مدیر اچ اس ای و پدافند غیر عامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی
آموزش، رکن اساسی پدافند غیر عامل
پدافند غیرعامل، یکی از موضوعات زیرساخت در پتروشیمی به شمار می رود، اما عبور ساده از آن می تواند هزینه های بسیاری به پتروشیمی وارد كند و همين امر ضرورت نگاه موشكافانه مدیران ارشد در صنعت نفت و پتروشیمی را به این موضوع دو چندان مي كند.
بحران ها چه طبیعی و چه غیرطبیعی، آسیب هایی به همراه دارند که توانایی علمی و اجرایی سازمان ها و نهادهای مرتبط، در میزان این آسیب ها تأثیر بسزایی دارد. آمادگی کافی و اقدام بموقع، تنظیم برنامه های عملیاتی کاربردی و اثربخش باعث می شوند تا مقابله با پیامدهای بحران ها آسان تر شده و آسیب پذیری تجهیزات حیاتی و نیروی انسانی کاهش یابد.
پدافند غیرعامل، مجموعه فعالیت هایی است که موارد مذکور را دربر می گیرد. به بیانی دیگر، پدافند غیرعامل سعی می كند با انجام اقدام هایی در حوزه مدیریت بحران، امنیت را که مهم ترین شاخص رفاه در زندگی اجتماعی امروزی محسوب می شود، با کنترل بحران ها و حوادث به ارمغان آورده و در افزایش سطح آن بکوشد.
طرح های توسعه محور اقتصادی در کشور، یکی از مهم ترین نقاط برای اجرای پدافند غیرعامل است؛ پیش بینی تهدیدها، ارزیابی آسیب های احتمالی، بررسی راهبردها و راهکارهای جلوگیری و کاهش اثرات مخرب یاد شده، از وظایف پدافند غیرعامل در این پروژه ها محسوب می شود.
هرچند پدافند غیرعامل در ابتدا در حوزه نظامی نمود یافته است، اما همانند مبحث راهبردی که از دنیای جنگ ها بیرون آمده و به حوزه مدیریت، غنای بیشتری بخشیده است، پدافند غیرعامل نیز کم کم جای خود را در علم مدیریت باز کرده و فراتر از مباحث نظامی باید به آن نگاه کرد. مدیر اچ اس ای و پدافند غیر عامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی با بیان اینکه بسیاری از افراد، بدرستی با پدافند غیر عامل آشنا نیستند، می گوید: با نگاهی گذرا به تاریخچه پدافند غیر عامل در کشور می توان گفت که این عنوان در سال 1337 به نام «دفاع ملی» مصوب شد و جمعیت هلال احمر و سازمان مدیریت بحران را باید ادامه همین رویکرد دانست.
وی می افزاید: در گذشته به این دلیل که می خواستند اقشار مختلف جامعه، آمادگی مقابله با تهدیدهای طبیعی و انسان ساز را داشته باشند، از عنوان دفاع ملی استفاده می کردند.
به گفته باغبانی اکنون که برای ایمنی، حفظ محیط زیست و سلامت و بهداشت مردم در کشور اهمیت بیشتری قائل شده ایم، شاید بتوان گفت که مرکز توجه به این مسائل، پدافند غیر عامل است، ضمن آنکه موارد دیگری مانند امنیت، حفاظت و مصرف انرژی نیز دایره های اطراف پدافند غیرعامل هستند.
مدیر اچ اس ای و پدافند غیر عامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی، با اشاره به اهمیت پدافند غیرعامل ادامه می دهد: تمام مواردی که برای مصون سازی یک کشور در نظر گرفته می شود، در پدافند غیر عامل خلاصه شده است. به دلیل شرح وظایفی که وجود دارد، برای جلوگیری از تداخل کار، اسم هایی برای فعالیت های مختلف در نظر گرفته شده است؛ اما می توان گفت که پدافند غیر عامل در یک کشور به عنوان مرکزیت تمام موارد ذکر شده است.
