسجد نشسته بودند و به داشتن توكل تظاهر مىكردند، پرسيد: شما كيستيد؟
آنها پاسخ دادند که ما متوكلان به خدا هستيم. آنگاه حضرت فرمودند: اگر راست مىگوييد كه چنين هستيد، توكل، شما را به كجا رسانده است؟ متظاهران به توکل گفتند: ما هر گاه بيابيم، مىخوريم و هرگاه چيزى نيافتيم، صبر مىكنيم و امام علي(ع) در پاسخ فرمود: اين، درست همان كارى است كه سگ هاى ما انجام مىدهند! آنها نيز پرسيدند: شما خودتان چه كار مىكنيد؟ و اميرالمومنين(ع) پاسخ داد که ما هر گاه بيابيم، مىبخشيم و اگر چيزى به دست نياورديم، شكر خدا به جاى مىآوريم. در اينجا نمونههاى كاربرد صحيح «توكل بر خدا» را در زندگى بىآلايشآن پاكان بىنظير در دو محور «زندگى روزمره» و «جهاد و مبارزه» و نيز تلاش آنان را در «تحكيم روحيه توكل» ترسيم مىكنيم:
الف- توکل در زندگى روزمره
معصومين (ع)، همه امور خرد و كلان زندگى خود را طبق فرمان خدا تنظيم مىكردند و همراه به كارگيرى اسباب ظاهرى، توكل به خدا را نيز سرلوحه اقدام خود قرار مىدادند؛ در نتيجه كارهاى آنان رنگ خدايى مىگرفت و با خواست خدا فرجام مىيافت. امام صادق (ع) فرمود: رسول اكرم (ص) هرگاه از خواب برمىخاست، مىفرمود: پروردگارا تسليم تو هستم، به تو ايمان دارم و بر تو توكل كردم.
وقتى لباس مىپوشيد و قصد خروج از منزل را داشت، مىگفت: خدايا به سبب تو خود را پوشاندم، به سوى تو توجه كردم، به تو پناه آوردم و بر تو توكل كردم.
ابو حمزه ثمالى گويد: به منزل امام زين العابدين (ع) رفتم تا به اتفاق ايشان به جايى برويم. امام وقتى از منزل خارج شد، فرمود:بِسْمِ اللَّه امَنْتُ بِاللَّهِ وَ تَوَكَّلْتُ عَلَى اللَّهِ به نام خدا، ايمان به خدا دارم و بر او توكل كردم.ابو خديجه مىگويد: امام صادق (ع) هرگاه از منزل خارج يا به آن داخل مىشد، مىفرمود:بر تو توكل كردم. خدايا اين روز را براى من مبارك گردان و فتح و پيروزىاش را روزيم فرما.ديگرى مىگويد: حضرت صادق (ع) گاه و بىگاه با غذاهاى گوناگونى ما را ميهمان مىكرد. روزى يك نفر به او عرض كرد: مقدارى كمتر پول خرج كنيد تا دچار كمبود نشويد. امام(ع) در پاسخ او فرمود: ما با خواست خدا [و نعمت هايى كه به ما داده] برنامه ريزى مىكنيم؛ اگر بر ما گشايش دهد، ما نيز گشادهدستى مىكنيم و اگر تنگ بگيرد، ما نيز تنگ مىگيريم.
ب- توکل در جهاد و مبارزه
مؤمن مجاهد در رويارويى با دشمنان خدا و خلق به روحيه و امنيتروانى بيشترى نياز دارد و چنين نيازى تنها در سايه توكل به خدا برآورده مىشود.امير مؤمنان (ع) كه در همه جنگ ها و غزوه ها، پيروز و فاتح بود، همواره با اتكاى به قدرت لايزال الهى پيكار مىكرد و از او مدد مىجست، چنانكه خود درباره پيروزى در جنگ خيبر كه چيزى شبيه معجزه بود، فرمود: به خدا سوگند، من با نيروى جسمى خويش درِ خيبر را نكندم و دژ يهود را ويران نساختم بلكه با قدرت خدايى چنين كردم!