باغبانی با بیان اینکه مقام معظم رهبری از پدافند غیرعامل به عنوان اقدامی برای مصون سازی کشور یاد می کنند، می گوید: شعارهایی که هر سال از سوی ایشان انتخاب می شود، به نوعی پدافند غیر عامل است. در صنعت به دلیل شرایط خاصی که از نظر اقتصادی و اجتماعی وجود دارد، مانند پتروشیمی که یکی از صنایع ارزآور کشور به شمار می رود، وجه اقتصادی آن قابل تامل است و محلی برای اشتغالزایی کشور به شمار می رود. زمانی که صنعت پتروشیمی، محصولات خود را به داخل کشور می فروشد، باعث رشد بسیاری از صنایع پایین دستی می شود و از نظر اجتماعی نیز دارای اهمیت است. وی در ادامه به ایمنی در صنایع پتروشیمی اشاره می کند و می افزاید: این صنعت به عنوان یکی از صنایع خطرناک به شمار می رود و از این منظر دارای اهمیت است. حوادثی که در دنیا مانند صنعت پتروشیمی اتفاق افتاده، حوادث بالایی بوده است. پس می توان گفت که جایگاه پدافند غیر عامل در صنایعی مانند پتروشیمی، اهمیت بسیاری دارد و پرداختن به آن، یکی از نیازهای جدی صنعت پتروشیمی است. عنوان «پدافند غیرعامل» چند سالی است که مطرح شده؛ ولی در گذشته آن را با نام «حفاظت از محیط زیست، ایمنی» می شناختند. مدیر اچ اس ای و پدافند غیر عامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی ادامه می دهد: وقتی اقدام هایی در زمینه تهدید بیولوژیکی انجام می دهیم یا مقابله با آلودگی های شیمیایی، یک اقدام پیشگیرانه است که از تهدید جلوگیری کنیم، حال این تهدید می تواند در داخل سیستم و فرآیند اتفاق بیفتد که با ایمنی فرآیند می توان جلوی آن را گرفت یا در شرایطی که از سوی دشمن، تهدیدهایی برای کشور احتمال داده شود که به تبع این تهدید، الزام داشتن اقدام های پیشگیرانه را ایجاب می کند. پس می توان گفت که پدافند غیر عامل از گذشته نیز در صنعت پتروشیمی وجود داشته است.
باغبانی خاطرنشان می کند: باید همه افراد بدانند که پدافند غیر عامل، امری جدا از زندگی شان نیست. وقتی در خانه ای زندگی می کنید، ممکن است از سوی فردی تهدید شوید که برای مقابله با آن باید تمهیداتی در نظر بگیرید.
وی می گوید: در ارتش از الفاظی مانند استتار، اختفا، پراکندگی و... به عنوان پدافند غیر عامل یاد می شود که از همین عنوان ها به تعبیری دیگر می توان در صنعت پتروشیمی استفاده کرد، مانند «پراکندگی» که در ارتش گفته می شود نباید همه تجهیزات ارتش را در یک مکان جمع آوری کرد. ما نیز در صنعت پتروشیمی بر این موضوع اتفاق نظر داریم که برای جلو گیری از خرابی تاسیسات، در پی حوادث یا تهدید ها، باید تاحد امکان از تجمیع تجهیزات در یک محل خودداری کرد.
مدیر اچ اس ای و پدافند غیر عامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی با بیان اینکه اگر افراد جامعه با تهدیدها آشنا باشند، می توانند آن را پیش بینی کنند، می افزاید: نخستین کار در شناسایی تهدیدها آموزش است و در این مسیر، آشنایی افراد با صنعت و اصول پدافند غیر عامل و یافتن مصادیق و ایجاد راهکارها، راحت تر از قسمت نخست آن است.
باغبانی ادامه می دهد: اگر افراد جامعه بدانند که پدافند غیر عامل چیست، مسئله سختی نیست؛ اما در بحث آموزش و پیش بینی تهدیدها مشکل داریم و می خواهیم با آموزش، این مشکل را حل کنیم.
وی خاطره ای از پدافند غیر عامل تعریف می کند و می گوید: زمانی که دوره پدافند غیرعامل را در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه فارابی می گذراندم، رئیس امور مهندسی بودم. در آن زمان یکی از راننده ها پرسید چرا درس پدافند غیر عامل را می خوانید. در پاسخ گفتم من الان عضو مهندسی تولید هستم و یکی از زیرمجموعه هایم، سرپرست مقاوم سازی است که وظیفه بررسی شرایط سازه های مجتمع ها در برابر زلزله را به عهده دارد و باید تمهیداتی برای آن در نظر گرفته شود. برای این کار مطالعات بهسازی لرزه ای در سه مجتمع را انجام دادیم. در این مسیر مشخص شد که در برابر هر زلزله ای باید چه تمهیداتی در نظر گرفته شود. همچنین در پدافند غیرعامل یاد می گیریم که اگر کسی تهدید و موادی منفجر کند، چند ریشتر لرزه در پایه های ساختمان ایجاد می کند؟ با این توضیحات آیا رئیس امور مهندسی باید درس پدافند غیر عامل را بخواند یا خیر؟ که راننده در پاسخ گفت باید بخواند.
مدیر اچ اس ای و پدافند غیر عامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی خاطر نشان می کند: بیشتر افراد، پدافند غیر عامل را یک موضوع نظامی می دانند تا مهندسی، در حالی که این گونه نیست و پدافند غیر عامل در تمام مسائل رسوخ کرده و چیزی به جز کارهایی که در گذشته انجام می دادیم، نیست و باید تهدیدها را بشناسیم و آسیب ها را تشخیص دهیم. به عبارت دیگر، پدافند غیرعامل، یعنی شناسایی آسیب پذیری ها و شناخت دشمن و تمهیدات.
رئیس پدافند غیرعامل و مدیریت بحران شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی
فناوری های جدید مانند شمشیر دولبه هستند
شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ايران، وارث ٩٠ سال تجربه صنعت نفت کشور در عرصه های پالایش، انتقال و توزیع فرآورده های نفتی و مهندسی و ساختمان تاسيسات صنایع نفت است که پس از شکل گيری، از ١٧ اسفند ١٣٧٠ تاکنون، وظایف شرکت ملی نفت ایران را در زمينه انجام تمامی عمليات مربوط به انتقال نفت خام به پالایشگاه ها و پهلوگيرهای صادراتی، فرآورش، توليد و توزیع ده ها نوع فرآورده نفتی اصلی و جانبی در سراسر ایران، بازاریابی و صدور فرآورده های ویژه مازاد بر مصرف داخلی، ساخت پالایشگاه ها، سکوهای دریایی، خطوط لوله و شبکه های مخابرات و نيز تامين ارتباطات داخلی و راه دور و مراکز صنعتی و اداری وزارت نفت به عهده گرفته است. به دلیل اهمیت و حساسیت کاری شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران، مدیریت پدافند غیر عامل دارای حساسیت بسیار زیادی است. رئیس پدافند غیر عامل و مدیریت بحران شرکت پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران می گوید: پدافند غیر عامل، یک موضوع دور از ذهن نیست و همه به نوعی درگیر آن هستند. به عبارت دیگر، فناوری های جدید مانند شمشیر دولبه هستند که می توانند آسیب هایی جدی برای مصرف کننده به همراه داشته باشند. به عنوان نمونه، تلفن های همراه هوشمند، چه تهدیدهایی برای ما به همراه دارد و در مقابل، چه راهکارهایی وجود دارد تا با کاهش آسیب پذیری، خطری در این زمینه متوجه ما نشود. بنابراین آنچه در پدافند غیرعامل مد نظر قرار دارد، استفاده هوشمندانه از فناوری های جدید است. ابراهیم محمدی پور می افزاید: هرگاه سخن از پدافند غیر عامل به میان می آید، برخی افراد ذهنشان به سمت جنگ افزارها و... می رود. پدافند غیرعامل در واقع مجموعه اي از برنامه ريزي ها، طراحي ها و اقدامات کاملا غیرنظامی است كه باعث كاهش آسيب پذيري در مقابل تهديدهای انسان ساخت مي شود. به گونهای که این اقدام ها، باید هم توان دفاع از آن تاسیسات نفتی را افزایش دهد و هم موجب کاهش پیامدهای بحرانی شود، ضمن اینکه باید امکان بازسازی مناطق آسیب دیده را با کمترین هزینه فراهم سازد. در این زمینه تاکید شده است تا طرح های پدافند غیرعامل در زمان صلح، تهیه و اجرا شود، بنابراین به کارگیری تمهیدات و ملاحظات