امام زين العابدين (ع) فرمود: وقتى لشكر عمر بن سعد به سوى سپاه سيدالشهدا (ع) هجوم آورد، آن حضرت دست به سوى آسمان بلند كرد و فرمود: پروردگارا تو در هر گرفتارى مورد اطمينان منى و در هر سختى، امير منى. تو در هر حادثهاى كه برايم رخ دهد، مايه اميدوارى و اطمينان من هستى.
ج- تحكيم روحيه توكل
پيشوايان معصوم علاوه بر سيره، در سخن خود نيز پديده زيباى توكل را ترويج و آن را در دل و انديشه پيروان خود تحكيم مىكردند و به آنان مىآموختند كه همواره امور زندگى را با اتكاى به خدا به پيش ببرند.
محمد بن مسلم گفته است: امام باقر (ع) به من فرمود:«وقتى مَرد، طرف راست صورتش را بر متكا مىگذارد [تا بخوابد] بايد بگويد: بسمالله... توكلت عليك»
سيف ازُدى گويد: امام ششم (ع) به من فرمود:لا تَدَعْ طَلَبَ الرِّزْقِ مِنْ حِلِّهِ فَانَّهُ عَوْنٌ لَكَ عَلى دينِكَ وَاعْقِلْ راحِلَتَكَ وَ تَوَكَّلْ طلب روزى از راه حلال را رها نكن كه به دينت يارى مىرساند و بعد از بستن زانوى اشترت، به خدا توكل كن.
دوري از چهار صفت
امام علي(ع) فرمودند: من استطاع أن يمنع نفسه من أربعة اشياء فهو خليق بأن لاينزل به مكروهٌ أبداً قيل: وما هنّ يا أميرالمؤمنين! قال: العجلة واللجاجة والعُجب والتّواني. هركس اين چهار صفت را از خود دوركند، خواه فرد باشد، خواه مجموعه دست دركاران و روساي جامعه، هيچگاه حادثه و واقعه ناخوشايندي متوجه او نخواهدشد:
1- عجله، بدون تأنّي و دقت، تصميم گيري يا كاري را اجرا کند (عجله غير از سرعت در عمل است).
2- لجاجت، يكي از مسائل خطرناك و بلاهاي دامن گير، اصرار و پافشاري ناحق، در مسأله اي است كه چون اين حرف را گفته و يا چنين موضعي اتخاذ كرده است، حاضر نيست عقب نشيني كند هر چند خلاف آن ثابت شود.
3- مغرورشدن و خودشيفتگي، كه انسان نقص ها و ضعف هاي خود را ناديده و محسناتش را بزرگ بشمرد.
4- كاهلي و سستي، كار امروز را به فردا افكندن و تأخير انداختن.
بنده، در اثر تجربياتي كه در سالهاي متمادي پيدا كردم، به اين نتيجه رسيدم كه اين سخن علي (ع) واقعاً حكمت تمامي است و همه ضرر و زيان هايي كه متوجه جامعه شده است، در اثر اين امور بوده. خداوند ان شاءاللّه ما را با مجاهدت خودمان و با توفيق خودش از اين صفات دور بدارد.
منزل هاي سخت
مردى به ابوذر غفاري در يكى از روزهايى كه در تبعيد به سر مىبرد، گفت: ابوذر! تو آن كسى هستى كه فلانى نفى بلدت کرده است. اگر شخص خوبى مىبودى، تبعيدت نمىكرد!
ابوذر در جواب گفت: اى پسر برادرم! من منزل هاى سختى در پيش دارم. اگر از آنها نجات يابم، گفته تو به من زيانى نمىرساند و اگر نجات پيدا نكنم، بدتر از آن هستم كه تو به من گفتى.
تاريخ ايران اسلامي(2)
مجموعه تاريخ ايران اسلامي (2) در دسترس علاقه مندان به تاريخ قرار گرفته است. اين مجموعه داراي امکاناتي چون متن 282 عنوان کتاب در 402 جلد در زمينه تاريخ ايران دوره اسلامي، ارائه متن قرآن کريم به همراه ترجمه فارسي، اردو و انگليسي، ارائه چند دوره لغت نامه، از جمله لسان العرب و فرهنگ ابجدي و... است.