پدافند غیرعامل، کارآیی دفاعی طرح ها، اهداف و پروژه ها را در زمان بحران های ناشی از بروز تهدیدات بسیار افزایش خواهد داد. به گفته وی، مجموعه هایی که با تاب آوری جامعه و سطح تحمل جامعه ارتباط مستقیم دارند، از منظر پدافند غیر عامل جایگاه خاصی پیدا می کنند. شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران، با داشتن نقش كليدي در برقراري جريان انرژي در سطح كشور، تامين زندگي روزمره مردم، جريان اقتصادي صنعتي و همچنین بخش کشاورزی، از اهمیت زیادی برخوردار است. بنابراین و با توجه به جایگاه خاص پدافند غیرعامل و تاب آوری در این شرکت، نیاز به برنامه ریزی خاص دارد.
2پروژه کلان ملی
محمدی پور با اشاره به پروژه های مطالعاتی پدافند غیر عامل شرکت پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران می گوید: تعداد زیادی پروژه برای پدافند غیر عامل در دست اجرا داریم که از این تعداد، دو پروژه کلان ملی از سوی این مدیریت برای نخستین بار در کشور انجام می شود که فاقد الگو برای اجرای آن هستیم. یکی از این پروژه ها، طرح شناسایی پدافند غیر عامل در شرکت های پالایش و پخش و خطوط لوله و مخابرات است و پروژه دوم، طرح جامع مدیریت بحران و پدافند غیر عامل شرکت پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران.
وی ادامه می دهد: در پروژه طرح شناسایی پدافند غیر عامل در شرکت های پالایش و پخش و خطوط لوله و مخابرات، تمام الزام ها و استانداردها را استخراج خواهیم کرد که بخشی از آن انجام شده و بخشی دیگر در شرف انجام است. با انجام این پروژه از برخوردهای سلیقه ای جلوگیری می شود و استانداردها و الزام ها به صورت یکپارچه اتخاذ و به تمام زیر مجموعه های شرکت ملی پالایش و پخش ابلاغ خواهد شد، ضمن آنکه در پروژه طرح جامع مدیریت بحران و پدافند غیر عامل شرکت پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران نیز سامانه ای در دست تهیه و طراحی است که تمام تهدیدها در سطح ملی و کشوری رصد و پالایش می شود تا بتوانیم با کاهش آسیب پذیری ها و اجرای آن، تاب آوری و استمرار خدمات را در شرکت ملی پالایش و پخش تضمین کنیم.
استفاده از توانایی نیروی انسانی
محمدی پور در ادامه با اشاره به توانایی نیروی انسانی در پدافند غیر عامل می گوید: پدافند غیرعامل بر اساس خلاقیت های فردی و گروهی است و نیاز داریم تا با توجه به نیروهای مان، از این خلاقیت ها استفاده بیشتری ببریم. وی می افزاید: برای اجرایی شدن موضوع پدافند غیرعامل، تکیه بر نیروهای متخصص در ستادها و حوزه های عملیاتی، بهترین روش است؛ زیرا آنها به مبانی فنی و مهندسی خودشان بیشتر اشراف دارند و موارد را به شکل موضوعی مطرح می کنند، از این رو پروژه های خوبی خواهیم داشت. بهتر است در برخی حوزه ها، از توانایی کارشناسان داخلی خود استفاده کنیم و در برخی موارد دیگر نیز از مشاوران داخلی استفاده شود. تجربه نشان داده است، مواردی که خودمان ورود کرده ایم، کار بهتر و پخته تر انجام شده است. رئیس پدافند غیر عامل و مدیریت بحران شرکت پالایش و پخش فرآورده های نفتی با اشاره به مشکلات پروژه های مطالعاتی می افزاید: به این دلیل مباحث مربوط به پدافند غیرعامل و مدیریت بحران از لحاظ علمی در کشور ما جوان است، در این حوزه شرکت های مشاور قدرتمند کمتری در اختیار داریم و با چالش هایی در این زمینه روبه رو هستیم؛ البته سیاست این مدیریت کمک به توانمند سازی شرکت های مشاور داخلی است و همان طور که گفته شد، یکی از راهبردهای این مدیریت آن است که بتدریج به سمت توانایی داخلی خودمان ورود کنیم و این بستر فراهم شده تا بتوانیم از این ظرفیت بهره ببریم. محمدی پور ادامه می دهد: در هر پروژه ای، ابتدا مطالعات مفهومی انجام می شود و بعد وارد فاز مطالعات پایه، تفصیلی و در نهایت وارد فاز اجرا می شویم. در این میان برای چند پالایشگاه، مراکز انتقال نفت و انبارهای نفت و تاسیسات، این مراحل در حال انجام است.