پرسش: ملاك هاي رابطه با اقوام و خويشاوندان چيست؟ كدام ويژگي است كه اگردر آنها بود، بايد رابطه را با آنها قطع كنيم؟
پاسخ: از جمله چيزهايي كه در روايات بر آنها تأكيد و توجه شده، صله رحم است. در اسلام ارتباط با خويشاوندان (صله رحم) از واجبات شمرده شده است. قرآن مجيد در اين مورد سخن گفته است: «از خدايي بپرهيزيد كه هنگامي كه چيزي از يكديگر مي خواهيد، نام او را مي بريد و از قطع رابطه با خويشاوندان خود پرهيز كنيد، زيرا خداوند مراقب شماست». چه خوب است كه انسان با اقوام و خويشاونداني كه ارتباط با آنها موجب معنويت و كمال انسان مي شود و به رشد فكري و روحاني انسان كمك مي كند، بيشتر رفت و آمد داشته باشد و به عبارت ديگر معاشرت و مراوده با آنها انسان را به ياد خداوند بيندازد نه اينكه خداي ناكرده نشست و برخاست با آنها انسان را از خداوند دور كند و زمينه گناه را براي انسان فراهم كند. در روايات آمده است كه روزي حواريون حضرت عيسي(ع) خطاب به آن حضرت عرض كردند: اي روح اللَّه! با چه كسي معاشرت كنيم؟ فرمود: كسي كه ديدنش، شما را به ياد خدا بياورد و گفتارش بر علم شما بيفزايد و كردارش شما را به آخرت تشويق كند. قطع صله رحم در اسلام حرام است و در هيچ وضعي روا نيست. امام صادق(ع) مي فرمايد: «حق الرحم لا يقطعه شيء
حق صله رحم را هيچ چيزي قطع نمي كند».
در قطع صله رحم حتي مقابله به مثل جايز نيست، يعني اگر كساني قطع صله رحم كرده اند، دليل نمي شود رابطه خويشاوندي نسبت به آنها قطع شود. به اين معنا كه به عنوان مثال گاهي ممكن است فاميل شما دوست نداشته باشد كه با آنها رابطه داشته باشيد، شما رابطه را قطع نكنيد. البته صله رحم هميشه به رفت و آمد نيست، يعني اگر احساس مي كنيد، رفت و آمد شما باعث احساس كوچكي و تحقير شما مي شود، به تلفن و يك احوالپرسي ساده و پيغام فرستادن نيز مي توان اكتفا كرد.
بنا بر اين هيچ ويژگي اي نبايد موجب شود كه انسان با اقوام و خويشاوندان خود قطع ارتباط كند، البته ممكن است در بين اقوام و خويشاوندان انسان كساني وجود داشته باشند که اهل گناه و معصيت باشند و نشست و برخاست با آنها موجب شود كه انسان نيز به گناه كشيده شود، در اينجا انسان بايد نسبت به آنان امر به معروف و نهي از منكر داشته باشد، اما قطع ارتباط درست نيست، مقصود از صله رحم كه اسلام فرموده، آن است كه انسان از حال خويشان مطلع باشد. اگر مشكلي دارند، در حد توان حل كند. لازمه اين كار آن نيست كه حتما به خانه افراد برود؛ به عبارت ديگر صله رحم نياز به ارتباط نزديك داشتن نيست.
تبيين برنامه هاي فرهنگي شرکت ملي پخش فراورده هاي نفتي منطقه فارس
سرپرست روابط عمومي شرکت ملي پخش فراورده هاي نفتي منطقه فارس گفت: توجه به مسائل فرهنگي بويژه ترويج وگسترش فرهنگ نماز، از اولويت هاي مهم شرکت ملي پخش فراورده هاي نفتي منطقه فارس است.
محمد هادي غلامي از برگزاري سومين نشست شوراي فرهنگي منطقه و دومين جلسه ستاد اقامه نماز با حضور اعضاي شوراي فرهنگي و ائمه جماعات منطقه خبرداد و هدف از برگزاري اين نشست را تبيين برنامه هاي فرهنگي و بررسي چالش هاي موجود در اين جهت اعلام کرد.
وي با ارائه گزارشي از اقدام هاي منطقه در حوزه فرهنگي افزود: با هماهنگي با ائمه جماعات وحوزه مقاومت بسيج شهيد تندگويان و واحد آموزش منطقه برنامه هاي جامعي، از جمله برگزاري کلاس هاي آموزش قرآن، فرزندپروري، بازديد از اماکن مذهبي و ديدني، مسابقات فرهنگي براي خانواده و همکاران در طول سال تدوين شده است. غلامي در پايان همچنين از صدور و ابلاغ احکام جديد براي دبير ستاد اقامه نماز، مشاور امور بانوان و خانواده، دبيرکميته صيانت از حقوق شهروندي و مسئول امور ايثارگران منطقه خبرداد.
در ادامه امير بني کريمي، مدير پخش فراورده هاي نفتي منطقه فارس در جمع اعضاي شوراي فرهنگي وائمه جماعات منطقه اظهار کرد: امضاي تفاهم نامه همکاري مقام عالي وزارت نفت با ستاد اقامه نماز کشور و راه اندازي دفتر ارتباطات حوزوي وزارت نفت، نشان از جايگاه ويژه گسترش فرهنگ نماز در سطح وزارت نفت دارد. وي بر استفاده از تمام امکانات وظرفيت ها براي تحقق گسترش فرهنگ نماز تاکيد کرد و افزود: توجه به مسائل فرهنگي بويژه ترويج و گسترش فرهنگ نماز، از اولويت هاي مهم شرکت ملي پخش فرآورده هاي نفتي ايران است.
مدير پخش منطقه فارس با ابراز رضايت از عملکرد ائمه جماعات منطقه در ترويج فرهنگ نماز در سطح منطقه، استفاده از ديدگاه ها و پيشنهادهاي ائمه جماعات در رفع چالش هاي فرهنگي را از برنامه هاي اصلي منطقه برشمرد و گفت: از جمله نقاط قوت ما در مباحث فرهنگي حضور فعال روحانيون و بهره مندي از توان و آنها در پيشبرد اهداف فرهنگي منطقه است.
شهيداحمدرضا عطار
شهيد احمدرضا عطار شهريور ماه 63 وارد شركت ملي نفت شد، بارها ضمن ترغيب دوستانش به حضور در جبهه ها، خود پيشقدم از ديگران در جمع رزمندگان به ويژه در روزهاي عمليات ديده مي شد و سرانجام در چهارم دي ماه سال 65 در منطقه عملياتي كربلاي 4 به آرزوي خود يعني افتخار شهادت نائل شد. همسر شهيد درباره وي مي گويد:
«خصوصيات اخلاقي ايشان را نمي توان به زبان آورد. وي آنقدر متواضع بود كه قلم، قدرت نوشتن آن را ندارد، بسيار رئوف و مهربان بود، اما با كسي كه سست ايمان بود يا به غيبت از مردم مي پرداخت، به شدت برخورد مي كرد. براي مادر، فرزندي نمونه و براي همسرش، شريكي دلسوز بود. او در طول سال هايي كه با هم زندگي مشترك داشتيم، براي من همواره مايه شگفتي بود».
هديه ارباب رجوع
پرسش: چنانچه فردي از باب تشکر و قدرداني از کارمند، هديه اي به او اهدا کند، حکمش چيست؟ هرچند آن کارمند بدون هيچ گونه چشمداشتي، کاري را انجام داده باشد؟
پاسخ: هديه در محيط کار و از جانب ارباب رجوع، يکي از خطرناک ترين کارهاست و هر چه بيشتر از آن اجتناب کنيد، به نفع دنيا و آخرت شما خواهد بود. فقط در يک صورت، دريافت آن جايز است و آن، اين است که هديه دهنده با اصرار زياد و با امتناع مأمور از قبول، سرانجام به نحوي آن را اهدا کند، آن هم بعد از انجام کار و بدون مذاکره و حتي توقع قبلي.
رسيدگي به نياز مومنين در آخرين لحظات زندگي
به شيخ محمد حسين حائري اصفهاني (صاحب فصول) گفته شد:
اگر بداني مرگت نزديک شده و از عمرت مگر چند ساعتي باقي نمانده است، چه خواهي کرد؟
فرمود: مي نشينم روي سکوي در منزلم براي آنکه حاجات مردم برآورده سازم، شايد کسي بيايد و از من حاجتي بخواهد و لوآنکه آن حاجت حتي يک استخاره باشد.