تبادل تجربه با سایر کشورها
وی در بخشی دیگر از صحبت های خود تاکید می کند: استفاده از تجارب جهانی را نیز در دستور کار داریم و ضمن مطالعات میدانی برخی شرکت های روسی، شرکت های شل و BP را مورد مطالعات کتابخانه ای قرار داده ایم که آنها در زمینه پدافند غیر عامل و مدیریت بحران چه اقدام هایی انجام داده اند و ما چه مراحلی را طی کرده ایم و در این میان، چقدر فاصله میان طرفین وجود دارد.
رئیس پدافند غیر عامل و مدیریت بحران شرکت پالایش و پخش فرآورده های نفتی می افزاید: برنامه ریزی هایی کرده ایم تا مطالعاتی را با کشورهای اروپایی داشته باشیم و بتوانیم از تجربه های جهانی در زمینه پدافند غیر عامل و مدیریت بحران استفاده کنیم. محمدی پور در ادامه به موضوع ممیزی پدافند غیر عامل و مدیریت بحران اشاره می کند و می گوید: سالانه و به صورت یکپارچه، ممیزی پدافند غیر عامل و مدیریت بحران را داریم و اکنون نیز تمام زیر مجموعه های خود را سنجش می کنیم که در چه وضعی هستند و باید به کدام مرحله برسند. وی ادامه می دهد: در گذشته آموزش نیروهای انسانی در حوزه پدافند غیر عامل به صورت عمومی بود که امروز به این موضوع نگاه تخصصی داریم و برای مهندسان مکانیک، برق، مخابرات، معماری و ساختمان، کلاس های پدافند غیر عامل برگزار کرده ایم، البته در این حوزه ها به تربیت استادان باتجربه نیاز داریم که هم پدافند غیر عامل را بشناسند و هم متخصص باشند و برای تحقق این موضوع، برنامه هایی در دست اجرا داریم.
اهمیت باور و اعتقاد عملی مدیران ارشد و آموزش
رئیس پدافند غیر عامل و مدیریت بحران شرکت پالایش و پخش فرآورده های نفتی می گوید: باید آموزش در تمام سطوح مختلف مورد توجه قرار گیرد؛ زیرا پدافند غیر عامل و مدیریت بحران در کشور ما، مباحث نوینی هستند و باید آموزش در تمام سطوح مختلف یک شرکت و سازمان در نظر گرفته شود. محمدی پور می افزاید: در برخی حوزه ها که همه مردم با آن سر و کار دارند، مانند تهدید گوشی های هوشمند، نیاز است تا در سطح ملی بیشتر به آن پرداخته شود، ضمن این که آموزش های زیادی در سطوح مختلف در نظر گرفته شود و در این زمینه به تربیت مربی تخصصی نیاز داریم. وی در پایان می گوید: حرف اول و آخر من این است که باور و اعتقاد عملی مدیران ارشد به همراه آموزش های تخصصی، مهم ترین اصول برای اجرایی شدن سیاست های پدافند غیر عامل است.